برآورد قیمت منطقی کالا و خدمات حلقه ای مفقوده در اقتصاد مقاومتی

بسیاری از کشورهای درحال توسعه از اطلاعات لازم و افراد متخصص کافی برای ارزیابی و تعیین ارزش واقعی کالا و محصولات مورد نیاز دستگاهها و هزینه منطقی ساخت انبوه پروژه های دولتی برخوردار نیستند و فرآیند برآورد هزینه ها دراکثر موارد همچنان بدون اعمال نظارت کافی و به شکل سنتی و بدون استفاده از ضوابط علمی و روشن صورت می گیرد

بسیاری از کشورهای درحال توسعه از اطلاعات لازم و افراد متخصص کافی برای ارزیابی و تعیین ارزش واقعی کالا و محصولات مورد نیاز دستگاهها و هزینه منطقی ساخت انبوه پروژه های دولتی برخوردار نیستند و فرآیند برآورد هزینه ها دراکثر موارد همچنان بدون اعمال نظارت کافی و به شکل سنتی و بدون استفاده از ضوابط علمی و روشن صورت می گیرد.

دولت جمهوری اسلامی ایران برای پیشگیری از بروز عوارض ناشی از ارائه برآورد هزینه های غیر واقعی از سوی پیمانکاران و عرضه کنندگان کالا و خدمات و درراستای هدفمندسازی فرآیند تخصیص منابع و افزایش بهره وری، ضمن اعطای اختیارات لازم به مدیران برای استفاده مناسب از منابع تخصیصی دربرنامه های پنجساله از جمله برنامه پنجساله پنجم، کلیه دستگاه ها را ملزم نموده تا درتمام موارد ممکن، برآورد منطقی هزینه تامین کالا و خدمات یا اجرای پروژه های دولتی را به عنوان یک وظیفه قانونی به طور جدی مورد توجه قرار دهند و با نظارت بر فرآیند تهیه و تولید محصول و ارزیابی نتیجه نهایی، از افزایش غیر منطقی قیمت ها جلوگیری نمایند. البته کم توجهی برخی از مسئولین دستگاههای اجرایی به این موضوع و نیز فقدان سازو کار مناسب برای اجرای این وظیفه بسیار مهم درنظام اداری، سبب شده تا زمینه برای سوء استفاده افراد فرصت طلب فراهم شود و بعضی از پیمانکاران و فروشندگان با ارایه برآوردهای غیر واقعی، خواسته یا ناخواسته به افزایش نرخ تورم و گرانی درکشور دامن بزنند.

البته غفلت از این موضوع یعنی ایجاد سازوکار مناسب و استفاده از افراد متخصص برای برآورد هزینه ها، در بسیاری از موارد برای خود تولیدکنندگان کالا و خدمات نیز مشکلاتی را به همراه داشته است، تا جایی که تعداد زیادی از شرکتها و موسسات به علت عدم توانایی در تهیه برآورد درست و منطقی از هزینه های تولید یک محصول یا اجرای یک پروژه، با زیانهای هنگفت و یا حتی ورشکستگی مواجه شده اند.

این معضل نه تنها اتلاف سرمایه های بخش خصوصی و کاهش فرصتـهای شغلی برای جوانان را به همراه داشته، بلکه دولت و مجموعه جامعه را نیز در ابعاد مختلف با افزایش هزینه های نامتعارف روبرو کرده است.

به همین دلیل باید پذیرفت که شناخت و نظامندسازی فرآیند برآورد دقیق و منطقی هزینه تولید کالا وخدمات یا محاسبه هزینه واقعی اجرای یک پروژه که از آن با عناوین مختلفی مانند آنالیز قیمت، برآورد و متره، ارزشگذاری یا قیمت گذاری نام برده می شود، ضرورت اجتناب ناپذیری است که نیازمند سیاستگذاری و بازنگری روش ها و تصریح قوانین مربوط بوده و می تواند درتعدیل قیمت کالا و خدمات وکاهش هزینه های دولت و همچنین کمک به نهادینه سازی فرهنگ اقتصادی مقاومتی درکشور، نقش اساسی داشته باشد.

اگر چه تشریح ابعاد و مراحل مختلف موضوع مذکوردر این مقوله نمی گنجد، اما برای درک مطلب و آگاهی بیشتر از تنوع و پیچیدگی موضوع، در ادامه به برخی از الزامات وجنبه های کار در این رابطه، اشاره می شود.

دراکثر منابع علمی دیدگاه های مطرح برای برآورد هزینه درچهار گروه کلی شامل قیمت گذاری آینده نگر، قیمت گذاری گذشته نگر، قیمت گذاری دقیق و قیمت گذاری واقع بینانه دسته بندی و کاربرد هریک بطور مفصل تشریح شده است.

