فرصت ها و تهدیدهای جذابیت

نگاهی به ژانر اکشن در سینما و تلویزیون

بحث ایجاد جذابیت برای مخاطب در محصولات رسانه ای یکی از موضوعات بسیار مهم است که در بسیاری از رسانه ها مورد توجه قرار می گیرد. در این بین یکی از مهمترین رسانه هایی که به بحث جذابیت توجه زیادی می کند، سینماست. رسانه ای که سعی دارد با استفاده از جلوه های مهم بصری نظر مخاطب را جلب کند، و همین موضوع باعث شده که سینما امروز به یک صنعت پول ساز و سرگرم کننده تبدیل شود. به ویژه که در برخی ژانرهای سینمایی در چند سال اخیر سینمای غرب توانسته مخاطب جذب کند که این موضوع نه به دلیل محتوای خوب این فیلم ها بوده و نه به دلیل کارگردانی یا فیلمنامه قابل توجه! بلکه در اکثر این فیلم ها که می توان آنها را در ژانر اکشن سینمایی قرار داد، تنها جلوه های ویژه و یا صحنه های بسیار پرهزینه و تکنیک ساخت اکشن است که باعث جلب نظر مخاطب می شود. این موضوع به ویژه در سینمای کشورهایی مانند آمریکا و انگلستان به صورت قابل توجهی به چشم می خورد.

به گونه ای که کارگردان های غربی در بسیاری از موارد یک فیلم بی محتوا و پر از جهت گیری را که از لحاظ هنری ارزش خاصی ندارد با ترکیب چند صحنه خاص اکشن به جای یک فیلم خوب هنری به خورد بیننده می دهد و در اکثر مواقع بیننده هم جزء مخاطب عام است این فیلم را در حد یک فیلم مطلوب قبول می کند.

از سوی دیگر نباید از این موضوع هم چشم پوشی کرد که سینمای غرب گاهی اوقات بدون توجه به کیفیت فیلم ها و تنها به این دلیل که می داند از قبل با تبلیغات پر از اغراق و دروغ توجه بیننده را جلب کرده هر نوع فیلمی را تولید کرده. این موضوع به ویژه در ژانر اکشن به شدت خودنمایی می کند.

به عنوان مثال اگر به فیلم هایی همچون «کینگ کنگ» به کارگردانی پیتر جکسن نگاه بیاندازیم متوجه خواهیم شد که این فیلم چیزی جز جلوه های تصوری خاص برای مخاطب ندارد. نمونه های چنین فیلم هایی در ژانر اکشن و فانتزی غرب بسیار است، سری فیلم های سریع و خشن هم جزء همین فیلم های اکشن بی محتوا هستند که تنها با تصاویر فوق العاده اکشن قصد جلب نظر بیننده را دارد.

● ژانر اکشن ایرانی از فراز تا فرود

اما بحثی که در این میان باید به آن توجه بیشتری کرد و به واقع یک نکته مهم در مورد سینما و تلویزیون ایران است توجه به این مطلب است که سینمای ایران برای اینکه بتواند در مقابل مخاطب دزدی سینمای غرب در ژانر اکشن واکنشی در خور نشان دهد باید از چه راهکارهایی استفاده کند و یا به طور کلی بحث هایی مانند استفاده از جلوه های ویژه خاص تا چه حد در سینمای ایران پیشرفت داشته و به چه اندازه توانسته است نظر مخاطب را به سمت سینمای داخلی سوق دهد.

برای بررسی بهتر این موضوع بد نیست که به فیلم های ژانر اکشن سینمای دهه ۷۰ نگاهی بیاندازیم. فیلم هایی همچون «افعی»، «شبیخون» ، «عقرب»، «زخمی»، «نیش»، «مجازات» که در آن دهه به دلیل نو بودن ژانر و به نوعی نیاز مخاطبان به چنین فیلم هایی به خوبی مورد پذیرش تماشاگران قرا رگرفت و باعث رونق سینمای ایران شد. اما رفته رفته ضعف این فیلم ها مشخص شد و به همین دلیل پس از مدتی این ژانر در قالب چنین فیلم هایی مانند گذشته نتوانست مخاطب را به سینماها بکشاند، چرا که در درجه اول نوع اکشن این فیلم ها تکراری شده بود و در مرحله دوم پس از مدتی فیلم های این سبکی نمی توانستند آن گونه که باید حس هیجان طلبی مخاطب را ارضا کنند.

