تاثیر احکام فقهی نماز در کاهش جرائم

در میان جنبه های مجهول و مبهم و متغیرهای مربوط به پرسش های تحقیق میتوان گفت که اصل در این فعالیت پژوهشی آن است که بعد از پژوهش و رسیدن به نتیجه بتوانیم شاهد کاهش چشمگیری از جرائم باشیم و با این روند بزرگترین خدمت را به همنوعان خود بنماییم

چکیده :

در میان جنبه های مجهول و مبهم و متغیرهای مربوط به پرسش های تحقیق میتوان گفت: که اصل در این فعالیت پژوهشی آن است که بعد از پژوهش و رسیدن به نتیجه بتوانیم شاهد کاهش چشمگیری از جرائم باشیم و با این روند بزرگترین خدمت را به همنوعان خود بنماییم . احکام فقهی که سرچشمه الهی داشته و شارع مقدس اهتمام ویژه ای بر انجام آنها دارد ، اگر برای انسانها ملکه شود بسیاری از مشکلات و جرائم بوجود نخواهد آمد . به نظر می رسدکه اگر واجبات دین و احکام فقهی در قالبی روشن و با ارتباط سالم انسانی تفهیم گردد و به دور از تحمیل باشد ، بسیاری از معضلات که بواسطه عدم تفهیم حادث می گردد جنبه ظهور پیدا نخواهد کرد با توجه به مطالعات انجام گرفته ، بدین نتیجه دست یافتم که واجبات در احکام فقهی که جنبه وجوب دارد و شارع مقدس بر انجام آنها تاکید نموده است ، در صورت عدم انجام ،شخص مرتکب گناه میگردد . وجوب ، از اقسام احکام الزامی بوده وعبارت است از حکم تکلیفی شرعی که شارع مقدس به طور جزم و الزام ، انجام متعلق آن را از مکلف خواسته و راضی به ترک آن نیست ، و برای عمل به آن پاداش و برای ترکش کیفر قرار داده است مانند وجوب نماز و... . نماز یک زنگ بیداری و یک هشدار در ساعات مختلف شبانه روزی است ، به انسان برنامه می دهد واز او تعهد می خواهد ، به روز و شبش معنا می دهد و از گذشت لحظه ها حساب می کشد. جمع بندی راهکارهای اجرایی در تسهیل روابط جمعی و تقویت انضباط اجتماعی ، می تواند فرهنگ بی تفاوتی را که یکی از ابزارهای موفقیت دشمن در زمینه تهاجم فرهنگی اوست ، حذف نماید. و به عبارت دیگر ، حذف فرهنگ بی تفاوتی از طریق راهکارهای اجرایی ، مصوبه فقاهت اسلامی موجب استمرار و بیمه انقلاب اسلامی و حاکمیت صالحان وخنثی شدن ترفند دشمنان اسلام ونظام جمهوری اسلامی ایران خواهد شد.زندگی بدون نماز ، یعنی حیات بدون تحرک ، سرباز بدون اسلحه ، آبشار بدون آب ، کوه بدون قله ، هوای بدون اکسیژن ،آتش بدون حرارت و باد بدون برودت . در زندگی بدون نماز انسان به صورت میت متحرک ، ماشین کوکی و همانند عشق دروغین در می آید.[۱]

فقه امامیه سرشار از منابع نور است و راه و چاه را نشان داده ، واجب ، مستحب ، مکروه ، حرام ومباح را تعیین نموده و چنانچه آموزش دهندگان (خانواده ، مدرسه و جامعه ) نقش الگویی خود را رعایت کنند و با استدلال منطقی آموزش دهند و پاسخگوی پرسش های احتمالی نوجوانان و جوانان باشند راه سعادت برای آنها روشن میگردد . در پژوهش حاضر قصد دارم با کمک اساتید برجسته دانشگاهی و حوزوی ،کتاب های فقهی ، مقالات، پایان نامه هاوسایت های اینترنتی بر مبنای فقه امامیه احکام فقهی نماز را جمع آوری نموده و تاثیر آنها بر کاهش جرائم را از روش های کتابخانه ای و رایانه ای بررسی نموده و بدین نتیجه برسم که انجام واجبات فقهی و تاکید بر اجرای آنها منجر به کاهش چشمگیر جرائم میگردد . امیدوارم با تعمیم نتایج حاصله به مراکز آموزشی و پرورشی کشور بتوانیم جرائم موجود را ریشه کن نماییم .

کلید واژه : نماز – جرم – احکام فقهی – کاهش جرائم – احکام نماز – جرائم

مقدمه :

اگر به طور اجمالی به آموزه های دینی که ما مسلمانان از صدر اسلام تاکنون داشته ایم نظری بیافکنیم متوجه خواهیم شد آنچه را که در این زمان از آن به عنوان کاهش از جرم و جنایت یاد می شود از همان ابتدا در فرمایشات ائمه اطهار و امامان ما بوده است و همانطور که همگان می دانند رسالت دین ، رهایی انسان از تباهی و فساد و گمراهی می باشد .لذا پیشوایان دینی برای تحقق آن از هیچ تلاشی دریغ نمی کردند و قبل از مبارزه با معلول با علت و زمینه گناه و جرم مبارزه می کردند و براین اساس کاهش انحراف و جرم و یا پیشگیری آن در صدر وظایف رهبران دینی قرار داشته است . بزرگان اهل معنا و معرفت و شخصیت های قرآنی و معنوی توجه شایانی به اهمیت نماز داشته اند و این موضوع البته مایه تعجب نیست . وقتی از زبان معصوم علیه السلام می شنویم و می خوانیم که نماز ، معراج مومن است پس شگفت آور نخواهد بود که شخصیت های شیعه بارها به این اصل و مهم و عمود خیمه مسلمانی توجه نشان دهند.

نماز مراسم مخصوص برای پرستش وخدا و راز و نیاز با اوست که در آن جنبه های ارزنده و آموزنده خاصی در نظر گرفته شده و به همین جهت شکل خاصی به خود گرفته است . نماز سرود توحید و یکتا پرستی و سرود فضیلت و پاکی است که باید فکر و روح ما را در برابر عوامل شرک زا و آلوده کننده ای که در زندگی روزمره که با آنها سروکار داریم پاک و یکتا پرست نگه دارد.

