آمـوزش و پـرورش در ژاپن

مقطع آموزش پیش دبستانی در ژاپن شامل رده های سنی ۳ تا ۶ سال این مقطع آموزشی غیراجباری و غیررسمی بوده و با دریافت شهریه از والدین کودکان ارائه می شود هدف اصلی مراکزآموزش پیش دبستانی, پرورش ذهنی و جسمی کودکان در یک محیط مناسب آموزشی است

مقطع آموزش پیش‌دبستانی در ژاپن شامل رده‌های سنی ۳ تا ۶ سال این مقطع آموزشی غیراجباری و غیررسمی بوده و با دریافت شهریه از والدین‎ ‎کودکان ارائه می‌شود. هدف اصلی مراکزآموزش پیش‌دبستانی، پرورش ذهنی و جسمی کودکان در‎ ‎یک محیط مناسب آموزشی است. برنامه‌های آموزشی این مقطع نیز از۳۹هفته آموزشی در سال و ۴‏‎ ‎ساعت کلاس روزانه تجاوز نمی‌کند‎.‎

● مهدهای کودک روزانه و کودکستان ها

هدف مهدکودک‌ها و کودکستان‌ها فراهم ساختن اساس آگاهی در مورد جهان اطراف‎ ‎برای کودکان پیش‌دبستانی و تقویت خلاقیتهای ذهنی آنان از طریق بازی، ترسیم تصاویر،‎ ‎انجام کارهای دستی، و امثال آن است.

نوزادان و کودکان براساس سن به گروههای‎ ‎کوچک تقسیم ‌شده و توسط معلمان و مربیان تحت مراقبت قرار می‌گیرند‎.‎

در هر مهدکودک یا کودکستان می‌توان تصاویر یا کارهای دستی ساخت کودکان را‎ ‎مشاهده کرد که به دیوارها آویخته و یا از سقف‌ها آویزانند. کودکان با قطعات‎ چوبی چیزهایی می‌سازند، یا روی تاب و سرسره مشغول فعالیت فیزیکی و یا‎ ‎در فعالیتهای هندی‌ چون آوازخوانی، رقص و امثال آن مشغول هستند.

کل مهدکودک‌های دولتی و غیردولتی در سال ۱۹۹۷ حدود ۱۴ هزاربود، و کودکان‎ ‎تحت مراقبت آنها بالغ بر یک میلیون و ۷۸۹هزار و ۴۵۷ نفر بوده‌اند. علاوه بر این مؤسسات، مهدکودک‌های‎ ‎زیادی وجود دارند که به این علت که تعداد کارکنان یا صلاحیت آنان و مواردی نظیر آن ‎به حداقل استاندارد ذکر شده در قانون نرسیده، به آنها مجوز داده نشده است.

‎امروز والدین زیادی در سراسر ژاپن تمایل دارند کودکان خود را به مهدکودک‎ ‎بفرستند. تقاضای زیاد برای تأسیس مهدکودک‌ها و طولانی ساختن ساعتهای فعالیت مهدکودک‎ ‎نه‌تنها به عوامل اقتصادی‌ چون میزان گسترده‌ای از مشاغل باز برای زنان، و نیاز به‏ ‎کار مادران برای تکمیل درآمد خانواده‌ها مربوط می‌شود، بلکه به تمایل زنان جهت‎ ‎مشارکت گسترده‌تر در فعالیتهای اجتماعی و درک جمعی از مشارکت اجتماعی ایجاد شده به‎ ‎واسطه پرستاری گروهی و آموزش نوزادان و کودکان پیش‌دبستانی نیز ارتباط دارد.مقررات ‎مهدکودک‌های روزانه و کودکستان‌ها متفاوت هستند. با این حال، گروهی می‌خواهند هر دو‎ ‎را یکی سازند و آموزش کودکان پیش‌دبستانی را تحت کنترل سازمان‌های دولتی ارائه‎ ‎دهند. نیل به این تمایل، اصلاحات عظیمی را می‌طلبد که وزارت آموزش زاپن درصدد دستیابی ‎به آن است‎.

