دیالیز و پرهیز

دکتر تیرنگ نیستانی متخصص تغذیه می گوید اگر دیالیز می شوید, در مصرف گوشت و لبنیات احتیاط کنید

معمولا همودیالیز یا دیالیزخون برای بیماری انجام می‌شود که حدود ۷۵ درصد از کارکرد کلیه‌هایش را از دست داده باشد. چنین بیماری که به نارسایی مزمن کلیه مبتلاست، تا زمان پیدا شدن کاندید مناسب و پیوند عضو، مجبور است تقریبا هفته‌ای ۳ بار و هر بار حدود ۲ تا ۳ ساعت زیر دستگاه دیالیز باشد...

نارسایی کلیه مشکلات فراوانی را برای بیمار ایجاد می‌کند و باید محدودیت‌های غذایی خاصی در برنامه روزانه او در نظر گرفته شود. دکتر تیرنگ نیستانی، متخصص تغذیه و رژیم درمانی و دانشیار انستیتو تحقیقات تغذیه کشور و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ما را با این محدودیت‌ها یا ممنوعیت‌های احتمالی بیماران دیالیزی بیشتر آشنا می‌کنند.

▪ مهم‌ترین محدودیت غذایی برای بیماران دیالیزی در مصرف کدام گروه از خوراکی‌هاست؟

بیشترین نگرانی ما در مورد این بیماران افزایش مواد سمی حاصل از متابولیسم پروتئین‌ها در خون این بیماران است. به طور عادی، این مواد در بدن یک فرد سالم در آب حل و با فرایندها و واکنش‌های مختلفی از طریق کلیه‌ها دفع می‌شوند. اوره و کراتینین، مهم‌ترین این مواد هستند. به این ترتیب اگر بیماران دیالیزی بدون محدودیت اقدام به مصرف مواد پروتئینی کنند، میزان اوره و کراتینین خونشان بالا می‌رود و دچار عوارض و علایم بالینی خطرناک خاصی که اورمی نام دارد، می‌شوند. به همین دلیل به افرادی که نارسایی کلیه دارند، توصیه می‌شود میزان دریافت پروتئین روزانه خود را حتما با پزشک معالجشان در میان بگذارند. البته ناگفته نماند که حجم زیادی از پروتئین دریافتی با دیالیزکردن از بدن دفع می‌شود و به همین دلیل ما اصرار داریم میزان دریافت این ماده توسط متخصصان و پزشک معالج تعیین شود.

▪ آیا درست است که می‌گویند بیماران دیالیزی نباید نمک بخورند؟

ببینید! بیماران دیالیزی باید حداقل میزان سدیم را در طول روز دریافت کنند. یعنی آنها اجازه مصرف غذاهای پرنمک و پرسدیم مانند انواع غذاهای فرآوری‌شده، کنسروها و غذاهای آماده را ندارند. این بیماران باید تا حد امکان از اضافه‌کردن نمک به غذای خود سر میز غذا خودداری کنند.

▪ چرا تنظیم میزان پتاسیم خون افرادی که نارسایی کلیه دارند به هم می‌ریزد؟

به دلیل اینکه راه اصلی تنظیم پتاسیم خون هم از طریق کلیه‌هاست. از آنجا که دستگاه دیالیز قادر به تنظیم مواد مختلف موجود در خون نیست، بنابراین باید میزان پتاسیم دریافتی این افراد هم تحت?نظر متخصص باشد تا بیمار با افزایش سطح پتاسیم خون مواجه نشود.

▪ مگر عوارض این افزایش چیست؟

با افزایش میزان پتاسیم خون، امکان ابتلا به اختلال‌های عصبی، ماهیچه‌ای و حتی اختلال در کارکرد قلب ایجاد می‌شود.

▪ مهم‌ترین منابع دریافت پتاسیم کدام خوراکی‌ها هستند؟

انواع سبزی‌ها و میوه‌ها مانند موز و انواع مرکبات جزو منابع سرشار از پتاسیم هستند که باید میزان مصرفشان در برنامه غذایی بیماران دیالیزی محدود و مشخص باشد. از طرف دیگر، آب‌انگور پتاسیم اندکی دارد و برای دیالیزی‌ها مناسب است.

