اولین ها, بهترین ها

داستان از سال ۱۹۵۱ شروع شد اولین دوره بازی های آسیایی در دهلی نو آن زمان تنها مسابقات متمرکزی که در آن ورزشکاران رشته های مختلف با یکدیگر به رقابت می پرداختند المپیک بود, اما با راه اندازی بازی های آسیایی, ورزشکاران آسیایی هم صاحب المپیکی به پهنای بزرگ ترین قاره دنیا شدند

داستان از سال ۱۹۵۱ شروع شد؛ اولین دوره بازی‌های آسیایی در دهلی‌نو. آن زمان تنها مسابقات متمرکزی که در آن ورزشکاران رشته‌های مختلف با یکدیگر به رقابت می‌پرداختند المپیک بود، اما با راه‌اندازی بازی‌های آسیایی، ورزشکاران آسیایی‌ هم صاحب المپیکی به پهنای بزرگ‌ترین قاره دنیا شدند.

کاروان ایران با ۶۴ نفر بار سفر به دهلی‌نو را بست تا یکی از ۱۱ کشوری باشیم که در نخستین دوره بازی‌های آسیایی شرکت می‌کنیم. علاوه بر هند میزبان و ایران، ورزشکاران ژاپن، افغانستان، میانمار، اندونزی، نپال، فیلیپین، سیرالئون، سنگاپور و تایلند هم در روز مراسم افتتاحیه رژه رفتند. چینی‌ها نبودند. آنها دیرتر از موعدی که مقرر شده بود اعلام آمادگی کردند. دیگر کشورهای آسیایی هم که اصلا آماده حضور در چنین تورنمنتی نبودند. به این ترتیب اولین دوره بازی‌های آسیایی با ۴۸۹ ورزشکار برگزار شد؛ ۴۸۹ ورزشکار که همگی هم مرد بودند.

اما کاروان ایران. نیمی از ورزشکاران کشورمان برای اولین‌بار بود که برای انجام یک مسابقه از کشور خارج می‌شدند. وزنه‌بردارها و بسکتبالی‌ها سه سال قبل برای حضور در المپیک ۱۹۴۸ به لندن رفته بودند. فوتبالی‌ها هم سال قبل برای انجام دو بازی دوستانه با تیم ملی ترکیه راهی استانبول و آنکارا شده بودند.

اولین طلا

در آن کاروان هشت دونده، دو شناگر، دو شیرجه‌رو و دو دوچرخه‌سوار هم بودند. در این میان وزنه‌برداران بهترین عملکرد را در اولین دوره بازی‌های آسیایی داشتند. از تیم ۱۱ نفره ایران ده نفر روی سکو رفتند و هفت مدال طلا و سه نقره به گردن آویختند. اولین مدال طلای ایران در تاریخ بازی‌های آسیایی را هم محمود نامجو، سه‌شنبه پانزدهم اسفند ۱۳۲۹ در دسته ۵۶ کیلوگرم به‌دست آورد. البته برای اسطوره آن روزهای وزنه‌برداری ایران که پیش از آن در رقابت‌های جهانی ۱۹۴۹ و۱۹۵۰ دو بار قهرمان جهان شده بود، بردن طلای بازی‌های آسیایی کار چندان سختی نبود.

در دوومیدانی اولین مدال طلای ایران به علی باغبان‌باشی رسید. باغبان‌باشی تنها مرد دو مداله آن کاروان هم بود. این دونده استقامت ایران در ۵۰۰۰ متر طلایی شد و در ۳۰۰۰ متر هم به مدال نقره دست یافت. در شیرجه هم تقی عسکری با کسب یک نقره و یک برنز، دو مداله شد تا نامش به عنوان اولین مدال‌آور فدراسیون شنا در بازی‌های آسیایی ثبت شود.

اما در رشته‌های تیمی برق مدال نقره فوتبال بیشتر از مدال برنز بسکتبال بود. تیمی که حسین فکری، مسعود انصاری، محمود بیاتی، پرویز کوزه‌کنانی و مسعود برومند را در ترکیب خود داشت پس از پیروزی بر برمه و ژاپن، در فینال با یک گل مغلوب هند شد تا از رسیدن به مدال طلا باز بماند. بسکتبالی‌ها اما با ستاره‌هایی همچون ابوالفضل صلبی، حسین سرودی، کامبیز مخبری و حسین صعودی‌پور برای کسب اولین مدال این رشته در بازی‌های آسیایی، برمه را در آخرین بازی ۸۴ بر ۳۸ بردند و برنزی شدند. به این ترتیب کاروان ایران با ۸ طلا، ۶ نقره و دو برنز، بعد از ژاپن و هند در رده سوم ایستاد.

