سمفونی جوانی

این روز های زمستانی می توان به سادگی جوانان بسیاری را دید که خود را در شال گردن و یقه های بلند پالتو مخفی کرده اند و رشته های رنگی به گوش آنها می رسد که نشان دهنده این موضوع است که در تنهایی خود در این شهر شلوغ به موسیقی پناه برده اند

این روز‌های زمستانی می‌توان به سادگی جوانان بسیاری را دید که خود را در شال‌گردن و یقه‌های بلند پالتو مخفی کرده‌اند و رشته‌های رنگی به گوش آنها می‌رسد که نشان‌دهنده این موضوع است که در تنهایی خود در این شهر شلوغ به موسیقی پناه برده‌اند. البته آرامش شاید در شهر‌های پر از صدای امروزی دیگر امکان‌پذیر نیست و بعد از هشدار‌های آلودگی درباره هوا روز به روز بر هشدار‌های آلودگی صوتی نیز افزوده می‌شود. گاهی همین عدم آرامش صوتی باعث می‌شود که فرد کلافه و مستاصل بشود و حتی در مواردی که می‌تواند با آرامش روحی تصمیم بگیرد از خود رفتار‌های پرخاشگرانه بروز می‌دهد که گاه باعث تعجب اطرافیان و حتی خود وی می‌شود.

بسیاری از هنرمندان، موسیقیدانان، نویسندگان و حتی دانشمندان نوسانات زیادی را در خلق خود تجربه می‌کرده‌اند و همین نوسانات عاملی برای خلاقیت آنها در کارهایشان بوده است. بدون تردید، تحریک شنوایی ناشی از موسیقی، می‎‌تواند روی حالات جسمانی و احساسی ما تاثیر بگذارد. موسیقی، از توانایی انگیزه ‎بخشی برخوردار است. موسیقی، جدا از تاثیرات فیزیولوژیکی، روی روحیه نیز اثر می‌گذارد که از جمله می‌توان به هراس و افسردگی اشاره کرد. وقتی که فردی دچار استرس یا هیجان مخرب است می‌تواند با گوش فرا دادن به یک موسیقی آرامش‌بخش از بروز اتفاقات ناگوار بعدی جلوگیری به عمل بیاورد و در آرامش روحی و روانی تصمیم درست را اتخاذ کند. موسیقی، روی احساس و اندیشه ‎ انسان تاثیراتی بر جای می‌گذارد که از عهده ‎ زبان و کلام ساخته نیست. موسیقی می‌‎تواند سیستم تدافعی احساس را درهم فرو ریخته و ابراز احساسات را میسر سازد. به همین دلیل، روانشناسان و روانپزشکان برای تخلیه ‎ بسیاری از هیجانات پنهان همچون خشم، از موسیقی استفاده می‌کنند. به این روش موسیقی درمانی می‌گویند. و در خیلی از موارد این امر از خشونت در میان جوانان جلوگیری می‌کند. البته باید توجه داشت سبک‌های مانند هوی متال یا هارد راک چون گام‌های تند و ریتم خشن دارد باعث ایجاد حس هیجانی می‌شود و در خیلی از موارد تحت تاثیر این هیجان ممکن است فرد دست به خشونت علیه خود یا جامعه اطراف خود بزند. نغمه‌های موسیقی بر حسب ترکیب فواصل و ریتم دارای ارتعاشات خاصی هستند که با تحریک ارتعاشات سلول‌های عصبی، احساس و انگیزه‌یی را تقویت یا منتقل می‌سازد. به طور کلی موسیقی از طریق تحریک تخیل و تداعی و تهییج عواطف در روحیه شنونده اثر می‌گذارد. وقتی یک قطعه موسیقی را تجزیه و تحلیل می‌کنیم به اجزا و ارکانی می‌رسیم که هر کدام به نوعی در تاثیر‌گذاری نقش دارند. ریتم و ملودی دو رکن اساسی موسیقی هستند. ریتم در موسیقی به صورت ضرباهنگ‌های منظمی احساس می‌شود. با موسیقی می‌توان ریتم‌های متنوعی را به وجود آورد و انرژی‌های مختلفی را در شنونده تحریک کرد که هم می‌تواند شکل مخرب را به همراه خود بیاورد و هم باعث آرامش و دوری از تخلیه هیجانی نامناسب بشود. از فعالیت‌های ریتمیک در تحریک بسیاری از قوای حسی و حرکتی و کاهش و افزایش انرژی اشخاص استفاده می‌شود. کار اصلی ریتم، تحریک و تهییج احساسات است که انرژی روانی تولید می‌کند و انرژی این تحریک با کمک ملودی به جریان می‌افتد. ملودی در ایجاد نوع احساس و ریتم در شدت و سرعت یا سستی و رخوت آن نقش موثری دارد. ریتم و ملودی از هم جدا نیستند. ریتم ضربان و نظم هر آهنگ و ملودی محتوا و خود آهنگ است که از ترکیب اصوات به وجود می‌آید.