منظور از آلوده کننده ای که در زندگی سروکار داریم: همان آلودگی روح است که در این آلودگی روح را تیره می کند و ما را از راه راست زندگی و راه پاکی و فضیلت و تقوا ؛ منحرف می سازد وبه راه فساد می کشاند از یاد خدا غافل می کند و به دام شیطان و وسوسه های شیطانی می افکند ، پس همانطور که ما روزانه لباس ، تن و ... خود را می شوییم وپاکیزه می گردانیم باید روح خود را نیز پاک و پاکیزه گردانیم . لحظاتی به یاد معبود خود باشیم .دست نیایش به سوی او دراز کنیم و روح آلوده ی خود را در چشمه صاف و زلال شستشو دهیم .

در این مقاله تاثیر احکام فقهی نماز در کاهش جرائم را از زبان بزرگان دینی ، کتاب ها ، مقالات ، پایان نامه ها و... به روش کتابخانه ای و رایانه ای تاثیر این احکام فقهی نماز را در کاهش جرم و جنایت مورد بررسی قرار می دهیم و در پایان قصد داریم به پاسخ این سئوالات دست یابیم.

۱- احکام فقهی نمازدر کاهش جرائم از منظر فقه امامیه چگونه است ؟

۲- انتقال و آموزش احکام فقهی نمازبرکاهش جرائم چه تاثیری دارد؟

هر چند که در فرضیه ها و اهداف مقاله به نظر می رسد که احکام فقهی ، برگرفته از ادله اربعه می باشد و تایید شارع مقدس را داشته و میتواند بشر را هدایت نموده و از گمراهی و سردرگمی نجات دهد و انس با این احکام کاهش جرائم را در برخواهد داشت ونیز در مورد انتقال و آموزش بنظر می رسد چنانچه احکام فقهی اسلام درست آموزش داده شود و راه استدلال منطقی در آن حکفرما باشد و افرادی که تحت این آموزش قرار میگیرند، به واجبات جامه عمل بپوشانند، کمتر مرتکب خطا میگردند . متاسفانه امروزه دین گریزی جای دین باوری را گرفته و همه ما باید خودمان را مسئول دانسته و در صدد رفع آن باشیم.

معنای لغوی و اصطلاحی نماز

لغت نامه معین

نمازnamaz [پهلوی، نماک . namac ] ۱-سرفرود آوری برای تعظیم ؛ سجده

۲-(اصط) عبادت مخصوص مسلمانان که به طور وجوب پنج بار در شبانه روز ادا کنند ؛ صلاة (صلوة) .ضح .- نام نمازهای شبانه روز از این قرار است : ۱-نماز صبح ۲-نماز ظهر ۳-نماز عصر ۴- نماز مغرب ۵-نماز عشاء[۲]

لغت نامه دهخدا

نماز [ نَ ] ( اِ ) خدمت و بندگی . (جهانگیری ) (رشیدی ) (انجمن آرا) . خدمتکاری . (غیاث اللغات) (برهان قاطع) (ناظم الاطباء) . بندگی . اطاعت . فرمان برداری . (برهان قاطع ) (ناظم الاطباء) اا سجده . (رشیدی ) سجود .( برهان قاطع ) (انجمن آرا ) . سربه زمین نهادن . ( آنندراج ) . سرفرود آوردی برای تعظیم . سجده . (فرهنگ فارسی معین ) کرنش . تکریم . تعظیم.

-به نماز آمدن ، خم شدن به نشانه تعظیم . (یادداشت مولف ).

-درنماز آمدن ؛ سجده کردن تعظیم کردن :

چو نزد رستم فراز آمدند .

به پیشش همه در نماز آمدند.[۳]

قاموس قرآن

صلوة : توجه و انعطاف در المیزان ذیل آیه ۴۳ سوره احزاب فرموده : معنی صلوة چنانچه از موارد استعمال آن بدست می آید انعطاف است ؛ باختلاف نسبت متفاوت می شود لذا گفته اند : آن از خدا رحمت و از ملائکه استغفار و از مردم دعا است . این سخن چنانکه فرموده جامع تمام معانی و در همه موارد جاری است . بهتر است که صلوة ملائکه و مردم هر دو به معنی دعا باشد که میان آن دو فرقی نیست . آنجا که گفته اند : صلوة در لغت به معنی دعاست.فقط صلوة بنده را در نظر گرفته اند حال آنکه صلوة به خدا و ملک نیز نسبت داده می شود در مجموع فرموده آن در لغت به معنی دعاست . راغب گوید. بیشتر اهل لغت گفته اند: آن به معنی دعا وتبریک و تمجید است . « صَلیّتُ عَلَیه » یعنی بر او دعا کردم و او را تزکیه نمودم . و در ذیل آیه ۳ سوره بقره و در مفردات و نهایه از حضرت رسول (ص) نقل شده : « اِذا دُعِیَ اَحَدِکُم الی طعامِ فَلیُجب و اِن کانَ صائماً فَلیُصَلِ» یعنی چون یکی از شما به طعامی دعوت شد اجابت کند و اگر روزه دار باشد از برای دعوت کننده دعا کند.

صلوة اسلام : همان بندگی بزرگی است که در راس عبادات قرار گرفته و از ارکان دین و تارک آن در ردیف کافر است. در وجه تسمیه آن گفته اند : چون قسمتی از آن دعاست از باب تسمیه کل باسم جزء این عمل را صلوة گفته اند . به عقیده نگارنده احتیاجی به این سخن نیست بلکه معنی اصلی در آن ملحوظ است که صلوة توجه و انعطافی است از بنده خدا همانطور که از خدا به بنده . و از آن در واقع یادآوری مخصوص خدا و رو کردن به سوی خدای عزّ و جلّ است با کیفیتی که شرع بیان داشته است.مهمترین کار بنده دو چیز است یکی توجه به خدا ، دیگری انفاق در راه خدا . لذا مکرر در قرآن می خوانیم « اَقیمُوا الصََّلوة وَ آتُوا الزَّکاة » (بقره: ۰۴۳)

« وَ یُقیمُونَ الصَّلوة وَ ممّا رَزَقناهُم یُنفِقُونَ » (بقره : ۰۳)

نماز شخص را از فحشا و منکر نهی می کند (عنکبوت : ۴۵)[۴]

دایره المعارف فارسی

نماز ، عربی صلوة (salat) عبادت مخصوص در شریعت اسلامی که با نیت و تکبیر و قرائت و رکوع و سجود و تسلیم همراه است و بطور کلی بر دو قسم است : نماز واجب و نماز مستحب . نمازهای واجب : نماز های شبانه روزی ، نماز جمعه ، نماز عیدین ؛ نماز آیات ، نماز طواف ، نماز میت ونمازی است که شخص از راه دور نذر و عهد و سوگند ملتزم می شود . [۵]

نماز مستحب یا نماز نافله نامحدود است . هر نماز واجب یا مستحب دارای رکعت های معینی می باشد.