▪ پس بیماران دیالیزی نمی‌توانند مانند افراد سالم حدود ۵ تا ۹ وعده انواع میوه و سبزی دلخواه را در برنامه غذایی‌شان داشته باشند. درست است؟

بله، ما میوه‌ها و سبزی‌ها را به ۳ گروه کم‌ پتاسیم، با پتاسیم متوسط و پرپتاسیم برای دیالیزی‌ها تعریف می‌کنیم و به آنها می‌گوییم که به صورت روزانه یا هفتگی چقدر از هر گروه از این میوه‌ها و سبزی‌ها را می‌توانند مصرف کنند.

▪ دلیل احتباس مواد دفعی در خون بیماران دیالیزی چیست؟

به طور عادی، مواد دفعی باید از طریق ادرار، دفع و از بدن خارج شود. از طرفی چون یکی از کارهای مهم کلیه، تنظیم میزان آب بدن است، وقتی کلیه‌ها دچار نارسایی می‌شوند، آب بدن از راه اصلی که همان ادرار است به خوبی دفع نمی‌شود و به همین دلیل هم غلظت سدیم، پتاسیم، فسفر و کلسیم که جزو مهم‌ترین مواد دفعی هستند، با کاهش دفع از طریق ادرار در خون افزایش می‌یابد.

▪ چرا بیمارانی که دیالیز می‌شوند، نباید بی‌رویه لبنیات بخورند؟

زیرا میزان فسفر در انواع لبنیات بالاست و اگر دریافت فسفر در این بیماران بالا برود، آنها با مشکلاتی مواجه خواهند شد. به همین دلیل ما میزان مصرف لبنیات را هم برای دیالیزی‌ها تعیین می‌کنیم.

▪ علت ابتلا به بیماری‌های استخوانی در بیشتر دیالیزی‌ها چیست؟

وقتی فردی به نارسایی کلیه مبتلا می‌شود، کلیه‌هایش نمی‌توانند زمینه‌ ساختن ویتامین D لازم را در بدنش فراهم کنند و او دچار تمام عوارض ناشی از کمبود ویتامین D از جمله مشکلات استخوانی خواهد شد.

▪ از آنجا که مصرف لبنیات هم باید در این بیماران محدود باشد، پس آنها باید برای پیشگیری از ابتلا به اختلال‌های استخوانی چه‌کار کنند؟

ما برای پیشگیری نسبی از این مشکل، مصرف ویتامین D فعال پیش‌ساخته را به شکل مکمل دارویی به آنها توصیه می‌کنیم.

▪ چرا برخی از دیالیزی‌ها به کم‌خونی هم مبتلا می‌شوند؟

کلیه‌ها در خون‌سازی بدن نقش دارند. این عضو کوچک بدن هورمونی می‌سازد که بر مغز استخوان تاثیر می‌گذارد و باعث تحریک خون‌سازی می‌شود. با این حساب ابتلا به کم‌خونی در برخی از دیالیزی‌ها دور از انتظار نخواهد بود.

▪ آیا رابطه‌ای بین دیالیز و افزایش سطح قند خون هم وجود دارد؟

بله. برخی از بیماران دیالیزی دچار اختلال قندخون هم هستند. یعنی گاهی برخی از بیماران به دنبال ابتلا به قندخون کنترل نشده، دچار نارسایی و آسیب کلیه‌ها شده‌اند و در حال دیالیز هستند. درنتیجه تنظیم قندخون هم باید در برنامه روزانه این افراد بگنجد.

▪ آیا می‌توان برنامه غذایی خاصی را برای تمام بیماران دیالیزی در نظر گرفت؟

خیر. برنامه غذایی هریک از این بیماران با توجه به برنامه دیالیز، خصوصیت‌های فیزیولوژیک، سن،‌ جنس، نمایه توده‌بدنی و چاقی یا لاغری آنها تنظیم می‌شود.

▪ حرف آخر؟

متاسفانه گاهی به اشتباه به بیماران دیالیزی توصیه می‌شود به هیچ‌وجه گوشت یا لبنیات نخورند در حالی که تعیین برنامه غذایی به وضعیت بالینی هر بیمار بستگی دارد یعنی اگر قرار باشد قند و فشار خون بیمار تنظیم شود و کم‌خونی برای او پیش نیاید، باید به جای ممنوعیت‌های نادرست غذایی، محدودیت‌های مناسبی را برای او در نظر بگیریم.

ندا احمدلو