پس از آن بازی‌های آسیایی پانزده دوره دیگر هم برگزار شد؛ یعنی به طور منظم از سال ۱۹۵۴ تاکنون هر چهار سال یک بار. در این میان کاروان ورزش ایران بجز سال‌های ۱۹۵۴، ۱۹۶۲ و ۱۹۷۸ در سایر ادوار حضور داشته و توانسته ۴۳۸ مدال از این آوردگاه به دست بیاورد؛ ۱۳۸ طلا، ۱۴۳ نقره و ۱۵۷ برنز.

با این مدال‌ها جایگاه ایران در رده‌بندی کلی همه ادوار بازی‌های آسیایی همان جایگاهی است که چهار سال پیش در بازی‌های آسیایی گوانگجو به دست آمد؛ چهارم. جایگاهی که به نظر می‌رسد هرگز ارتقا پیدا نکند. دلیلش هم فاصله زیاد تعداد مدال‌های چین، ژاپن و کره‌جنوبی از ایران است. چینی‌ها با ۲۵۵۳ مدال (۱۱۹۱ طلا)، ژاپنی‌ها با ۲۶۵۰ مدال (۹۱۰ طلا) و بالاخره کره‌ای‌ها با ۱۸۲۹ مدال (۶۱۷ طلا) سه کشور برتر آسیا در تاریخ بازی‌های آسیایی هستند و بعد از آنها ایران پرافتخارترین به شمار می‌رود.

میزبانی پرشور

در بازی‌های آسیایی ۱۹۷۰ تیمور غیاثی برای اولین‌بار ایران را در ماده پرش ارتفاع رقابت‌های دوومیدانی صاحب مدال طلا کرد. اما چهار سال بعد، بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ تهران برای ما پر بود از اولین‌ها.

اولین و تنها میزبانی ایران در بازی‌های آسیایی، اولین و تنها نایب قهرمانی ایران در جدول رده‌بندی مدال‌ها، اولین و تنها باری که تعداد کاروان ایران از مرز ۳۰۰ ورزشکار گذشت، اولین بار و تنها باری که در مجموع مدال‌ها از مرز ۸۰ مدال گذشتیم و البته اولین باری که تعداد طلاهای کاروان ایران در یک دوره دو رقمی شد.

اینها همه اولین‌ها نبود. در فوتبال، واترپلو، شمشیربازی، دوچرخه‌سواری، بوکس و کشتی‌فرنگی برای نخستین‌بار صاحب مدال طلا شدیم. بانوان ایرانی هم برای نخستین‌بار در بازی‌های آسیایی مدال گرفتند؛ آنها در فلوره تیمی شمشیربازی طلایی شدند و در فلوره انفرادی هم یک نقره و یک برنز از سوی مهوش شفایی و گیتی محبان به دست آمد. همچنین رحیم علی‌آبادی با کسب مدال طلای دسته ۴۸ کیلوگرم، نام خود را به عنوان نخستین فرنگی‌کار طلایی ایران در بازی‌های آسیایی به ثبت رساند. شریف دلارام هم در بوکس اولین ورزشکاری بود که به مدال طلا رسید. به اینها باید دو مدال طلای جلال کشمیری در پرتاب دیسک و پرتاب وزنه را اضافه کرد که برای اولین‌بار به دست می‌آمد.

در نهایت هم کاروان ایران با کسب ۳۶ مدال طلا، ۲۸ نقره و۱۷ برنز با مجموع ۸۱ مدال برای اولین‌بار پس از ژاپن در رده دوم جدول رده‌بندی مدال‌ها ایستاد.

بعد از پیروزی انقلاب و البته غیبت ایران در بازی‌های آسیایی ۱۹۷۸، کاروان ایران برای اولین بار تنها در چهار رشته فوتبال، وزنه‌برداری، کشتی آزاد و دوچرخه‌سواری و با ۴۳ ورزشکار به بازی‌های آسیایی ۱۹۸۲ دهلی‌نو اعزام شد تا با کسب چهار طلا، چهار نقره و چهار برنز در رده هفتم جدول توزیع مدال‌ها قرار بگیرد.

