مشکل ۳۰ درصد زنان در سنین باروری

درد ها و درمان های فیبروم رحمی

فیبرویید یا فیبروم رحمی که رشد توده‌‌های خوش‌خیم در دیواره رحم است، یکی از بیماری‌های رایج در زنان است. حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد زنان در سنین باروری مبتلا به علایم ناشی از وجود این رشد بافتی غیرسرطانی با قوام لاستیکی در دیواره رحم می‌شوند اما تعداد زیادی از این زنان با وجود داشتن فیبرویید، بدون علامت هستند...

فیبرویید می‌تواند کیفیت زندگی یک زن را به شکل وسیعی تحت تاثیر قرار دهد. برای مثال، فیبرویید‌های بسیار بزرگ می‌توانند اندازه رحم را تا حد رحمی که سه ماهه باردار است افزایش دهند و یبوست یا تکرر ادرار را سبب شوند. فیبروییدها همچنین احتمال ناباروری و زایمان زودرس را زیاد می‌کنند.شایع‌ترین شکایت در فیبرویید، خون‌ریزی قاعدگی به طور غیر طبیعی، شدید و طولانی است که به آن «منوراژی» می‌گویند. این خون‌ریزی شدید معمولا کم‌خونی فقر آهن را به دنبال دارد.

هیچ‌کس به درستی علت ایجاد فیبرویید را نمی‌داند. ژن‌هایی که رشد سلول‌های عضلانی دیواره رحم را تسریع می‌کنند، می‌توانند در این امر دخیل باشند. ناهنجاری‌های عروق خونی رحم هم می‌تواند عامل موثری به حساب آید. وجود استروژن و پروژسترون می‌تواند به نوعی در این امر دخیل باشد. فیبرویید به ندرت قبل از اولین قاعدگی بروز می‌کند. حاملگی، رشد آن را افزایش می‌دهد و با یائسگی شروع به پسرفت می‌‌کند.

تا اواخر سال‌های دهه ۹۰ میلادی، هیسترکتومی (درآوردن رحم با جراحی) از اولین انتخاب‌های درمانی به شمار می‌رفت. پس از آن روش‌های غیرتهاجمی‌تری برای درمان انواع متفاوت فیبرویید در اختیار قرار گرفت. شایع‌ترین شکل فیبرویید، فیبرویید داخل‌جداری است که در دیواره رحم رشد کرده و گاهی خون‌ریزی شدید قاعدگی، تکرر ادرار و در برخی موارد، دردهای ناحیه پشت و لگن را سبب می‌شود. فیبرویید تحت‌مخاطی، نادرترین شکل این عارضه است. این نوع فیبرویید در زیر آندومتر رحم (پوشش داخلی رحم) ‌رشد کرده و می‌تواند به درون حفره رحمی گسترش یابد. این نوع خون‌ریزی شدید قاعدگی را سبب می‌شود و ارتباط تنگاتنگی با نازایی دارد. برخی از فیبروییدها پایه‌دار بوده و روی ساقه‌ای سوار هستند.

فیبروییدهای تحت‌صفاقی در جهت خارج از رحم رشد نموده و گاهی روی یک پایه قرار دارند. این نوع فیبرویید معمولا خون‌ریزی نمی‌دهد، اما می‌توانند تولید فشار نمایند. همچنین به ندرت پیچ خورده و تحلیل رفته یا دردناک می‌شوند.

● فیبروم را چگونه باید درمان کرد؟

اگر فیبرویید علامتی نظیر خون‌ریزی شدید، فشار یا درد تولید نکند و به نازایی منجر نشود، معمولا نیازی به درمان نخواهد داشت. در صورت بروز علایم با استفاده از دارو به تنهایی یا همراه با جراحی با کاربرد کم‌تهاجمی‌ترین روش‌ها درمان می‌شود. پزشک اغلب فیبرویید را در معاینه لگنی احساس می‌کند، اما ممکن است از روش‌های مختلف تصویربرداری برای رسیدن به اطلاعات دقیق‌تر نیز استفاده کند؛ مثلا سونوگرافی ترانس واژینال (از راه واژن)، روش تصویربرداری سه‌بعدی، ام.‌آر.‌آی و سونوهیستروگرام. در روش اخیر، پس از ورود محلول نمکی به داخل حفره رحم از آن سونوگرافی می‌کنند. همچنین ممکن است پزشک شما درون حفره رحم را با یک ابزار کوچک آندوسکوپی به نام «هیستروسکوپ» مستقیما مشاهده کند.

