مسوولیت اجتماعی, مدیریت اسلامی

امام علی ع در آن دوران کوتاه زیباترین حکومت و مدیریت و اداره جامعه را به بشریت عرضه کردند مسوولیت در مدیریت اسلامی, یعنی امری که در صورت تخلف از چارچوب های آن, مواخذه و بازخواست در پی خواهد داشت به دلیل اهمیتی که برای وظایف محوله در مدیریت اسلامی قائلیم از وظیفه تحت عنوان «مسوولیت» یاد می کنیم

حضرت علی (ع) در دوران خلافت خویش که حدود چهار سال و نه ماه بود به اجرای عدالت و گسترش دادگری و احیای سنت های پیامبر (ص) پرداختند. دوران کوتاه خلافت علی (ع) را می توان از درخشان ترین دوران های تاریخ اسلام و بشریت به حساب آورد.

امام علی (ع) در آن دوران کوتاه زیباترین حکومت و مدیریت و اداره جامعه را به بشریت عرضه کردند.

مسوولیت در مدیریت اسلامی، یعنی امری که در صورت تخلف از چارچوب های آن، مواخذه و بازخواست در پی خواهد داشت. به دلیل اهمیتی که برای وظایف محوله در مدیریت اسلامی قائلیم از وظیفه تحت عنوان «مسوولیت» یاد می کنیم.

در مدیریت اسلامی علاوه بر مسوولیت مدیران(یا هر کارمند دیگر) در برابر قانون و روسای بالادست و نمایندگان مردم (مجلس شورای اسلامی) آنها در برابر مکتب و خدای تبارک و تعالی نیز مسوولند و باید جوابگوی اعمال خود باشند.

کسی که به او مسوولیتی داده می شود باید واجد شرایط زیر باشد:

۱) متقی باشد:

شخص متقی و خدا ترس، خدا را حاضر و ناظر بر اعمال خود می داند و انجام کارها را معطوف به رضای الهی می نماید و چون با تامین رضای خداوند رضایت مردم نیز حاصل می گردد طبیعی است که امور جامعه طی روند سالمی به پیش خواهند رفت. امام علی (ع) در فرمان خویش به مالک اشتر به صورت زیر تقوای الهی را گوشزد می کند:

تو بر مصر حکومت می کنی و امیرالمومنین بر تو ولی پروردگار بی همتا بر همه ما

۲) لیاقت و کاردانی:

خبرگی و تخصص عاملی است که موجب عدم اتلا ف منابع می شود و بیشترین بازده را از منابع مورد استفاده به بار میآورد. وقتی فردی عهده دار کاری باشد که به خوبی با کم و کیف آن آشنا است و از هر جهت از پس انجام آن برمیآید، در این صورت برنامه های اجرایی طبق روال عادی و بلکه مطلوب تر ادامه یافته و هیچ نگرانی در تداوم آن وجود نخواهد داشت.

۳) تعهد:

تعهد به معنای پایبندی نسبت به اهداف و آرمان های نظام و تشکیلا ت است وقتی شخص بین اهداف سازمان و آرمان های خویش سازش و هماهنگی یافت، متعهد بدان محسوب می گردد و در چنین شرایطی، دلسوزانه تمام توان و خلا قیت خود را به کار می گیرد و تلا ش و پشتکار بیشتری را جهت تحقق اهداف سازمان اعمال می نماید.

مدیر توانمند انقلا ب و طراح جمهوری اسلا می حضرت امام خمینی رضوان ا... در ضرورت تعهد و تخصص برای تصدی مسوولیت ها، این دو نیرو را به دو بال تعبیر می نماید به طوری که یکی بدون دیگری از کارآیی چندانی برخوردار نیست و نیز در جای دیگری به منظور تاکید بر تعهد می گوید: اگر قرار باشد که از تخصص و تعهد الزاما یکی را انتخاب نمائیم، ما تعهد را ترجیح خواهیم داد. چرا که در بسیاری مواقع تخصص بدون تعهد مخرب می باشد اما تعهد بدون تخصص علیرغم اشکالا تی که دارد، مخرب نیست و یا آن که قدرت تخریب کمتری دارد.

قرآن مجید می فرماید: «ان الله یامرکم ان تودوا الامانات الی اهلها» در اینجا چنان که ملا حظه می شود قرآن کریم مسوولیت ها را به امانت های الهی تعبیر کرده است و منظور از کلمه «اهل» عبارت از کسانی است که دارای شرایط و ویژگی های لا زم جهت دریافت امانت ها (پذیرش مدیریت) باشند و با این حساب، حکومت اسلا می و مدیریت آن را نمی توان به غیراهل آن مثلا به افراد فاجر، فاسق، ظالم و افراد بی تقوا و بی تعهد یا... سپرد و طبعا مدیریت ادارات و واحدها هم همین حکم را دارند.