فرهنگ عمید

نماز – ا. (نَ) « پهلوی » (namac)پرستش ، نیاز ، سجود ، بندگی واطاعت ، خم شدن برای اظهار بندگی و اطاعت . و یکی از فرائض دین ، عبادت مخصوص و واجب مسلمانان که پنج بار در شبانه روز به جا می آورند. [۶]

فرهنگ زبان فارسی

نماز [ نَ ] (ا) خدمت و بندگی . سجده . سجود . پرستش . ادای طاعت و عبادت ایزد تعالی . صلوة . عبادت . مخصوص مسلمانان که به طور وجوب در شبانه روز پنج بار ادا می کنند.

واژه شناسی نماز : « نماز » واژه قرآنی آن « صلاة » و جمع آن « صلوات » است ، صلاة در اصل به معنی دعا است که در بعضی از آیات قرآن به همین معنی آمده است .[۶]

برهان قاطع ، مفردات ، تفسیرالمیزان ،نقل از کتاب نماز نور چشم مصطفی

گروهی بر این باورند که واژه نماز در لغت فارسی از لفظ پهلوی « نماک » و آن هم از ریشه ایران باستان واژه ی «نم»به معنای خم شدن و تعظیم کردن گرفته شده است .( برهان قاطع ، محمدمعین ، ج۴،۲۱۶۷)

از جمله معانی نماز که در کتاب های لغت فارسی وجود دارد به : بندگی ، اطاعت ، سجود ، پرستش ، خدمتکاری و فرمانبرداری اشاره کرد.

برخی معتقدند «صلاة» از ریشه عبری گرفته شده وبه معنی کنیسه یهودیان است . به نظر نودلکه (دانشمند آلمانی که آثاری در زمینه علوم قرآن دارد ) از لفظ « صلوها » مشتق شده است ، چنانکه لفظ « صلوات » در آیه ۴۰ سوره حج : « ... لَهُدِّمَت صَوامِعُ وبَیعٌ وبَیَعٌ وَ صَلَواتٌ وَ مَساجِدُ » نیز به همین معناست . (احکام قرآن ص۳۳۸/مفردات الفاظ القرآن ، ماده صلاة )

راغب می نویسد : اصل« صلاة » برای دعا بوده و از باب نام گذاری کل به نام اجزایش ، بر نماز اطلاق گشته که بخشی از اجزای آن دعاست.(مفردات الفاظ القرآن )

صاحب قاموس هم به دنبال دیدگاه مرحوم علامه طباطبایی (ره) «صلاة» را به معنی توجه و انعطاف گرفته است. و افعالی را که مسلمانان با آن کیفیت خاص انجام می دهند نیز یکی از مصادیق توجه و انعطاف به خداوند می داند.(قاموس قرآن ، ج ۴ ، ص ۱۴۸)

این واژه در اصطلاح بر عباداتی مخصوص با کیفیتی خاص اطلاق می شود . (برهان قاطع ، ج۴ ، ص۲۱۶۷/مفردات قرآن ، ص ۲۸۵ ) در قرآن آمده است: « هُو الَّذی ُصَلِّی عَلَیکُم وَ مَلائَکَتُهُ لِیُخرِجَکُم مِنَ الظّلُماتِ الی النُّورِ وَ کانَ بالمُومِنینِ رَحیِماً » ؛ او کسی است که برشما درود و رحمت می فرستد و فرشتگان او [نیز برای شما تقاضای رحمت می کنند] تاشما را از ظلمات (جهل و شرک گناه ) به سوی نور ( ایمان و علم وتقوی ) رهنمون سازد . او همواره معنای رحمت ویژه خداوند در حق مومنان است . ( المیزان فی تفسیرالقرآن ، ج۱۶، ص۳۳۵ )[۷]

لغت نامه معین

جرم :jorm [ع.] (اِ.) گناه ، بزه ، ج.اجرام ، جروم

جرائم : jarae.m.[ع.] (اِ.)جرائم [۸]

لغت نامه دهخدا

جرم : [جُ] (ع اِ) گناه . (منتهی الارب ) (آنندراج) (مهذب الاسماء نسخه خطی ) (غیاث اللغات ) . گناه ، خطا (ناظم الاطباء) . ذنب ، تعدی . از متن اللغة ) ( از اقرب الموارد) : ومنه « وما فی هذا جرم ». (اقرب الموارد ) . بزه ، جناح ، عصیان ، اثم ، مأثم ، معصیت ، ذنب ، ناشایست ، جناح ، جریمه ، خطا ، ج ، اجرام [ اَ ] جروم [ جُ ] . ( متن اللغة ) (اقرب الموارد) منتهی الارب ) .اا (اصطلاح حقوقی ) : از مجموع قوانین جزایی و قانونی اساسی چنین استنباط می شود که جرم ، عملی مثبت یا منفی است که قانون آن را منع کرده و برای ارتکاب آن مجازاتی مقرر شده ، هرگاه مرتکب به قصد آن را انجام داده باشد .

مولف حقوق جنائی در تعریف جرم آرد: تعریف جرم بر حسب مکتب های مختلف جزایی متفاوت است ، به عقیده طرفداران مکتب عدالت مطلقه جرم عبارت از عملی است که مخالف اخلاق و عدالت باشد . در نظر کاروفالور، در صورتی که به آن قسمت از حس درستی و نیکوکاری که همیشه و همه جا مورد قبول واقع شده است دستبرد و اهانت شود ، جرم صورت گرفته است .[۹]

قاموس قرآن

جرم : ( بروزن عقل ) قطع . مجمع البیان ، اقرب الموارد ، قاموس ، مفردات و صحاح آن را به معنی قطع گفته اند . به عقیده طبرسی گناه را از آن جهت جرم گویند که عمل واجب الوصل را قطع می کند. بنابراین قول ، گناهکار را از آن مجرم گویند که عمل صالح را قطع می کند.( در مجمع به ذیل آیه ۱۲۴ انعام مراجعه شود ) .