انواع هزینه ها نیز به اشکال مختلف مانند هزینه های مستقیم و غیرمستقیم، هزینه های ثابت و متغیر، هزینه های سربار، هزینه های کارخانه ای، هزینه های خطی، هزینه های اولیه، هزینه های استاندارد، هزینه های بار نیروی کار، هزینه های بار مواد، هزینه های استهلاک و امثال آن دسته بندی شده که هرکدام تعریف و کاربرد خاص خود را دارد.

همچنین روشهای متعددی برای برآورد هزینه ارائه شده که برخی از آنها عبارتند از ۱- برآورد میزگردی یا نظری ۲- روش بر آورد سرانگشتی یا تجربی ۳-روش برآورد تفصیلی ۴- روش برآورد ارزش حد وزن ۵- روش اقتصاد سنجی ۶-روش قیاسی یا بالا به پایین ۷- روش پایین به بالا ۸-روش مدل سازی یا پارامتریک

درهمین حال متناسب با کاربر و موضوع کار، گام های مختلفی را هم برای برآورد قیمت کالا یا خدمات تعریف کرده اند که اهم آنها عبارتند از

تعریف موضوع یا محصول نهایی (شامل: پروژه، کالا یا خدمات) تشکیل تیم طراحی سیستم، تعریف و شناسایی واحدهای هزینه، تعیین محرک یا شاخصهای اندازه گیری و تعیین هزینه، جمع آوری اطلاعات صحیح و مناسب، گزینش و بکارگیری روش مناسب، محاسبه هزینه، طراحی سیستم، تجزیه و تحلیل و ارزیابی صحت برآورد و ارزیابی نتیجه نهایی.

درباره موضوعات مورد توجه در برآوردها هم باید دقت کرد که برآوردها متناسب با موضوع مورد نظر (کالا، خدمات، پروژه و...) دربرگیرنده موارد مختلفی می شود که مهمترین آنها عبارتند از نیروی انسانی، ماشین آلات، تجهیزات، تسهیلات شهری، مواد اولیه، ابزار و امکانات ساختمان، خدمات، حمل و نقل، انبارداری و نگهداری، استهلاک، بیمه، استانداردها، مکان اجرا و بسیاری از دیگر موضوعات.

عوامل موثر دربرآورد قیمت ها نیز شامل تغییر قیمت در بازارهای داخلی و خارجی، تغییر قراردادها، نامشخص بودن جزئیات، تفسیر و تعریف نادرست از نتیجه و محصول نهایی، برآورد یا اطلاعات غلط و ناقص است. همچنین عدم آشنایی با محل اجرای کار، زمان بندی نادرست، تفکیک نادرست بخش های مختلف کار یا اجزای محصول، نادیده انگاشتن تحولات و مخاطرات بین المللی و داخلی اعم از طبیعی یا غیرطبیعی، عدم توجه به نوسان قیمت ها و هزینه ها، استفاده از شیوه های نادرست برای محاسبه هزینه های بالاسری، ارزیابی نادرست از توانمندی های واقعی مجری، عدم پیش بینی برخی ملزومات مورد نیاز و...از دیگر عواملی به شمار می روند که در برآورد قیمت ها موثرند.

با توجه به توضیحات فوق، واژه برآورد قیمت نمی تواند بیانگر تمام ابعاد و جنبه های مختلف کار باشد، زیرا انجام درست آن مستلزم وجود توانمندی های مختلف از جمله برخورداری از دانش اقتصادی لازم، شناخت بازار کسب و کار، قدرت جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات و آمار اقتصاد داخلی و یا حتی بین المللی و ارزیابی نتیجه یا محصول نهایی می باشد. به همین دلیل گروهی از صاحبنظران این فعالیت را یک فن و هنر جدید معرفی می کنند، هنری که ترکیبی از تخصص های مختلف را دربرگرفته است لذا باید این رشته پس از نام گذاری مناسب در قالب یک رشته تحصیلی مجزا با گرایشهای مختلف تعریف و در ردیف سایر رشته های تخصصی دانشگاهی با گرایش های متفاوت درعرصه های مختلف (ترجیحا با استانداردهای کاملا بومی) یا با استفاده از منابع خارجی، در مراکز آموزش عالی ارائه شود.

بدیهی است که این رشته در مراکز مختلف دولتی بخصوص در بخش های عمرانی و صنعتی کاربرد داشته و علاوه بر این، فارغ التحصیلان آن می توانند با حمایت دولت و بخش خصوصی و از طریق ایجاد مؤسسات حرفه ای در این زمینه، کسب و کار جدیدی را درسطح کشور راه اندازی نمایند.

احمدرضا هدایتی