هر ملودی بر حسب ترکیب اصوات و فواصل موجود در آن احساسات خاصی را به شنونده منتقل می‌سازد. برخی از ملودی‌های غمگین و حزین، برخی ملایم و آرام‌بخش، تعدادی هیجانی و بی‌قرار و بعضی شاد و فرحبخش هستند که این احساسات بستگی به فواصل فیزیکی و ترکیب اصوات دارد. به طور کلی اگر فواصلی که در آهنگ به کار می‌رود بزرگ باشد و ترکیب اصوات با پرش توام شود، انبساط و نشاط بیشتری را القا می‌کند و اگر فواصل بزرگ توام با ریتم تند باشد شدت نشاط بیشتر می‌شود. به حدی که به قسمت ناآرامی و بی‌تابی سوق می‌یابد. اگر فواصل آهنگ کوتاه و فشرده و ریتم کند باشد، احساسات کند و گرفته‌تر خواهد بود. این مساله به طول موج اصوات و تاثیر آن بر واسطه‌های شیمیایی مغز بستگی دارد. چنانچه ریتم با حال شنونده هماهنگ باشد انرژی روانی و احساسی بهتر تحریک می‌شود و ملودی بهتر به جریان می‌افتد.

زمانی که فرد جوانی در شرایط اضطراب یا خشم اگر بتواند به موسیقی گوش فرادهد با شرایط جدیدی روبه‌رو می‌شود و خواهد توانست احساس واقعی خویش را نشان بدهد. تم‌های موسیقی در این شرایط نقش بسزایی دارند. تم‌های موسیقی را می‌توانیم به پنج دسته تم‌های شیدایی، حزین، هیجانی، شاد و فرحبخش و آرامبخش تقسیم کنیم که تاثیر این تم‌های مختلف گاهی باعث می‌شود در یک موقعیت فرضی مانند تصادف دو خودرو مورد توجه قرار بدهیم. اگر لحظاتی قبل از این تصادف در هر دو خودرو موسیقی با تم آرامش‌بخش در جریان باشد احتمال درگیری و خشونت بعد از تصادف به‌شدت کم خواهد شد. در صورتی که هر دو راننده یا یکی از آنها به موسیقی که تم هیجانی دارند گوش فرا داده باشد به خاطر قرار گرفتن در شرایط استرس‌زا و آمادگی بدن برای واکنش و تخلیه هیجانی ممکن است رفتار‌های پرخاشگرانه و پیرو آن درگیری روی دهد. در نخستین بخش تقسیم‌بندی تم‌ها موسیقی و تاثیر آن بر رفتار افراد می‌توان از تم شیدایی نام برد که این تم از واژه شیدا گرفته شده است که در روانشناسی معرف به سرخوشی و شور و نشاط بیش از حد است. سر خوشی، هیجان‌ بخشی احساس مدهوشی از خصوصیات تم‌های شیدایی است. جنبه مدهوشی و جذبه آن، آرامبخش افراد بی‌قرار و شیداست. بعضی از چهار مضراب‌ها و ضربی‌های موسیقی ایرانی استعداد القای چنین حالتی را به خوبی دارا هستند. افراد مستعد با شنیدن چنین تم‌هایی احساس سرخوشی و وجد می‌یابند. شیداصفتان اغلب با سیر در این تم‌ها احساس نشاط، تخیل و حالت جذبه پیدا می‌کنند. از تم‌های شیدایی می‌توان برای تحریک خلق‌های خموده استفاده کرد. این تم بیشتر به افراد افسرده توصیه می‌شود.