در مفردات گوید : اصل جرم به فتح اول به معنی قطع ثمره از درخت است و به طور استعاره به گناه کردن جرم گفته می شود .

طبرسی در ذیل آیه ۲ سوره مائده « وَ لا یَجرَمَنَّکُم » نقل کرده است و این مطابق نهج البلاغه است که در نامه ۱۲ فرموده « لا یَحمِلَنَّکُم شَنَئانُهُم عَلی قِتالِهِم قَبلَ دُعائِهِم » وخود جرم را در آنجا قطع و کسب معنی می کند . زمخشری در ذیل همین آیه می گوید : جرم جاری مجرای کسب است در تعّدی به یک مفعول یا دو مفعول و آنگاه جمله فوق را به معنی کسب و وادار کردن گرفته است. [۱۰ ]

دایره المعارف فارسی

جرم ء (jorm) ، به طور کلی ، بعضی مطلق گناه است ، و کسی را که مرتکب آن می شود مجرم (mojrem) ومجازاتی را که بر وی تحمیل و وارد می شود جریمه (jarime ) خوانند. از لحاظ جامعه شناسی جرم عبارت است از فعل یا ترک فعلی که اکثریت افراد یک جامعه در زمان معینی آن فعل یا ترک آن را خلاف مصالح عمومی شمرده و مرتکب آن را مستوجب کیفر بدانند.[۱۱]

فرهنگ عمید

جُرم – ا . [ ع ] ( جُ ر یا جَ رَ ) گناه ، خطا ، بزه ، جروم و اجرام جمع . [۱۲]

کتاب العین ، النهایه فی غریب الحدیث والاثر ، لسان العرب ، مجمع البحرین و...

جرم از ریشه عربی ج ر م ، به معنای قطع کردن ، چیدن میوه از درخت ، حمل کردن ، کسب کردن ، ارتکاب گناه و وادار کردن به کاری ناپسند به کار رفته است. [۱۳] [۱۴] [۱۵] [۱۶]

جُرم در لغت به معنای گناه ، بزه ، و خطا بوده و از جرم به ذنب ، اِثم ، سَیِّئه ، عِصیان و مَعصیت نیز تعبیر می شود.

جرم در اصطلاح فقهی : در اصطلاح عبارت است از هر نوع عملی که در شرع ممنوع ، و دارای کیفر دنیوی ، همچون حدّ ، تعزیر ، قصاص ، دیه و کفّاره و یا اخروی باشد ؛ خواه در ارتباط با خود مجرم باشد ، مانند ترک نماز و روزه و نوشیدن شراب و یا در ارتباط با دیگری ، همچون ضرب و جرح وکشتن کسی .

جرم در اصطلاح حقوقی : جرم در اصطلاح حقوقی به فعل یا ترک عملی که براساس قانون ، قابل کیفر و یا مستلزم اقدامات تأمینی و تربیتی باشد ، تعریف شده است.بنابراین بین تعریف فقهی و حقوقی عموم و خصوص من وجه است ؛ زیرا برخی افعال ، از قبیل ترک نماز از منظر فقهی ، جرم به شمار می روند ؛ در حالی که از منظر حقوقی جرم محسوب نمی شوند .چنان که عکس آن نیز متصوّر است.

معنای مُجرِم : مجرم کسی است که از حق بریده و به باطل روی آورده است وبرکار ناپسند خود اصرار می ورزد .[۱۷] [۱۸]

معنای جرم در منابع دینی : در متون ومنابع دینی ، جرم یا جریمه و مشتقات آنها مترادف با گناه و در همان معنای لغوی به کار رفته است .[۱۹] [۲۰] [۲۱] [۲۲] [۲۲] برخی فقها و مولفان دینی نیز جرم را گناه و ذنب (گناه ) را جرم معنی کرده اند .[۲۳] [۲۴] [۲۵] [۲۶] [۲۷] بنابراین جرم در اصطلاح متون دینی و فقهی هر نوع کار ممنوع شرعی است که خداوند برای آن کیفر دنیوی ( از قبیل حدّ ، تعزیر ، قصاص ، دیه ، کفّاره ) یا اخروی مقرر کرده ، اعم از انجام دادن کاری که در دین از آن نهی شده یا ترک کردن کاری که بدان امر شده است. [۲۸] [۲۹] دراین قسمت بعد از تعاریف لغوی و اصطلاحی نماز و جرم می توان گفت که نماز عبادت مخصوصی ،که از سوی شارع مقدس برای بشر وشکرگذاری او از نعمت های پروردگارش بنیان نهاده شده و همانطور که متوجه شدیم ترک آن از منظر فقه امامیه مستوجب مجازات است، هر چند که از منظر حقوقدانان و قانون جرم محسوب نمی شود اما جرم که نوعی گناه می باشد در مورد نماز صدق می کند و هرکس که واجب خداوند را ترک کند از جانب او کیفر خواهد شد واین ترک باعث وزمینه ساز جرم و جنایت بیشتر می گردد. بلعکس آن نیز صادق است یعنی انس با نماز و انجام واجب خداوند در جامعه باعث کاهش جرم و جنایت در جامعه اسلامی خواهد شد. وتاثیر خود را می گذارد .انسان دارای فطرتی پاک و نورانی می باشد وخداوند در هنگام تولد انسان ،این فطرت را در ضمیر او قرار داده ، ضمنا خدای متعال به دلیل دوست داشتن انسان بر سر راه او پیامبران را قرار داد تا چنانچه مسیر را گم کردند توسط راهنمایان دینی هدایت شوند . اما افسوس از کسانی که با این همه حسن توجه پروردگار باز هم راه را از بیراهه تشخیص نمی دهند.

