معجزه طبی قرن بیستم

به جرات می توان گفت بزرگ ترین معجزه پزشکی قرن بیستم, کشف انسولین است

«به جرات می‌توان گفت بزرگ‌ترین معجزه پزشکی قرن بیستم، کشف انسولین است.» این را دکتر منوچهر جزایری، فوق‌تخصص غدد و متابولیسم و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران می‌گوید و می‌افزاید: «فردریک بانتینگ و دستیار او آقای چارلز بست ۲ محقق کانادایی در سال ۱۹۲۱ موفق به کشف هورمونی به نام انسولین شدند و این هورمون را از لوزالمعده یک سگ استخراج کردند. آنها به دلیل این کشف، دو سال بعد جایزه پزشکی نوبل را از آن خود کردند...

در سال ۱۹۲۳، انسولین وارد بازار شد (انسولین خوک و سپس گاو).»

قبل از کشف انسولین، بدون اغراق میلیون‌ها نفر جان خود را به علت عدم کشف انسولین از دست داده بودند. چه بسا پدربزر‌گ‌ها و مادربزرگ‌های من و شما جزو همین بیماران بودند که به علت ابتلا به دیابت از بین رفته‌اند. با دکتر منوچهر جزایری درباره این هورمون نجات‌بخش و شیوه صحیح نگهداری از آن به گفت وگو نشسته ایم.

▪ انسولین چگونه اثر می‌کند؟

- انسولین مانند کلیدی است که در سلول را بازمی‌کند تا گلوکز وارد سلول شود و در آشپزخانه سلول (میتوکندری) بسوزد و انرژی تولید کند. بدون این کلید، گلوکز نمی‌سوزد، انرژی لازم برای بدن تولید نمی‌شود و در حالی که خون شما مملو از گلوکز است، سلول‌های بدن از بی‌غذایی و بی‌گلوکزی رنج می‌برند و در معرض مرگ و نابودی قرار می‌گیرند.

▪ انسولین چند نوع است؟

- به طور خلاصه، انسولین‌های فعلی به چهار نوع تقسیم‌بندی می‌شوند:

۱) انسولین‌های سریع‌الاثر مانند «اسپارت‌» و «ولیسپرو»

۲) انسولین‌های کوتاه‌مدت اثر مانند «رگولار»، ساده یا استاندارد،

۳) انسولین‌های میان‌مدت اثر مانند انسولین معروف

NPH (۴- انسولین‌های طولانی‌مدت اثر مانند «گلارژین» و «دتمیر»

▪ خصوصیات انسولین چیست؟

- درگذشته انسولین‌های خوکی و گاوی با منشأ حیوانی و با غلظت‌های ۴۰ و ۸۰ واحد میلی‌لیتر وجود داشت و اغلب بیماران بین ۴۰ یا ۸۰ اشتباه می‌کردند. چون سرنگ‌ انسولین قبلا به شکلی تهیه شده بود که در یک طرف آن ۸۰ و در طرف دیگر آن تا ۴۰ مدرج شده بود. بعد از تولید انواع انسولین انسانی، از طریق مهندسی ژنتیک و DNA نوع ترکیبی، مشکل‌های مربوط به حساسیت و تجمع چربی مانند فرورفتگی یا برآمدگی در ناحیه تزریق منتفی شد. همه انسولین‌هایی که امروز در دسترس‌ ماست، از نوع انسانی و با غلظت ۱۰۰ واحد در میلی‌لیتر تهیه شده و امروزه غلظت‌های متفاوتی از انسولین،در سرنگ‌ها و ویال‌های انسولین در دسترس است. امروزه انسولین‌های مخلوط نیز تهیه شده است که در بازار ایران، چند نوع آن وجود دارد و بیماران مجبور نیستند انسولین NPH و انسولین رگولار یا ساده را با هم مخلوط کنند. انسولین‌ها با نسبت‌های مختلف به صورت ترکیب NPH اضافه رگولار به نسبت ۷۰ به ۳۰ یا ۵۰ به ۵۰ یا ۷۵ به ۲۵ در کشورهای دیگر موجود است ولی در ایران به نسبت۷۰ به ۳۰ در دسترس است که نیاز بیماران را هم به خوبی برطرف می‌کند.