۴) امین و عادل باشد:

امانتداری رسول اکرم (ص) قبل از رسالت ایشان پشتوانه بزرگی برای جلب اعتماد عمومی مردم نسبت به زعامت و رهبری آن حضرت بود و با این پشتوانه بزرگ بود که هر روز بیش از گذشته بر پیروان حکومت اسلا می او افزوده می شد. اگر مدیری امین نباشد، اعتماد مردم را نسبت به خود از دست خواهد داد و در نتیجه جو بدگمانی و بدبینی نسبت به سازمان تحت مدیریت او رواج خواهد یافت. در آیات قرآن کریم خداوند سبحان به مردم فرمان عدل و احسان می دهد و یکی از ماموریت های رسول گرامی اسلا م را اجرای عدالت و داوری براساس آن می شمارد و ضمن استفهام انکاری، امکان تساوی بین کسانی که خیر آنها به هیچ کس نمی رسد یا کسانی را که در صراط مستقیم خداوندی هستند و دیگران را هم به عدالت دعوت می کنند، رد می نماید.

● شرایط پذیرش مسوولیت:

در مدیریت اسلا می اگر پذیرش مسوولیت ها منوط به شرایط زیر باشد، مقرون به صحت خواهد بود:

۱) توان کار و پایبندی به هدف سازمان:

وقتی خود را واجد شرایط لا زم برای انجام کاری می بینیم، نباید در پذیرش مسوولیت از طرف مراجع مربوطه درنگ کنیم زیرا مسوولیت ناپذیری مسلمین موجب توقف چرخ های حکومت اسلا می می شود حتی اگر کسی که دارای شرایط لا زم برای تصدی امر مدیریت باشد، اما از طرف مراجع ذیصلا ح به او مراجعه نشود، براساس روایات موجود، هیچ عیبی ندارد که شخص امکانات خود را برای تصدی امور عرضه نماید زیرا مسوولیت خواهی در صورت داشتن جمیع شرایط لا زم عیب نیست و از آنجا که حضرت یوسف (ع) با عرضه امکانات خود مدیریت و خزانه داری مملکت را می طلبد، معلوم می شود که انسان شایسته واجد شرایط می تواند تقاضای مدیریت در جامعه را مطرح کند.

۲) پذیرش مسوولیت واجب کفائی است:

هنگامی که وظایف و امور جامعه را به عنوان امانت های الهی تلقی نمودیم طبعا این امانت ها نباید بر زمین بمانند و هرکس که خود را شایسته و به اصطلا ح «اهل» می داند باید کفایت امر در پی تصدی مسوولیت ها باشد. چنان که بنیانگذار حکومت اسلا می ایران در ارتباط با تصدی امر قضاوت توسط روحانیون صاحب صلا حیت همواره بر حکم وجوب کفائی تاکید می ورزیده اند.

۳) بر هر کس به اندازه وسع او تکلیف می شود:

قرآن مجید می فرماید: «لا یکلف الله نفسا الا وسعها» خدا به هیچ کس تکلیف نمی کند مگر به اندازه وسع و توانایی او.

لذا بر این اساس نمی توان بیش از استطاعت کسی به او مسوولیت داد. زیرا کاری که بیش از توانایی فرد است ضایع می شود این به صلا ح جامع هم نیست بدین جهت چنانچه تصدی مسوولیتی را که انجام آن در حد توانمان نیست، به ما پیشنهاد کنند، باید ضمن بیان واقعیت امر صادقانه عذرخواهی کنیم.

۴) فقدان اشخاص صلا حیت دارتر:

در حدیت نبوی است که می فرماید: «من تقدم علی المسلمین و هو یرای ان فیهم من هو افضل منهه فقد خان الله و رسوله والمسلمین»

حدیث نبوی صراحتا می گوید که در صورت وجود افراد صلا حیت دارتر، باید جا را برای حضور آنها خالی کرد که در غیر این صورت وقوع خیانت نسبت به خدا و رسول او و مسلمانان مسلم است. همچنین از حدیث فوق می توان چنین استنباط کرد که پذیرش مسوولیت ها و مدیریت ها در اجتماع درصورتی صحیح است که افراد صلا حیت دارتر موجود نباشند.

منابع در روزنامه موجود است.

نویسنده : علی دارایی