سابقه تاریخی نماز

یکی از قدیمی‌ترین عباداتی که در تمامی ادیان گذشته وجود داشته، نماز است. در برخی از روایات به نماز تعدادی از انبیاء الهی از حضرت آدم تا حضرت خاتم صلی الله و علیه و آله و سلم اشاره شده است که برخی از آنها به این شرح است:

۱- نماز حضرت آدم: از صُحُف حضرت ادریس نقل شده که در نخستین روز اقامت حضرت آدم و حوا در زمین، خداوند، نماز عصر و مغرب و عشاء را مجموعاً ۵۰ رکعت به حضرت آدم واجب کرد.

۲- نماز حضرت شیث: وقتی حضرت آدم فوت کرد حضرت شیث او را غسل داد و بر وی نماز خواند.

۳- نماز حضرت ادریس: در روایت امام صادق (ع)به یکی از یاران خود سفارش می‌فرمایند: وقتی به مسجد کوفه شرفیاب شدی به مسجد سهله نیز برو در آنجا نماز بخوان و از خدا طلب حاجت کن زیرا مسجد سهله خانهٔ حضرت ادریس است که در آن خیاطی می‌کرد و در آن نماز می‌خواند.

۴- نماز حضرت نوح: کشتی نوح دارای پنجره‌ها و سوراخ هایی بود که از آن نور خورشید به داخل منعکس می شد و از این طریق وقت نماز را تعیین می‌کردند.[۳۰]

۵- نماز حضرت شعیب: در آیهٔ ۸۷ سوره هود آمده است: (قَالُواْ یَا شُعَیْبُ أَصَلاَتُکَ تَأْمُرُکَ أَن نَّتْرُکَ مَا یَعْبُدُ آبَاؤُنَا أَوْ أَن نَّفْعَلَ فِی أَمْوَالِنَا مَا نَشَاء إِنَّکَ لَأَنتَ الْحَلِیمُ الرَّشِیدُ) «گفتند ای شعیب آیا نمازت به تو دستور می‌دهد که ما آنچه را پدرانمان می‌پرستیدند ترک گوییم و آنچه را می‌خواهیم، در اموالمان انجام ندهیم؟ که همانا تو مرد بردبار و رشیدی هستی.»

این جمله گفتار مردم مدین در ردّ حجّت شعیب است. اهل مدین دعوت شعیب را مستند به نماز او کردند، چون در نماز دعوت به معارضهٔ با آن قوم در بت‌پرستی و کم فروشی آنهاست و این همان سرّی است که آنها از آن اینگونه تعبیر کرده‌اند؛ «اَصَلاَتُک تَامُرُکَ اَن نَترُک...» یعنی آیا نمازت، تو را امر کرده که ما بت‌پرستی را ترک کنیم.[۳۱]

۶-نماز حضرت الیاس: روزی حضرت الیاس به گریه و زاری درآمد. خداوند به فرشته مرگ فرمود: از الیاس سؤالی کن که سبب گریه‌ات چیست؟ برای دنیا است و یا مرگ؟ حضرت الیاس جواب داد نه این است و نه آن است، بلکه گریهٔ من بخاطر این است که دیگر زنده نخواهم بود تا به ذکر و مناجات خدا پردازم. خداوند به فرشته‌اش فرمود: از او دست بردار و روح او را قبض نکن چرا که او زندگی را برای بندگی و ذکر می‌خواهد.[۳۲]

نماز در ادیان گذشته

نماز ، برترین عبادت ، کلید بهشت و رحمت الهی ، راز و نیاز عاشقانه بندگان است با معبودشان و از آنجا که بشر همواره نیازمند عبادت است ، نماز درطول تاریخ ودرادیان مختلف وجود داشته است اما شاید نحوه و کیفیت آن تغییر یافته ؛ سعی ما بر این است تا در چند عنوان بتوانیم نکاتی درباره نماز ، در موضوعات مختلف ارائه نماییم :قبل از آنکه حضرت محمد صلی الله علیه وآله به رسالت مبعوث شوند ، نماز در آئین حضرت عیسی (ع) هم وجود داشته چراکه قرآن از زبان عیسی (ع) چنین نقل می کند : واوصانی بالصلوة خداوند مرا به نماز سفارش کرده است (مریم /۳۱)و قبل از آن نیز در دین موسی (ع) نماز بوده است چراکه خداوند به موسی چنین خطاب می کند : اَقِم الصَّلوة لِذکری (طه/۱۴) وقبل از موسی ، در زمان حضرت شعیب نیز نماز به عنوان یکی از عبادات وجود داشته است چراکه درقرآن چنین آمده : یا شُعیب اَ صَلواتُکَ تَامُرکَ(هود/۸۷) و قبل ازهمه آنها ، دردین ابراهیم (ع) نیز بوده چراکه او ازخداوندبرای خودوذریه اش توفیق اقامه نمازرامی خواهد : رَبِّ اِجعَلنی مُقیم الصَّلوة ومن ذُریتی (ابراهیم/۴۰)واین هم کلامی از لقمان است که به فرزند خود چنین می گوید: یا بُنی اَقِمِ الصَّلوة واَمَر بالمَعروف واَنهُ عَن المُنکر(لقمان/ ۱۷) ؛ پسر من نمازرا بپادار وامر به معروف ونهی ازمنکرکن.نکته جالبی که در آیه آخر وجود دارد اینست که معمولادرکنارنمازسفارش به زکات می شودولی چون در این آیه مخاطب فرزند لقمان (ع) است و نوجوانان معمولااندوخته مالی چندانی ندارند؛ دراین آیه درکنارسفارش به امر به معروف ونهی ازمنکرسفارش شده است.