چهار سال بعد اولین‌های ورزش ایران در بازی‌های آسیایی مدال طلای علی زنگی‌آبادی در ۳۰ کیلومتر تعقیبی انفرادی دوچرخه‌سواری و طلای ابراهیم قادری در وزن ۵۸ کیلوگرم رقابت‌های تکواندو بود. تا قبل از آن در رشته‌های انفرادی دوچرخه‌سواری مدالی نصیب ورزشکاران ایرانی نشده بود، ضمن این‌که تکواندو هم برای اولین‌بار به جمع رشته‌های بازی‌های آسیایی اضافه می‌شد. کاروان ایران در بازی‌های آسیایی ۱۹۸۶ با شش مدال طلا، شش نقره و ده برنز در مکان چهارم قرار گرفت.

اولین طلای کاراته

بازی‌های آسیایی ۱۹۹۰ اگرچه هیچ اولینی برای ورزش ایران نداشت، اما برای خیلی‌ها یادآور گل تاریخی سیروس قایقران به کره‌جنوبی و قهرمانی تیم ملی فوتبال ایران پس از درخشش احمدرضا عابدزاده در مهار سه ضربه پنالتی بازیکنان کره‌شمالی در فینال بود. کاروان ورزشی ایران در آن بازی‌ها با کسب چهار مدال طلا، شش نقره و هشت برنز، با یک پله سقوط نسبت به دوره قبل در مکان پنجم قرار گرفت.

چهار سال بعد در هیروشیمای ژاپن، با اضافه شدن رشته کاراته به بازی‌های آسیایی، مازیار فرید خمامی با قهرمانی در وزن ۷۰ کیلوگرم، نخستین کاراته‌کای طلایی ایران در این بازی‌ها لقب گرفت.

در بازی‌های آسیایی ۱۹۹۸ بانکوک، برای اولین‌بار کاروان ایران توانست بدون استفاده از مزایای میزبانی جمع مدال‌های طلای خود را به عدد ده برساند تا پیش از آن فقط در بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ تهران بود که کاروان ایران توانسته بود بیش از ۹ مدال طلا به دست بیاورد. البته مدال طلای قادر میزبانی در بخش جاده دوچرخه‌سواری هم اولین مدال طلای تاریخ دوچرخه‌سواری ایران در بخش انفرادی خارج از پیست بازی‌های آسیایی بود.

در بازی‌های آسیایی ۲۰۰۲ بوسان، در جودو و ووشو برای نخستین‌بار طلایی شدیم. مسعود حاجی‌آخوندزاده در وزن ۶۰ کیلوگرم جودو اولین مرد طلایی ما لقب گرفت. در ووشو هم این افتخار به حسین اوجاقی رسید، کسی که در دسته ۷۰ کیلوگرم ساندا روی سکوی قهرمانی ایستاد. همچنین تیم سه نفره تیراندازی بانوان ایران با ترکیب لیدا فریمان، الهام هاشمی و راحله خیرالله‌زاده در اهداف پروازی ده متر روی سکو رفتند و مدال برنز گرفتند. تیم ملی فوتبال هم برای اولین‌بار توانست با بازیکنانی مانند ابراهیم میرزاپور، یحیی گل‌محمدی، ایمان مبعلی، حسین کعبی، محرم نویدکیا، محمد نصرتی و جواد نکونام از عنوان قهرمانی‌اش دفاع کند. آن مدال طلا با توجه به پیروزی تیم ملی مقابل کره‌جنوبی و ژاپن، میزبانان همان سال جام جهانی فوتبال، یکی از شیرین‌ترین مدال‌های ورزش ایران در تاریخ بازی‌های آسیایی بود.

در بازی‌های آسیایی ۲۰۰۶ دوحه، با یک تک مدال برنز تیمی، شطرنج هم به جمع رشته‌های مدال‌آوران ایران اضافه شد تا نام احسان قائم‌مقامی، الشن مرادی و آتوسا پورکاشیان هم به جمع اولین‌ها اضافه شود. تیم ملی هندبال هم برای اولین‌بار با کسب مدال برنز بازی‌های آسیایی روی سکو رفت؛ عنوانی که البته چهار سال بعد با نایب قهرمانی هندبال در بازی‌های آسیایی ۲۰۱۰ گوانگجو ارتقا پیدا کرد.