● آموزش ابتدایی

مقطع آموزش ابتدایی در ژاپن حداکثر مدت زمان۶ سال است و بین رده‌های سنی ۶ تا ۱۲ سال به طول می‎انجامد. این مقطع آموزشی اجباری ورسمی بوده وبا دریافت شهریه از والدین کودکان ارائه‎ می‌گردد. مدت زمان کلاس درس ۴۵ دقیقه است. هدف اصلی مراکزآموزش ابتدایی، ارائه آموزش عمومی مناسب یا مراحل رشد جسمی وذهنی کودکان است. برنامه‌های آموزش ابتدایی‎ ‎تا قبل از سال ۱۹۹۲ بر اساس ۶روز در هفته بود اما از آن سال به بعد به تدریج به ۵‏‎ ‎روز در هفته کاهش یافته است.

ارتقا به کلاسهای بالاتر در دورة ابتدایی به‌صورت‎ ‎اتوماتیک است. نسبت دانش آموزان به معلمین در دورة ابتدایی ۴/۱۹ بوده و به پایه‌های‏‎ ‎تحصیلی تفکیک نمی‌گردد. میانگین تعداد دانش آموزان در هر کلاس ۴/۲۸ نفر است. طبق آمار‎ ‎سال ۱۹۹۹ صد درصد جمعیت سنی ۶ تا ۱۲ سال این مقطع را طی میکردند‏‎.

▪ برنامه‌های آموزشی (شوتوکیوایکو)

برنامه‌های آموزش ابتدایی به دروس عادی (عمومی)،آموزش اخلاق، و فعالیت‌های ویژه‎ ‎تقسیم می‌شود.

از جمله دیگر برنامه‌های آموزشی می‌توان از زبان ژاپنی، تعلیمات اجتماعی،‎ ‎ریاضیات، علوم، آموزش زندگی و محیط‌زیست، موسیقی، هنر و کاردستی، خانه سازی، و‎ ‎بدنسازی نام برد. برنامه آموزش مدارس ابتدایی زمان کافی برای موسیقی، هنر و‎ ‎تفریحات جسمانی فراهم می‌آورد. فعالیت‌هایی ویژه نقش مهمی در برنامه کلی آموزش‎ ‎بازی می‌کند و شامل فعالیت‌هایی چون کلوپ ‌ها و جشنواره‌ها در سطح مدرسه،‎ ‎یا رقابت‌ها، مشارکت‌های دانش‌آموزی، و دیگر فعالیت‌های اجرایی توسط دانش‌آموزان‎ ‎است‎

معلمان میزان قابل توجهی از وقت خود را صرف سازماندهی و حضور در فعالیت‌هایی چون‎ ‎سفر‌های کلاس، جشنواره‌های سالانه ورزشی و فرهنگی، و مراسم ورودی و فارغ‌التحصیلی‎ ‎می‌نمایند. سال رسمی تحصیلی برای دانش‌آموزان ابتدایی ۳۵ هفته به طول‏‎ ‎می‌انجامد هر کلاس ۴۵ دقیقه طول می‌کشد و بعد از بیشتر موضوعات درسی ۱۰دقیقه زنگ‏‎ ‎تفریح وجود دارد. تعداد زنگ‌های کلاس درس در هر سال با بالارفتن سطح کلاس افزایش‏‎ ‎می‌یابد. روز عادی مدرسه از حدود ساعت ۸:۳۰ آغاز می‌شود و‎ ‎کلاس‌ها حدود ۱۵:۵۰ پایان می‌یابند. نشست‌های خودمانی در شروع و خاتمه هر‎ ‎روز برگزارمی‌شوند و بیش از ۲ ساعت در هر روز صرف زنگ تفریح، غذا و نظافت کلاس‌های‏‎ ‎درس و راهرو‌ها می‌شود‎.

● آموزش متوسطه

آموزش متوسطه (ملی و خصوصی) شامل: ۳ سال دورة مقدماتی متوسطه، و ۳ سال آموزش‏‎ ‎تکمیلی متوسطه است. مقطع آموزش متوسطه خود از ۲ مقطع تحت عناوین مقدماتی و تکمیلی‎ ‎متوسطه متشکل می‌شود.

مقطع آموزش مقدماتی متوسطه حداکثر مدت زمان۳سال رده‌های سنی ۱۲ تا ۱۵ سال به طول می‌انجامد. این مقطع آموزشی اجباری و رسمی بوده و با دریافت شهریه‎ ‎از والدین دانش‌آموزان ارائه می‌شود. مدت زمان کلاس درس ۵۵ دقیقه است. هدف اصلی‎ ‎مراکز آموزش مقدماتی متوسطه، ارائة آموزش عمومی متناسب در سطح مقدماتی متوسطه متناسب‎ ‎با مراحل رشد جسمی و ذهنی دانش‌آموزان است.