نماز در ادیان گوناگون

نمازگزاری در آیین زرتشت

نماز یکی از ارکان مهم آیین زرتشت است و زرتشتیان در راه دین داری و رسیدن به کمال به برپایی نماز امر شده اند. نماز زرتشتیان بسیار شبیه نماز مسلمانان بوده است که در پنج نوبت باید همراه با دعاهای مخصوص ادا می شد. هم چنین مقدماتی برای انجام این مراسم عبادی دارند که به مقدمات نماز در اسلام بی شباهت نیست. در کتاب دیانت زرتشتی آمده است: «زرتشتی ها هر ۲۴ساعت را به ۵ دوره یا گاه تقسیم می کنند و آداب مذهبی تابع این «پنج گاه» است. بر هر زرتشتی مومن فرض است که در هر یک از پنج دوره ادعیه و مناجات های خاص بخواند.[۳۳]

جان ناس در تاریخ جامع ادیان خود می گوید: افراد زرتشتی در هر وقت روز بخواهند می توانند به تنهایی به درون آتشکده بروند و قبل از ورود به معبد دست و روی خود را با آب شسته...»[۳۴]سرگرد لورنگ که خود یک زرتشتی است شرایطی را برای نماز زرتشتیان ذکر می کند که بی شباهت به مقدمات نماز در اسلام نیست که عبارت اند از:

۱. پاک بودن تن از هرگونه کثافت و نجاست؛

۲. پاک بودن لباس از هرگونه پلیدی؛

۳. شستن دست و صورت که همان وضو باشد؛

۴. پاک بودن جای نماز از هرگونه پلیدی و فساد؛

۵. غصبی نبودن محل نماز.[۳۵]

شباهت عجیب تر این که در صورت نبودن آب به جای وضو، باید تیمم کنند.

در بخش های مختلف اوستا پیروان زرتشت بر انجام نماز ترغیب و تشویق شده اند.[۳۶]البته نه نمازی که فاقد روح و انس قلب باشد.[۳۷]

نمازگزاری در آیین یهود

برای بررسی نماز در آیین یهود از سه منبع قرآن و روایات، تورات یا عهد عتیق و نویسندگان و مورخان صاحب نظر، مطالبی را نقل می کنیم.حضرت موسی علیه السلام از همان آغاز رسالتش از سوی خداوند، به برپایی نماز مأمور می شود. وقتی حضرت موسی علیه السلام با همسرش از مدین عازم مصر می شود و در تاریکی و ظلمت شب نوری را در کنار طور مشاهده می کند و چون به سوی آن می رود تا شعله ای را از آن برگیرد و به سوی خانواده اش بازگردد، ندا می آید که: «اِننَّی أنا الله لا اله الَّا أنَا فَاعبُدنی وَ َاقِمِ الصلوة لِذِکری؛ همانا من الله هستم و معبودی جز من نیست.

پس مرا عبادت کن و نماز را برای یاد من به پادار...» (طه:۱۴) این آیه علاوه بر نمازگزاری بر انس و حضور قلب و نماز در آیین یهود دلالت دارد. در آیه شریفه خداوند از آن رو خطاب به موسی می فرماید: «نماز را برای یاد من به پا دار» که برپاداشتن نماز برای خدا با نماز بدون روح که همراه انس و حضور قلب نیست منافات دارد. این آیه بر نمازگزاری همراه با انس، در آیین یهود دلالت دارد. در منابع معتبر و اصیل دینی یهود نیز بر این موضوع تأکید شده است.[۳۸]

حضرت موسی (ع) در تداوم رسالت الهی خود با برادرش هارون (ع) به برپایی نماز امر می شود. آیه شریفه می فرماید: «أوصینا الی موسی و أخیه... و اقیموا الصلاة؛ به موسی و برادرش وحی کردیم... و نماز بگذارید.»[۳۹] هم چنین در آیه ۷۷سوره بقره ضمن اشاره به پیمانی که از بنی اسرائیل گرفته شده، نماز را به عنوان یکی از ارکان و مواد این پیمان برشمرده است.

یهودیان نمازشان دارای مقدمات خاصی است؛ از جمله این که در حال جنابت نمی توان نماز خواند و بدن و لباس باید از هرگونه کثافت و پلیدی پاک باشد و دست ها و صورت را باید شسته و به سمت بیت المقدس، با خضوع و خشوع نماز را برپاداشت.[۴۰] یهودیان برای نماز باید طاهر باشند؛ یعنی وضو بگیرند یا غسل کنند.[۴۱] در آیین یهود نیز، مانند اسلام، نماز به صورت جماعت هم برپا می شود.[۴۲] در روایات نیز به جایگاه ممتاز نماز در آیین یهود اشاره شده است. در برخی روایات از نماز به عنوان پیمان محکم[۴۳] آیین یهود یاد می شود. امام علی (ع) حضرت موسی (ع) را به خاطر نماز خواندن و گونه بر زمین نهادن به هنگام نماز به عنوان هم سخن با خود برمی گزیند[۴۴]

و در حدیث دیگر، از مباهات خداوند نزد فرشتگان به واسطه نمازگزاری در آیین یهود سخن به میان آمده است.[۴۵] از مجموع این روایات می توان دریافت که نماز یکی از فرمان هایی بوده است که از سوی خداوند بر حضرت موسی (ع) و قومش ابلاغ شده است .در کتاب مقدس یهود در مورد اصل وجوب[۴۶] اهمیت نماز و دعا، [۴۷] چگونگی برپایی نماز، [۴۸] و مکان[۴۹] و زمان نماز[۵۰] مطالبی بیان شده است.

نمازگزاری در آیین مسیحیت

در شریعت عیسی (ع) برپایی نماز از واجبات مهمی است که خداوند، در همان آغاز تولد به ایشان توصیه کرد. اولین کلماتی که حضرت عیسی (ع) پس از تولد در جمع مردم حیرت زده بیان کرد، در مورد نماز بود. قرآن می فرماید: حضرت عیسی (ع) چنین گفت:اِنِّی عبدالله آتانی الکِتاب و جعلنی نَبیاً و جعلنی مُبارکاً اَینَ ما کُنتُ و اوصانی بالصلاة و الزکاة مادمت حیاً (مریم: ۳۰)من بنده خدا هستم. خداوند به من کتاب داده و مرا پیامبر قرار داده است مرا مایه برکت قرار داد هرکجا که باشم و تا زنده ام به نماز و زکات سفارش کرد.قرآن در توصیف مریم (س) مادر حضرت عیسی (ع) نیز پس از این که او را به خاطر ایمان، تقوا و پاکدامنی برگزیده زنان جهان نام می نهد، خطاب به او می فرماید:یا مَریم اِقنتی لَربِّکَ و اُسجدی و اِرکِعی مَع الراکعین (آل عمران: ۴۲) ای مریم برای پروردگارت خضوع کن و سجده به جا بیاور و با رکوع کنندگان رکوع کن.» در روایات نیز بیان شده که حضرت عیسی (ع) در توصیه های شان به حواریون، از نماز به عنوان شرافتمندانه ترین عمل اخروی و بهترین یاری دهنده در فراز و نشیب های زندگی دنیوی یاد کرده است و در آن یاران خود را به پی گیری این فریضه الهی فرمان داده اند[۵۱]

در مجموع از آیات و روایات این گونه بر می آید که در مسیحیت نماز از دستورات ضروری و واجبات با اهمیتی است که حضرت عیسی (ع) مردم را به برپایی آن تشویق کرده است.