برای همین این ژانر پس از مدتی به دوران رخوت خود وارد شد. در حال حاضر هم به نظر می رسد که این رخوت همچنان ادامه دارد. چرا که سینماگران و تهیه کنندگان ما در این چند سال سرمایه گذاری آن چنانی روی این بخش از سینما انجام نداده اند. یعنی در مرحله اول تلاش چندانی برای یادگیری تکنیک هایی که باید در فیلم های اکشن جدید رعایت شود صورت نگرفته و در مرحله دوم سرمایه گذاری در بخش هایی همچون خرید تجهیزات انجام نپذیرفته! این موضوع در حالی است که در آسیا در حال حاضر سینمای چین و ژاپن برای اینکه بتوانند نظر مخاطبان خود را در مقابل ژانر اکشن سینمای هالیوود به سینمای خود جذب کنند تلاش های فراوانی در ارتقاء کیفی فیلم های ژانر اکشن خود انجام داده اند. چرا که آنها به خوبی می دانند که مسائلی مانند اسطوره سازی آمریکایی در فیلم های ژانر اکشن هالیوود به نمایش گذاشته می شود که این موضوع مستقیما به بحث تهاجم فرهنگی-سیاسی به ذهن جوانان ارتباط دارد.

● جامعه هنری جوان به دنبال هیجان

برای همین هم باید به ژانر اکشن سینمای ایران در کنار بحث محتوایی توجه کنیم، چرا که بی تردید جامعه جوان امروز ما در کنار محتوا به هیجان هم نیاز دارد و به هر صورت یک جوان به شدت به دنبال برآوردن این حس از طریق زبان تصویر است. برای درک بهتر این موضوع اگر به آمار بازی های رایانه ای اکشنی که توسط مخاطبان جوان و نوجوانان مورد استفاده قرار می گیرد نگاهی بیاندازیم کاملاً متوجه این استقبال گسترده این قشر وسیع از جامعه ایرانی از اکشن خواهیم شد.

هرچند که در نسل جدید فیلم های اکشن سینمای ایران تلاش هایی هم صورت پذیرفته که نمونه آن را می توان در فیلم هایی همچون «حرکت اول» به کارگردانی فرهاد نجفی دید. این فیلم هر چند که در حد مطلوب نیست، اما به هر صورت تلاش جدیدی در سینمای اکشن ایران است چرا که نسبت به گذشته صحنه ها با کیفیت بیشتر و تکنیک های بیشتری که در جلب نظر مخاطب مؤثر است به نمایش گذاشته می شود.

از سوی دیگر باید به این موضوع بسیار مهم هم توجه کرد که ژانر اکشن ما چه در تلویزیون و چه در سینما نیازمند تحولی اساسی است. اگر در همین زمینه به سریال «مختارنامه» توجه کنیم متوجه خواهیم شد که در کنار بعد محتوایی این سریال چیزی که تاحدودی باعث بهتر دیده شدن «مختارنامه» شده نمایش بهتر درگیری ها و عرصه نبرد نسبت به سریال های گذشته است. از سوی دیگر باید به این موضوع اعتراف کرد که یکی از بزرگترین نقاط ضعف در فیلم ها و سریال های تاریخی سال های پیش تلویزیون و سینمای ایران بحث به تصویر کشیدن صحنه های نبرد و جنگ بوده است. در همین زمینه نباید از این موضوع هم چشم پوشی کرد که در فیلم های تاریخی، به ویژه فیلم هایی که روایت کننده زندگی اشخاص خاص هستند به تصویر کشیدن چگونگی نبرد این شخصیت ها، هم درجذابیت فیلم تاثیر به سزایی دارد و هم در برداشتی که بیننده از شخصیت داستان در کنار محتوا پیدا می کند.

● اسطوره سازی به کمک جلوه های ویژه

در این باره اگر به فیلم های هالیوودی این ژانر یعنی ژانر تاریخی نگاهی بیاندازیم متوجه خواهیم شد که آنها فضای اسطوره ای فیلم های تاریخی خود را به وسیله همین صحنه های اکشن به وجود می آورند. مصداق بارز این موضوع را می توان در صحنه های نبرد کاراکتر آشیل در فیلم «تروی» دید. در این فیلم قدرت جنگاوری کاراکترهای اسطوره ای مانند هکتور و آشیل به صورت اغراق آمیز به نمایش گذاشته می شود، که بار اصلی این اسطوره سازی دقیقاً بر دوش جلوه های ویژه و صحنه های اکشن فیلم از نبرد این دو است.