در بخش بعدی تم‌های حزین وجود دارد. این تم‌ها که لحن غم‌انگیز دارند و شکوه و شکایت را بیان می‌کنند در شنونده احساس ناکامی را تداعی می‌کند. این تم‌ها بر انتقال‌دهنده‌های عصبی افراد مستعد تاثیر می‌کند و باعث کاهش ترشح واسطه‌های شیمیایی در مغز شده که در نتیجه انباشته شدن این عناصر حیاتی، حزن و اندوه احساس می‌شود. ارتعاشات این تم اغلب تداعی‌کننده خاطراتی از ناملایمات گذشته است. ملودی‌هایی که فواصل فشرده و نزدیک به هم و ریتم کند دارند، حزن را بهتر منتقل می‌سازند. تم‌های حزین درحالت ملایم درد را تسکین می‌بخشند و در ایام سوگ و فراق تحمل تالمات را آسان‌تر می‌سازند. احساس ناکامی را تعدیل و غربت و تنهایی را از دل بیرون می‌کنند و انرژی و هیجان خون را تخلیه می‌سازند. اما موضوع مهمی که در این تم موسیقی‌ها باید بسیار مورد توجه قرار بگیرد. این است که استفاده بیش از حد از این تم باعث رکود و کاهش انرژی شده و روحیه را خسته و حزین می‌سازد. بسیاری از نغمه‌های حزین موسیقی مشرق زمین حاصل همدردی با وقایع دشوار و گرفتاری‌های اجتماعی مردم بوده و این قطعات تا حدودی دردمندی مردم را تسکین داده است.

اما موضوع درباره تم‌های تهییج‌کننده بسیار حساسیت‌بر‌انگیز است زیرا این تم موسیقیایی هیجان، واکنش انفعالی در این تم‌ها شدید و فوری است که غالبا با تظاهرات بارز اعصاب خودکار و واکنش‌های فیزیولوژیک توام است و میل به جنبش و حرکت را به وجود می‌آورد. از تم‌های هیجانی می‌توان با ایجاد انرژی روانی، رغبت و انگیزه در کاهش حالات افسردگی و غمگینی بهره جست. بعضی از سازندگان موسیقی از این گونه برای تحریک و تحرک بدنی سود می‌جویند که مورد استقبال جوانان نیز قرار می‌گیرد. بسیاری از این تم‌ها ملودی‌های زیبایی دارند که اگر با متانت ارائه شوند باعث پیشرفت و ایجاد شادی که یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار جلوگیری از خشونت در بین جوانان است، می‌شود. اما متاسفانه در بعضی از سبک‌های موسیقی این امر و هیجان زیاد آن باعث بروز رفتار‌های خارج از عرف و خشن می‌شود.