▪ انسولین استنشاقی چطور؟

- انسولین استنشاقی چند سالی است که در بازار اروپا وارد شده ولی در آمریکا با اقبال عمومی روبرو نشده است. این نوع انسولین مانند استنشاق موادی که بیماران آسمی از آنها استفاده می‌کنند، به صورت اسپری است که به آن «اسپری انسولین» می‌گویند. این اسپری از طریق ریه جذب می‌شود و به صورت اسپری ۳ و ۸ واحدی تهیه شده به ترتیب معادل ۱ و ۳ میلی‌گرم ماده موثره دارد. معمولا در افراد مبتلا به بیماری‌های ریوی و تنفسی و افراد سیگاری، ممنوع و بی‌اثر است. این نوع انسولین با وجود اینکه در مقیاس وسیعی مصرف شد، امروزه تقریبا در حال جمع‌آوری و در خانم‌های باردار هم ممنوع است. برای استفاده از انسولین‌های استنشاقی باید فرد موردنظر کاندیدای مناسبی برای این کار باشد.

▪ چگونه از سرنگ‌ها نگهداری کنیم؟

- سرنگ‌های انسولین که فعلا در بازار وجود دارد، به صورت ۱۰۰ واحدی در میلی‌‌لیتر و به صورت مدرج است. سابقا سرنگ‌های ۴۰ و ۸۰ و ۱۰۰ میلی‌متری وجود داشت و بیماران در کشیدن دوز انسولین اشتباه می‌کردند. سرنگ‌های ۳/۰ تا ۲ میلی‌لیتر هم در بعضی از کشور‌ها وجود دارد. سرنگ انسولین را بعد از مصرف باید معدوم کرد. هرگز دو بیمار نباید از یک سرنگ استفاده کنند. هر سرنگ باید فقط یک مرتبه مورد استفاده قرار بگیرد.

▪ سوزن‌های انسولین چه ویژگی‌هایی دارند؟

۱) از هر سوزن نباید بیش از یک بار استفاده کنید. زیرا پس از یک بار استفاده، سوزن دیگر استریل نیست.

۲) بیشتر سوزن‌ها ضدباکتری هستند و بیماران دچار نقص ایمنی یا عفونت جلدی، عفونت عمومی بدن، امراض حاد، زخم بستر یا کسانی که از داروهایی مثل کورتون استفاده می‌کنند (کورتون باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شود)، بیشتر در معرض خطر هستند.

۳) هرگز نباید دو بیمار از یک سوزن استفاده کنند. (خطر ایدز و هپاتیت

B)، (۴- سوزن‌های جدید و بسیار ریزی که اخیرا وارد بازار شده‌اند به علت نازکی و ظرافت به سادگی خم یا شکسته می‌شوند.

۵) هر سوزنی که کج یا توپر یا با هر جسمی به جز بدن خود بیمار، تماس پیدا کرده باشد، نباید مورد استفاده قرار بگیرد و باید آن را دور انداخت.

۶) محافظ سوزن (کلاهک روی سوزن) قبل و بعد از تزریق همواره باید روی آن گذاشته شود.

۷) الکل لایه سیلیکونی که برای کاهش درد روی سوزن تعبیه شده است، از بین می‌برد. بنابراین اصولا استفاده از الکل قبل از تزریق موردشک و تردید است.

۸) قبل از فروبردن سوزن، باید محل تزریق به دقت بازبینی و معاینه شود. قرمزی، تورم، التهاب، برجستگی یا فرورفتگی یا هر نوع زخم، علایمی است که باید به پرستار مخصوص مراقبت از دیابت اطلاع داده شود.

۹) تزریق انسولین را در وهله اول باید خود بیماران و بعد اطرافیان آموزش‌دیده او انجام دهند حتی کودکان دیابتی در اولین فرصت باید تکنیک تزریق انسولین را فرابگیرند.

دکتر گلرخ ثریا