اگر جوان هستید و علایم بیماری‌تان شدید نیست، می‌توانید تا دوران یائسگی که فیبروییدتان چروکیده می‌‌شود، صبر کنید. در این صورت پزشک به‌صورت دوره‌ای آن را بررسی خواهد کرد. البته رشد فیبرویید در زنان یائسه غیرمعمول نیست، اما در این زنان با مشاهده هر نوع توده پیش‌رونده باید به فکر سرطان بود و مساله را با دقت پیگیری کرد. اگر بروز علایم مانع از آن است که تا زمان یائسگی صبر کنید، می‌توانید از روش‌های جراحی یا دارویی کمک بگیرید. در صورت بروز درد ملایم ممکن است پزشک‌تان مسکن‌های معمولی را تجویز کند. در صورت کم‌خونی به دلیل خون‌ریزی ممکن است افزایش آهن غذا، مصرف مکمل‌ها یا هر دوی آنها به شما توصیه شود. دارویی وجود ندارد که از ایجاد فیبرویید جلوگیری کند و یا عدم بازگشت آن را تضمین کند. اما داروهایی وجود دارند که می‌توانند در کاهش اندازه فیبرویید یا کاهش خون‌ریزی کمک کننده باشند.

● وقتی کار به جراحی می‌کشد...

در مورد علایم شدیدتر، ممکن است به جراحی نیاز باشد. تصمیم شما تا حد زیادی بستگی به این امر دارد که شما دوران باروری را پشت سر گذاشته باشید. چنانچه هنوز در این دوران هستید، شاید ترجیح بدهید تا زمان یائسگی صبر کنید. دو روش جراحی شایع‌تر است:

▪ میومکتومی: در این روش، تنها فیبرویید خارج می‌‌شود و رحم حفظ می‌شود. این بهترین انتخاب برای زنانی است که تصمیم به بچه‌دار شدن دارند، اگر چه ممکن است نیاز به عمل سزارین پیدا کنند. بسته به اندازه و نوع فیبرویید و محل آن میومکتومی می‌تواند از طریق برش استاندارد شکم یا از طریق لاپاراسکوپی انجام شود که کمتر تهاجمی است. در این روش از طریق برش کوچکی روی شکم ابزارهای کوچک ویدیویی وارد آن می‌شوند. همچنین می‌توان از روش هیستروسکوپی استفاده کرد که در آن یک هیستروسکوپ مجهز به ابزارهایی برای خروج فیبرویید از راه واژن وارد حفره رحم می‌شود. جراح برای استفاده از این روش باید آموزش ویژه‌ای دیده باشد. در روش لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی دوران نقاهت کوتاه‌تر از لاپاراتومی بوده و میزان باروری عالی است. یکی از مضرات میومکتومی احتمال بروز چسبندگی است. در این حالت نوعی بافت ترمیمی در ساختمان‌های لگنی ایجاد شده و آنها را به هم می‌چسباند. مشکل دیگر این است که ممکن است فیبرویید عود کند، چراکه رحم به‌طور کامل برداشته نشده است. در ۱۰ تا ۳۳ درصد زنانی که میومکتومی می‌شوند، طی ۵ سال آینده نیاز به جراحی دوباره پیش می‌آید.

