آسیب‌شناسی نهضت اسلامی

از حرکت گسترده و توفنده مردم ایران برای نابودی ساختار سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی نظام شاهنشاهی و استقرار یک ساختار جدید مبتنی بر آموزه‌ها و اصول دین مبین اسلام حدود سه دهه می‌گذرد. …

از حرکت گسترده و توفنده مردم ایران برای نابودی ساختار سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی نظام شاهنشاهی و استقرار یک ساختار جدید مبتنی بر آموزه‌ها و اصول دین مبین اسلام حدود سه دهه می‌گذرد. بی‌تردید حساسترین و حیاتی‌ترین مسئله انقلاب اسلامی نیز همچون دیگر انقلابها موضوع تداوم و استمرار آن می‌باشد. این مسئله بزرگترین و اساسی‌ترین نیاز پس از پیروزی و ثبات انقلاب اسلامی به شمار رفته و مهم‌ترین رسالت و وظیفه هر ایرانی انقلابی تلاش در راستای «تداوم» انقلاب اسلامی است. این مسئله برای حفظ بزرگترین دستاورد انقلاب اسلامی یعنی نظام جمهوری اسلامی ایران ضرورتی تام و تمام داشته و باید با تمام توان برای تداوم انقلاب اسلامی عزم و همت داشت اما این مهم میسر نخواهد بود الا به درک و شناخت صحیح مشکلات و معضلاتی که سد راه انقلاب اسلامی می‌باشند. بدون تردید یکی از راههای درک و شناخت این مسائل و موانع مراجعه به کلام بزرگان و اندیشمندان دلسوز است که با نگاه ژرف و بینش وسیع به خوبی دردها را تشخیص داده و شیوه درمان آن را تجویز می‌کنند. از جمله این افراد استاد شهید و متفکر دلسوز آیت‌الله مرتضی مطهری است که خصوصا در سالهای پایانی عمر مبارکشان اهتمام ویژه‌ای روی این مسئله داشتند. ایشان در کتاب «بررسی اجمالی نهضت‌های اسلامی در صدساله اخیر» فصلی را تحت عنوان آفات نهضت مطرح کرده‌اند که در مقدمه آن تصریح می‌کنند:

« نهضتها مانند همه پدیده‌های دیگر ممکن است دچار آفت‌زدگی شوند. وظیفه رهبری نهضت است که پیشگیری کند و اگر احیانا آفت نفوذ کرد، با وسایلی که در اختیار دارد و یا باید در اختیار بگیرد آفت‌زدایی نماید. اگر رهبری یک نهضت به آنها توجه نداشته باشد یا در آفت‌زدایی سهل‌انگاری نماید قطعا آن نهضت عقیم یا تبدیل به ضد خود خواهد شد و اثر معکوس خواهد بخشید. ما از نظر آفتها آنچه به نظرمان رسیده است یادآوری می‌کنیم ، بدون آنکه مدعی باشیم همه آنها را استقصا کرده‌ایم.»

اما قبل از اینکه به بیان آفتها از منظر استاد شهید بپردازیم باید به این مسئله هم اشاره کنیم که در این کتاب موضوع اصلی مورد بحث نهضت‌های اسلامی هستند و همین مسئله باعث می‌شود تا فاصله‌هایی با نظام و کشور اسلامی داشته باشد. به عبارت دیگر فضایی که در آن در مورد یک نهضت و آفت‌هایی آن صحبت می‌شود با فضایی که در مورد آسیب‌های یک نظام سازمان یافته و کشور بحث می‌شود. طبعا تفاوتهای جدی و مهمی دارد، هر چند که وجوه مشترک و برخی آسیب‌هایی که گریبانگیر هر دو مقوله می‌گردد نیز قابل توجه است.

با در نظر گرفتن این مولفه استاد شهید آفت‌هایی که ممکن است یک نهضت را دچار مشکل کند به این ترتیب می‌داند:

۱) نفوذ اندیشه‌‌های بیگانه

۲) تجددگرایی افراطی

۳) ناتمام گذاشتن

۴) رخنه فرصت‌طلبان

۵) ابهام طرحهای آینده

۶) تغییر جهت دادن اندیشه‌ها

با توجه به محدودیت این سطور و گستردگی مباحث تفصیل و توضیح همه محورهای ذکر شده از منظر متفکر شهید امکانپذیر نیست لکن برای بهره‌بردن از راهبردهای بی‌نظیر این انسان وارسته به اختصار آخرین مورد ذکر شده یعنی تغییر جهت دادن اندیشه‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم. استاد مرتضی مطهری در تبیین این مقوله خاطر نشان می‌کنند: ششمین ‌آفتی که یک نهضت خدایی را تهدید می‌کند ، از نوع معنی است، از نوع تغییر جهت دادن اندیشه‌هاست ، از نوع انحراف یافتن مسیر نیتهاست. نهضت خدایی باید برای خدا آغاز یابد و برای خدا ادامه یابد و هیچ خاطره و اندیشه غیرخدایی در آن راه نیابد تا عنایت و نصرت الهی شاملش گردد، و اگرنه باد غیرت خدایی به صد خار پریشان دلش می‌نماید. آن که نهضت خدایی آغاز می‌کند باید جز به خدا نیندیشد توکلش بر ذات مقدس او باشد و دائما حضور ذهنی داشته باشد که درحال بازگشتن به اوست....(۲)

پی نوشت ها:

(۱) و (۲) بررسی اجمالی نهضتهای اسلامی در صد ساله اخیر، استاد شهید مرتضی مطهری - انتشارات صدرا صفحه ۸۷ و ‌ ۹۶