حال با توجه به این موضوع باید گفت که بدون تردید سینمای تاریخی ما از بسیاری جهات به ویژه از لحاظ محتوایی بسیار غنی تر و بالاتر از سینمای تاریخی غرب است. اما در این بین باید به این مسئله هم اشاره داشت که ما در بعد تاکتیک های فیلم سازی اکشن به ویژه در به تصویر کشیدن نبردها به شدت ضعف داریم. حتی برای درک بهتر این موضوع می توان به فیلم ها و سریال های گذشته هم نگاهی کرد. سریال هایی همچون «تنهاترین سردار» و یا حتی سریال «امام علی(ع)» تا حدود زیادی به دلیل ضعف در تاکتیک های فیلم سازی و جلوه های ویژه آن گونه که باید عرصه نبرد را به تصویر نکشیده اند، هر چند که بی تردید در این فیلم ها محتوا مدنظر بوده است اما به هر صورت این موضوع یعنی نمایش جذاب از نبردها در جلب نظر مخاطب در نهایت انتقال بهتر پیام تأثیر به سزایی دارد.

● صحنه نبرد واقعی حلقه گمشده

در همین راستا اگر به تمام فیلم های از این دست که تاکنون در سینما و تلویزیون ما به نمایش گذاشته شده دقت کنیم متوجه خواهیم شد که در این محصولات آن گونه که باید نبرد با شمشیر برای بیننده به نمایش گذاشته نمی شود و به همین دلیل گاهی اوقات بیننده نمی تواند با صحنه و به هر صورت دلاوری های اسطوره های خودش و فرهنگ بومی اش که برخلاف اسطوره های غربی هیچ گونه اغراقی درباره آنها نمی شود ارتباط برقرار کند. به عنوان مثال اگر صحنه های نبرد مختار در مختارنامه آن چنان که باید به نمایش گذاشته نمی شد بدون تردید بیننده با شخصیت مختار و جنگ آوری او آن چنان که باید ارتباط برقرار نمی کرد. حتی اگر به سینمای دفاع مقدس هم نگاهی بیاندازیم متوجه می شویم فیلم هایی مانند «دوئل» و یا «سجاده آتش» که نسبت به فیلم های دیگر سینمای دفاع مقدس، صحنه های نبرد را بهتر به تصویر کشیده اند بهتر دیده شده اند.

● آموزش و سرمایه گذاری نیاز امروز صحنه های اکشن

هر چند که به تعبیر برخی تهیه کنندگان این کارها نیازمند هزینه ای اضافه تر از هزینه های معمول است، اما به هر صورت نمی توان هزینه نکرد و انتظار جذابیت و جلب نظر به فیلم را داشت.

در این بین باید به این مسئله بسیار مهم هم توجه کرد که یکی از مهمترین کارهای زیربنایی برای چنین کاری آموزش گروه های بدلکاری به صورت حرفه ای است که بی شک این موضوع می تواند در آینده این فیلم ها را به بهترین نحو ممکن به بیننده نشان دهد.

البته نباید از این موضوع به راحتی عبور کرد که به هر صورت در سینمایی مانند سینمای ایران بحث محتوا در اولویت است. اما باید به این مسئله هم دقت نظر داشت که برای انتقال محتوا در اولین مرحله بیننده باید جذب آن محصول تصویری باشد تا پس از باور ذهنی آن از پیام هایش تأثیر بپذیرد.

● «جلوه های ویژه» عامل جذابیت در کنار محتوای خوب

اما در این میان جدا از صحنه های اکشن باید به این مسئله هم توجه کرد که در بحث «جلوه های ویژه» به خصوص در سینمای ماوراء هم باید تلاش های بیشتری برای رسیدن به حد مطلوب صورت پذیرد. چرا که به هر صورت ژانر سینمای ماورائی ما با مقدسات مذهبی پیوندی محکم دارد و برای همین باید توجه خاصی به جلوه های ویژه این فیلم ها داشت. نمونه بارز این موضوع را می توان در «ملک سلیمان» دید. بدون تردید ملک سلیمان نسبت به دیگر آثار قبلی ژانر خودش در بحث جلوه های ویژه مزیت هایی دارد که آن را بسیار دیدنی تر کرده است. هر چند که در این موضوع جای کار بسیاری وجود دارد. چرا که مطمئناً ژانر سینمای ماورائی با بالا بردن سطح جلوه های ویژه بسیار اثرگذارتر خواهد بود. از سوی دیگر باید تمهیداتی اندیشیده شود که با هدایت درست هزینه ها و سرمایه به سمت کارهای زیربنایی، فضایی در سینما ایجاد شود که سینماگران بومی برای ساخت فیلم های ایرانی با محتوا دغدغه هایی همچون نبود جلوه ویژه و یا امکانات برای به تصویر کشیدن صحنه های اکشن را نداشته باشند. برای این مسئله باید به طور حتم برنامه ریزی کرد چرا که اگر این موضوع تحقق پذیرد و سینما و تلویزیون ما در کنار بحث محتوا و فیلمنامه خود بتواند به جذابیت های بصری هم اتکا کند آن گاه سینما و تلویزیون بیش از پیش می تواند در رقابت با محصولات غربی حرفی برای گفتن داشته باشد.