میانگین نسبت دانش‌آموزان به معلمان در دورة‎ ‎ابتدایی ۹/۱۶درصد بوده و به پایه‌های تحصیلی تفکیک نمی‌گردد.. مقطع تکمیلی متوسطه مدت زمان۳سال بین رده‌های سنی۱۸-۱۵ سال به طول می‎انجامد. این مقطع آموزشی غیراجباری و رسمی بوده و با دریافت شهریه ارائه می‌گردد.

ورود‎ ‎به مدارس مقدماتی متوسطه دولتی با سهمیة هیأت مدیره آموزش محلی است ، اما ورود ‎به مدارس ملی و خصوصی با امتحان صورت می‌گیرد. تعدادی از مدارس خصوصی آموزش‏‎ ‎پیوستة ۶ ساله ارائه می‌دهند که دوره‌های مقدماتی و تکمیلی متوسطه را دربر می‌گیرد.

در ژاپن سه نوع دورة تکمیلی متوسطه وجود دارد که تمام‌وقت، پاره‌وقت و مکاتبه‌ای است. ورود به دورة تکمیلی متوسطه توسط امتحان یا گزینش صورت می‌گیرد. در سال ۱۹۸۸ ‎نوع جدیدی مدرسه به نام دبیرستان با سیستم واحدی افتتاح شد. دوره‌های دبیرستانی‎ به دوره‌های عمومی، حرفه‌ای، و دوره‌های ترکیبی (غیرحضوری) مکاتبه‌ای‎ ‎طبقه‌بندی می‌شوند. مجموع ثبت‌نام در دبیرستانها، شامل سه دوره، و بالغ بر ۶۰۰/۲۵۸/۴‏‎ ‎نفر درسال ۱۹۹۸ بوده است. دانش‌آموزان دوره عمومی حدود۶/۷۳ درصد و دانش آموزان دوره‏‎ ‎حرفه‌ای۴/۲۶ درصد را تشکیل می‌دهند‏‎.‎

سال اول دبیرستان برای آموزش عمومی دانش‌آموزان در نظر گرفته می‌شود. در سال‎ ‎دوم، دروس به دوره‌های آماده‌سازی برای کالجها و دوره‌های حرفه‌ای تقسیم می‌شوند. در‎ ‎سومین سال، دوره‌های آماده‌سازی کالج به علوم انسانی و اجتماعی، علوم و فنی تقسیم‎ می‌شود. از اینرو حتی در دبیرستانهای عمومی هم در زمان فارغ‌التحصیلی سه دوره وجود‎ دارد.

دوره‌های حرفه‌ای ساعات کمتری را برای موضوعات فرهنگی می‌گذراند، و طبیعتاً بر‎ ‎موضوعاتی تأکید دارند که به منظور حرفه‌های معینی جهت‌گیری شده‌اند.

دانش آموزان به‎ ‎هنگام ورود به مقطع تکمیلی متوسطه ۱۵ ساله هستند و تصمیم می‌گیرند که دوره عمومی یا‎ ‎حرفه‌ای و یا دوره مکاتبه‌ای (غیرحضوری) را بگذرانند و چون این مسئله‌ای نیست که‎ ‎معلمان مسئول یا مشاوران هم بتوانند تصمیم بگیرند، مسئله دشوارتر می‌شود. عواملی چون‎ ‎سوابق و شرایط مالی خانواده دانش‌آموزان مدنظر قرار می‌گیرد.

هدف مدارس متوسطه پرورش اساس آموزش فراهم شده در مدارس مقدماتی متوسطه و فراهم‌آوردن آموزش عمومی و تخصصی متوسطه مناسب با سطح رشد ذهنی و جسمی افرادی است که مقطع‎ ‎مقدماتی متوسطه را به پایان رسانده‌اند. سه نوع دوره تکمیلی متوسطه وجود دارد‎:

ـ‎تمام وقت و پاره‌وقت‎ ‎و ‎مکاتبه‌ای غیرحضوری.