نمازگزاری در قاموس کتاب مقدس

قاموس کتاب مقدس، نماز را در مسیحیت چنین معنا می کند: «مقصود از نماز، گفت و گو کردن و صحبت داشتن با خدا و خواستن احتیاجات و اظهار تشکر و امتنان برای الطاف و مراحم حق تعالی می باشد.»[۵۲] با این حال، بسیاری از مسیحیان معتقدند که چگونگی نظم و ترتیب و انجام عباداتی چون روزه و نماز به صورت اختیاری توسط شخص به جا آورنده تعیین می شود.[۵۳] نماز «متفق علیه» نمازی است که حضرت مسیح به حواریون یاد داد.[۵۴] در این نماز وضعیت نمازگزار مهم نیست و فرقی ندارد که نمازگزار ایستاده یا نشسته باشد؛ در حال سجده یا رکوع و چشمانش بسته یا باز باشد.[۵۵] البته مسیحیان در روز یکشنبه نماز ویژه همان روز را دارند.[۵۶] گفتنی است که در مسیحیت نیز، نمازی ارزشمند تلقی می شود که همراه حضور قلب و انس باشد.[۵۷]

از مجموع آنچه گفته شد می توان نتیجه گرفت که نماز در آیین مسیحیت نیز یک فریضه است؛ هرچند اختلاف ها و حتی تناقض هایی در کتاب مقدس دیده می شود. برای مثال در بخشی از کتاب مقدس اصرار و تکرار در استجابت مؤثر است، [۵۸] ولی در قسمتی دیگر از آن نهی شده و نماز و دعای مختصر بدون تکرار را تأیید می کند.[۵۹]

نماز در دیگر ادیان الهی نیز جایگاه خاصی داشته و دیگر پیامبران الهی نیز در مورد نماز احکام خاصی را تبیین کرده و آن را به پا داشته اند. از جمله این پیامبران می توان به این بزرگان اشاره کرد: آدم،[۶۰] نوح،[۶۱] ادریس،[۶۲] ابراهیم،[۶۳] اسماعیل،[۶۴] اسحاق[۶۵] یعقوب،[۶۶]داوود،[۶۷] سلیمان،[۶۸] یونس،[۶۹] شعیب،[۷۰] زکریا،[۷۱] لقمان،[۷۲] لوط،[۷۳] ایوب،[۷۴] خضر،[۷۵] ذوالکفل،[۷۶] صالح،[۷۷] شیث،[۷۸].

نماز و ادیان غیر وحیانی

چون خداجویی در انسان فطری است، بشر در طول تاریخ در پی پرستش و عبادت معبود مورد نظر خود بوده است. با کمی دقت درمی یابیم که مسأله نیایش به ویژه نماز به ادیان وحیانی اختصاص نداشته است. چنان که تبّتیان آن گاه در صومعه جشن می گیرند، نماز می خوانند[۷۹] و نیایش می کنند.[۸۰] درباره کنفسیوس آمده که نماز می خوانده است[۸۱] ایرانیان باستان نیز در دوره پارت ها و ساسانیان نمازی شبیه به نماز مسلمانان داشته اند و حتی قبل از نماز وضو می گرفته اند. برخی از آن ها در شبانه روز چهار نوبت نماز و برخی سه نوبت نماز می خوانده اند.[۸۲] یونانیان باستان به وسیله نماز از خشم خدایان ایمنی می یافتند و یاری آن ها را جلب می کردند.[۸۳] حتی اعراب بت پرست شبه جزیره عربستان پیش از ظهور اسلام در حریم کعبه نماز می خواندند. قرآن نماز آن ها را این گونه توصیف می کند: «و ما کان صَلاتُهُم عند البیت الَّا مکأءًو تَصدِیَهً؛ نماز آن ها در کنار خانه خدا چیزی جز سوت کشیدن و کف زدن نبود.»(سوره انفال آیه ۳۵)

اهمیّت نماز

۱) نماز از واجبات الهی است: «إِنَّ الصَّلاَةَ کَانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتَابًا مَّوْقُوتًا » [۸۴]

«نماز، وظیفه ثابت و معیّن برای مؤمنان است.»

"کتابت" کنایه است از واجب بودن و واجب کردن، پس طبق این آیه، نماز بر مؤمنان نوشته و واجبی است دارای وقت. [۸۵]

۲) بر پاداری نماز از صفات مؤمنان حقیقی است: [۸۶] [۸۷] [۸۸]

«الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَ مِمَّا رَزَقنَاهُمْ یُنفِقُونَ » [۸۹]

«آنها که نماز را برپا میدارند و از آنچه به آنها روزی داده‌ایم، انفاق می‌کنند.»

۳) محافظت از نماز، نخستین نشانه عملی تقوا و معاد باوری است:

«...وَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ هُمْ عَلَی صَلاَتِهِمْ یُحَافِظُونَ » [۹۰]

«...آنها که به آخرت ایمان دارند و به آن(قرآن) ایمان می‌آورند و بر نمازهای خویش، مراقبت می‌کنند.»

تا آنجایی که به پای بندی نماز در میدانِ جنگ تأکید شده است. [۹۱]

۴) نماز، نخستین نشانه حکومت صالحان در روی زمین است:

«الَّذِینَ إِن مَّکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ...» [۹۲]

«کسانی که هرگاه در زمین به آنها قدرت بخشیم، نماز را برپامیدارند... »

۵)نماز باز دارنده از زشتیها و بدیها:

«...وَ أَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاء وَ الْمُنکَرِ...» [۹۳]

«...ونماز را بر پادار، که نماز (انسان )را از زشتیها و گناه باز میدارد...»