اولین حضور بانوان ایرانی

در ادامه اولین‌ها به بازی‌های آسیایی ۱۹۵۸ توکیو می‌رویم؛ جایی که کاروان ایران با ۸۱ ورزشکار در بازی‌های آسیایی شرکت کرد. برای اولین بار چهار بانوی ورزشکار ایرانی در رشته‌های دوومیدانی و تنیس روی میز به بازی‌های آسیایی اعزام شدند که البته عنوانی به دست نیاوردند. کشتی‌گیران ایرانی هم برای نخستین‌بار در بازی‌های آسیایی شرکت می‌کردند. اولین طلای کشتی ایران در بازی‌های آسیایی را امامعلی حبیبی در وزن ۶۷ کیلوگرم به دست آورد، او دو سال قبل از المپیک ۱۹۵۶ ملبورن هم بر مدال طلا بوسه زده بود.

غلامرضا تختی و عباس زندی دیگر طلایی‌های کشتی آزاد ایران در بازی‌های آسیایی ۱۹۵۸ بودند، اما عملکرد وزنه‌بردارها با ۳ طلا، چهار نقره و یک برنز باز هم بهتر از دیگر رشته‌ها بود. در والیبال هم تیم ملی کشورمان برای نخستین‌بار روی سکو ایستاد. باخت سه بر صفر به ژاپن در روز پایانی، اولین مدال نقره بازی‌های آسیایی را برای والیبالیست‌های کشورمان به همراه داشت. در نهایت کاروان ایران با کسب هفت طلا، ۱۴ نقره و ۱۱ برنز در مکان چهارم بازی‌های آسیایی ایستاد. در بازی‌های آسیایی ۱۹۶۶ برای اولین‌بار کاروان ورزشی ایران از مرز صد نفر گذشت. در بانکوک تایلند ۱۱۸ ورزشکار ایرانی با حریفان آسیایی خود رقابت کردند، اما تعداد مدال‌ها و جایگاهی که آنها در جدول رده‌بندی نهایی به دست آوردند از دوره‌های قبل کمتر بود. کاروان ایران در آن سال با شش مدال طلا، هشت نقره و ۱۶ برنز و کسب عنوان ششم به کار خود پایان داد.

درخشش در گوانگجو

بعد از بازی‌های آسیایی تهران، بازی‌های آسیایی گوانگجو خاطره‌انگیزترین دوره برای کاروان ورزشی ایران بود. کسب ۲۰ مدال طلا و ایستادن در رده چهارم جدول مدالی بعد از ۲۴ سال، لبخند رضایت را به لب خیلی‌ها نشاند. کاروان ایران برای اولین‌بار بعد از بازی‌های آسیایی تهران، جمع مدال‌های خود را به مرز ۵۹ رساند که در نوع خودش بی‌نظیر بود.

سجاد مرادی در دوی ۸۰۰ متر، احمدرضا طالبیان در کایاک تک‌نفره هزار متر، محسن شادی در روئینگ تک‌نفره و بالاخره خدیجه آزادپور در ووشوی بانوان این افتخار را داشتند که برای اولین‌بار در رشته خود ایران را صاحب مدال طلای بازی‌های آسیایی کنند. تیم‌های کبدی مردان و زنان ایران هم برای اولین‌بار نقره و برنز بازی‌های آسیایی را به‌دست آوردند. برای کامل کردن اولین‌های ورزش ایران در بازی‌های آسیایی اسم‌های دیگری هم هست که نباید از قلم بیفتد. در راس آنها محمد نصیری است، دارنده سه مدال طلای بازی‌های آسیایی. نصیری طی سال‌های ۱۹۶۶ تا ۱۹۷۴، در سه دوره متوالی مدال طلای بازی‌ها را به گردن آویخت.

چنین افتخاری را در سال‌های بعد از پیروزی انقلاب، در رشته کشتی آزاد رضا سوخته‌سرایی در سال ۱۹۹۰ به‌دست آورد. این کشتی‌گیر فوق‌سنگین که در سال‌های ۱۹۸۲ و ۱۹۸۶ قهرمان بازی‌های آسیایی شده بود، سال ۹۰ برای سومین‌بار این عنوان را تکرار کرد تا در چهار دوره از بازی‌های آسیایی صاحب مدال ‌شود. سوخته‌سرایی پیش از این در بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ هم به مدال نقره رسیده بود.

دیگر مرد سه طلایی ورزش ایران در بازی‌های آسیایی علیرضا حیدری است. جلال کشمیری دونده پرافتخار کشورمان هم با دو مدال طلا، سه مدال نقره و یک برنز بیشترین مدال را در میان همه ورزشکاران ایرانی شرکت‌کننده در بازی‌های آسیایی دارد.

رضا پورعالی