از سوی دیگر تم‌هایی هستند که شادمانی و نشاط را توام با آرامش و متانت منتقل می‌سازند. این تم‌ها باعث انبساط خاطر و سرزندگی می‌شوند. تم‌های فرحبخش احساس سرزندگی و شادمانی را برای کار و فعالیت افزایش می‌دهند. برای تقویت روحیه افراد یک اجتماع و سرزندگی و نشاط آنها مخصوصا کودکان و نوجوانان تم‌های شاد و فرحبخش بسیار مفید و سازنده هستند. و در انتها تم‌های آرامبخش قرار دارند که برای دوری از خشونت و کنترل آن بسیار مفید واقع می‌شود. تم‌های آرامبخش تم‌های مطبوعی هستند که نه تحریک‌کننده، نه غم‌انگیز، نه هیجانی و نه وجد آورند. متن ملایم و یکنواخت ارتعاشات آنها احساس آرامش را منتقل می‌کند. تم‌های آرامبخش به خاطر ریتم ملایم در فواصل وسیع و ارتعاشات موافق آن با استعداد مغز باعث احساس ملایمت و آرامش می‌شود. استفاده از این تم‌ها برای آرامش و تمرکز، بسیار مناسب است. این تم‌ها توازن عواطف، تعادل تخیل و وحدت فرآیندهای ذهنی را تقویت می‌کنند و از آنها می‌توان در کاهش بسیاری از تنش‌ها استفاده کرد. موسیقی همچون دارو هر حالت روانی دارای ارتعاشات موجی خاصی است که بر حسب میزان و شدت آن احساس به وجود می‌آید. اصوات موسیقی می‌توانند ارتعاشات متنوعی ایجاد کنند و بر ترشحات و ارتعاشات سلول‌های عصبی تاثیر بگذارند. همان‌طور که در تاثیر دارو و میزان و ترکیب عناصر اهمیت دارد، در موسیقی نیز نوع ارتعاش و میزان آن در تناسب با حالات روانی مطرح است. با پیشرفت بشر در علوم پزشکی و کامپیوتر، تاثیر ارتعاش موسیقی بر بدن و سلول‌های مغز قابل بررسی است. بررسی تغییرات حاصله کمک می‌کند تا ملودی‌های خاص برای ایجاد احساسات مختلف پیش‌بینی شود. دکتر احمدعلی نوربالا، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در رابطه با تخلیه هیجانی و نقش موسیقی بر آن می‌گوید: متاسفانه در جامعه ما، نشاط و شادابی دیده نمی‌شود و ما مراکزی برای تفریح‌های سالم نداریم. مسوولان باید توجه داشته باشند تاسیس مراکزی برای تفریح‌های سالم می‌تواند از شیوع اعتیاد در جامعه جلوگیری کند، همانطور که می‌بینیم در بسیاری از جوامع لجام گسیخته‌تر، آمار اعتیاد پایین است. وجود مراکزی که مردم درآنجا جمع شوند و با هم شادی کنند و هیجان‌هایشان را بیرون بریزند، بسیار ضروری است.»

این استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به اینکه، امروزه ثابت شده است محیط شادی‌آور و تخلیه هیجانی، سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند، تنش‌ها و استرس‌ها را کاهش می‌دهد و باعث سلامت روان افراد می‌شود. ما در تحقیقی که در این زمینه انجام دادیم، ارتباط سیستم ایمنی و حالت‌های هیجانی را بررسی کردیم؛ ۲۰ نفر از افراد افسرده و ۲۰ نفر از مبتلایان به شیدایی همراه ۳ گروه از افراد عادی دانشکده افسری، مورد سنجش قرار گرفتند.

نتایج این تحقیق نشان داد بالاترین عملکرد سیستم ایمنی در افراد شاداب دیده می‌شود بنابراین برای افزایش شادی و نشاط و تخلیه هیجان‌ها، برنامه‌ریزی و روشی را انتخاب کنید که به شما احساس رضایت بیشتری بدهد. فراموش نکنید هنگام شادی نباید حریم دیگران را نادیده بگیرید. آیا زمان آن نرسیده است با توسعه موسیقی به آرامش جوانان کمک کنیم تا از افسردگی حاصل از شرایط جامعه دور شوند؟ آیا وقت آن نیست که با در دسترس قرار دادن موسیقی علمی در دسترس جوانان از گرایش آنها به سبک‌های خشن موسیقی جلوگیری کنیم؟ تا دیگر شاهد آن نباشیم که دیگر یک درگیری جزیی باعث مواردی همچون ضرب و جرح و حتی قتل بشود؟

امید آن است که با شناخت راهکار‌های مناسب فرهنگی همگام با عرف جامعه ایران سعی بر آن بشود که آستانه صبر جوانان افزایش پیدا کند، که یکی از این راه‌حل‌ها گسترش هنر و به ویژه موسیقی است.