دوره تمام وقت سه سال طول می‌کشد، درحالی‌که دوره‌های پاره‌وقت و مکاتبه‌ای بیش‎ ‎از سه سال به طول می‌انجامند. دوره‌های پاره‌وقت دو نوع هستند: دوره‌های روزانه‎ ‎و دوره‌های شبانه. اکثریت دوره‌هایی از این قبیل شب‌ها ارائه می‌شوند‎.‎

مدرسه عالی مؤسسه‌ای است که آموزش آزاد نیمه‌حرفه‌ای را به مدت ۲یا۳‏‎ ‎سال‎ ‎به فارغ‌التحصیلان مقطع متوسطه ارائه می‌دهد. هدف مدارس عالی ارائه دوره کامل آموزش‎ است، اما برای آنهایی که خواهان انتقال به کالج یا دانشگاههای ۴ ساله هستند،‎ ‎راه باز است. به علت ویژگیهای مدارس عالی، از سال ۱۹۹۷ به بعد ۲/۹۲‏‎ ‎درصد آنها‎ ‎توسط نهادهای غیر دولتی عمل می‌کنند و ۲/۹۵ درصد کل دانشجویان مدارس عالی دختران‏‎ ‎هستند. مدارس عالی از دید بسیاری از این دانشجویان اغلب بعنوان فرمی از آمادگی جهت‎ ‎ازدواج می‌باشند. ازسال ۱۹۹۷ به بعد، تعداد مدارس عالی در ژاپن در ۵۹۵ مدرسه ثابت‏‎ ‎ماند و تعداد دانشجویان بالغ بر۴۴۶ هزارنفر بود. دانشجویان متخصص در ادبیات و علوم انسانی و‎ ‎اجتماعی سه برابر دانشجویان متخصص علوم و مهندسی می‌باشند. از یک ‌سو، مدارس عالی‎ ‎مؤسساتی هستند که آموزش حرفه‌ای لازم جهت اشتغال را ارائه می‌دهند، اما از سوی دیگر‏‎ ‎نقش جدیدی در زمینه آموزش بزرگسالان و نیز در اشاعه آموزش دانشگاهی ایفا می‎‌کنند‎.‎

به موجب اصلاحات آموزشی ژوئن ۱۹۹۱، استانداردهای تأسیس مدارس عالی‏‎ ‎مورد بازبینی قرار گرفت. تا آن زمان، دروس آموزشی انتخابی، میان آموزش عمومی،‏‎ ‎بهداشت و تربیت بدنی و موضوعات تخصصی تقسیم می‌شد، اما با اصلاحات جدید به مدارس‎ ‎عالی اجازه اعمال اختیارات داده شد. با ابداع دوره‌های مناسب با نیازهایشان،‏‎ ‎تقسیمات قدیمی میان دوره‌ها از میان برداشته شد. بعلاوه، تعداد موضوعات درسی مورد‎ ‎نیازجهت فارغ‌التحصیلی بطور ثابت بیش از۶۲ واحد درسی است و هرکالج مطابق با‏‎ ‎اهداف خود سیستمی مخصوص به خود دارد.

استانداردهای جدیدی هم تجویز شده‌اند که مدارس‎ ‎عالی را قادر می‌سازند تا به اصلاحات آموزشی و تحقیقاتی خود ادامه دهند. سرانجام‎ ‎قانون آموزش مدارس اصلاح شده و فارغ‌التحصیلان مدارس عالی درحال حاضر این امکان را‎ ‎دارند که خود را «اعضا وابسته» بنامند‎.‎

در مقطع تکمیلی متوسطه برنامه‌های درسی به۳نوع عمومی، تخصصی و تلفیقی تقسیم‎ ‎می‌شوند‎.‎

در دورة عمومی دانش‌آموزان باید دروس بیشتری را در زمینه‌های فنی یا حرفه‌ای اخذ‎ ‎نمایند‎.

در دورة تلفیقی دانش‌آموزان می‌توانند دروس خود را به‌طور تؤامان هم درزمینه‌های‎ ‎علمی و هم در زمینه‌های فنی و حرفه‌ای بگذرانند.

در دورة تکمیلی متوسطه دروس ‎انتخابی زیادی پیش‌بینی شده است که مدارس بر حسب تمایل و انتظارات دانش‌آموزان‎ ‎تعدادی از آنها را ارائه می‌کنند. علاوه بر این برنامه درسی به سه صورت تمام‌وقت،‏‎ ‎پاره‌وقت و مکاتبه‌ای ارائه می‌شود که طول دورة تحصیلی در دوره‌های پاره‌وقت و‏‎ ‎مکاتبه‌ای معمولاً بیش از سه سال است‎.