▪ هیسترکتومی: در این روش رحم از طریق برشی روی بخش پایینی شکم از راه واژن و یا از طریق لاپاراسکوپی خارج می‌شود. در این شیوه فیبرویید و علایم همراه آن به طور کامل حذف می‌شوند. هیسترکتومی روشی بی‌خطر و موثر بوده و عوارض جانبی کمی به همراه دارد. با این وجود در این روش نیاز به بیهوشی عمومی است و دوران نقاهت آن ۲ تا ۶ هفته است. زنانی که هیسترکتومی شده‌اند، بیشتر از بقیه به بی‌اختیاری ادراری دچار شده و به‌طور متوسط دو سال زودتر از دیگران به مرحله یائسگی می‌رسند.

● روش‌های جدید برای درمان فیبروم رحم

▪ آمبولی شریان رحمی: این روش کم‌تهاجم که در آن، فیبرویید از طریق قطع جریان خون آن چروکیده می‌‌شود، پس از سال ۱۹۹۵ میلادی، در درمان فیبرویید استفاده شد و طرفداران زیادی پیدا کرد. ابتدا از رحم با روش ام‌آرآی تصویربرداری می‌شود تا سایر تشخیص‌ها نظیر تومورهای تخمدان کنار گذاشته شوند. به این ترتیب اندازه، محل و نوع فیبرویید تعیین می‌شود. در این روش رادیولوژیست یک سوند یا کاتتر را از راه یک برش کوچکی در پوست ناحیه کشاله ران وارد شریان رانی می‌کند. کاتتر با راهنمایی اشعه ایکس و ماده حاجب به یکی از دو شریانی که خون‌رسانی به رحم را بر عهده دارند، وارد می‌شود. این دو شریان به شریان‌های رحمی معروف‌اند. سپس ذراتی به اندازه شن که از مواد مصنوعی ساخته شده‌اند، به درون شریان رحمی تزریق می‌شوند. این ذرات در رگ‌های تغذیه کننده فیبرویید تجمع‌یافته و خونرسانی آن را قطع می‌کنند. این امر در نهایت به چروکیدن فیبرویید منجر می‌‌شود. این روش با بیهوشی موضعی انجام شده و کمتر از یک ساعت به طول می‌انجامد. این تکنیک را می‌توان به صورت سرپایی انجام داد. عوارض جدی نادر بوده و به کمتر از یک‌درصد می‌رسد. روش آمبولیزاسیون شریان رحمی برای زنی که نمی‌خواهد یا نمی‌تواند جراحی داشته باشد، مناسب است.

این روش عموما برای زنی که پس از درمان قصد حامله شدن دارد توصیه نمی‌شود، چراکه پس از آمبولیزاسیون شانس بارداری کمتر و عوارض آن بیشتر از میومکتومی خواهد بود. این روش سریع‌تر از هیسترکتومی بوده و به زمان کوتاه‌تری برای بستری شدن در بیمارستان نیاز دارد. در ضمن دوران نقاهت آن هم کوتاه‌تر است. کیفیت زندگی در هر دو شیوه مانند هم است. در انسداد شریان رحمی با روش لاپاراسکوپی، پزشک گیره کوچکی را به شریان رحمی وارد می‌کند. در روش دیگری که هیچ نیازی به برش ندارد، جراح از راه واژن وارد شده و یک گیره را در محل قرار می‌دهد. این گیره برای چند ساعت در محل مانده و با ممانعت از خون‌رسانی، فیبرویید را چروکیده می‌کند. با برداشتن گیره خون مجددا در شریان جریان می‌یابد.

▪ جراحی با استفاده از امواج ماورای صوت: جراحی با کمک اولتراسونوگرافی با راهنمایی ام‌آر‌آی یک روش غیرتهاجمی است که در آن با استفاده از امواج ماورای صوت فیبرویید را حرارت داده و چروکیده می‌کنند. این روش برای کسانی که فیبرویید آنها متعدد یا پایه‌دار بوده و یا در اعماق لگن یا پشت روده‌ها توصیه نمی‌‌شود. این روش تنها در مورد زنانی تایید شده است که نگران حفظ قدرت باروری خود نیستند.

منبع: Harvard Women’ Health Letter

ترجمه: دکتر زهرا عباسپور