سیاق آیات شاهد بر این است که منظور از این باز داری، بازداریِ طبیعت نماز از فحشاء و منکر است.البته بازداری آن به نحو اقتضاء است نه علیت تامه، که هر کس نماز خواند، دیگر نتواند گناه کند یعنی نمازی که با رعایت آداب و شرائط مطلوبِ شرع، انجام یافته قدرت باز دارندگی از گناه را دارد، به شرطی که خود شخص اراده بر انجام گناه نداشته باشد. [۹۴] [۹۵]

حکمت و فلسفه نما ز

گرچه نماز چیزی نیست که فلسفه‌ اش بر کسی مخفی باشد، ولی دقت در متون آیات و روایات اسلامی ما را به نکات بیشتری در این زمینه رهنمون می‌گردد:

۱) نماز ذکرالله اکبر

روح و اساس و هدف و پایه و مقدمه و نتیجه و بالاخره فلسفه نماز همان یاد خدا است, همان « ذکر الله ».البته ذکری که مقدمه‌ی فکر, و فکری که انگیزه عمل بوده باشد, چنانکه در حدیثی از امام صادق (ع) آمده است که در تفسیر جمله‌ی و لِذکر الله اکبر فرمود: ذکرا لله عِند ما اُحلَّ و حرم « یاد خدا کردن به هنگام انجام حلال و حرام »

(یعنی به یاد خدا بیفتد به سراغ حلال برود و از حرام چشم بپوشد.) [۹۶]

۲) نماز پاک کنند ی گناهان

نماز وسیله ی شستشوی از گناهان و مغفرت و آمرزش الهی است چرا که خواه ناخواه نماز انسان را دعوت به توبه و اصلاح گذشته می‌کند, لذا در حدیثی می‌خوانیم: پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم از یاران خود سؤال کرد: لَو کان علی باب دار الحد کُم نَهر و اغتَسِل فی کُلِّ یَوم منه خَمسَ مرات اکان یَبقی فی جسه من الدرن شیء؟ قُلت لا, قال: فان مثل الصلاةکَمَثل النَهر الجاری کُلَّما صَّلی کَفرت ما بَینَهِما من الذُنوب: « اگر بر در خانه یکی از شما نهری از آب صاف و پاکیزه باشد و در هر روز پنج بار خود را در آن شستشو دهد, آیا چیزی از آلودگی و کثافت در بدن او می‌ماند؟». در پاسخ عرض کردند: نه, فرمود: « نماز درست همانند این آب جاری است, هر زمان که انسان نمازی می خواند گناهانی که در میان دو نماز انجام شده است از میان می رود» [۹۷]و به این ترتیب جراحاتی که بر روح و جان انسان از گناه می‌نشیند, با مرهم نماز التیام می یابد و زنگارهائی که بر قلب می نشیند زدوده می‌شود.

۳) نماز سدی در برابر گناهان

نماز سدی در برابر گناهان آینده است, چرا که روح ایمان را در انسان تقویت می‌کند, و نهال تقوی را در دل پرورش می دهد, و می دانیم « ایمان » و « تقوی » نیرومند ترین سد دربرابر گناهان است, و این همان چیزی است که در آیه ی فوق به عنوان نهی از فحشاء و منکر بیان شده است , و همان است که در احادیث متعددی می خوانیم : افراد گناهکاری بودند که شرح حال آنها را برای پیشوایان اسلام بیان کردند فرمودند: غم مخورید, نماز آنها را اصلاح می کند و کرد.

۴) نماز غفلت را از بین می‌برد

نماز, غفلت زدا است, بزرگترین مصیبت برای رهروان راه حق آن است که هدف آفرینش خود را فراموش کنند و غرق در زندگی مادی و لذائذ زود گذر گردند, اما نماز به حکم این که در فواصل مختلف, و در هر شبانه روز پنج بار انجام می‌شود, مرتباً به انسان اخطار می کند, هشدار می‌دهد, هدف آفرینش او را خاطر نشان می‌سازد, موقعیت او را در جهان به او گوشزد می کند و این نعمت بزرگی است که انسان وسیله ای در اختیار داشته باشد که در هر شبانه روز چند مرتبه قویا به او بیدار باش گوید.

۵) نماز کبر را از بین می‌برد

نماز خودبینی و کبر را درهم می‌شکند, چرا که انسان در هر شبانه روز هفده رکعت و در هر رکعت دو بار پیشانی بر خاک در برابر خدا می‌گذارد, خود را ذره ی کوچکی در برابر عظمت او می‌بیند, بلکه صفری در برابر بی نهایت.پرده های غرور و خود خواهی را کنار می‌زند, تکبر و برتری جوئی را در هم می‌کوبد.به همین دلیل علی (ع) در آن حدیث معروفی که فلسفه های عبادات اسلامی در آن منعکس شده است بعد از ایمان, نخستین عبادت را که نماز است با همین هدف تبیین می‌کند می‌فرماید: فَرَضَ الله الایمانَ تطهیراً مِنَ الشِّرکِ و الصَّلوةَتَنزیهاً عَن الکبر ... : خداوند ایمان را برای پاکسازی انسانها از شرک واجب کرده است و نماز را برای پاکسازی از کبر» [۹۸]

۶) نماز پرورش دهنده فضائل اخلاقی

نماز وسیله پرورش فضائل اخلاق و تکامل معنوی انسان است, چرا که انسان را از جهان محدود ماده و چهار دیوار عالم طبیعت بیرون می‌برد, به ملکوت آسمانها دعوت می‌کند, و با فرشتگان هم صدا و همراز می‌سازد, خود را بدون نیاز به هیچ واسطه در برابر خدا می بیند و با او به گفتگو بر می‌خیزد.

تکرار این عمل در شبانه روز آن هم با تکیه روی صفات خدا, رحمانیت و رحیمیت و عظمت او مخصوصاً با کمک گرفتن از سوره های مختلف قرآن بعد از حمد که بهترین دعوت کننده به سوی نیکیها و پاکیها است اثر قابل ملاحظه ای در پرورش فضائل اخلاقی در وجود انسان دارد.لذا در حدیثی از امیر مؤمنان علی (ع) می‌خوانیم که در فلسفه نماز فرمود:الصلوة قربان کلی تقی : « نماز وسیله ی تقرب هر پرهیزکاری به خدا است.» [۹۹]

۷) نماز با ارزش کننده اعمال انسان

نماز به سایر اعمال انسان ارزش و روح می دهد چرا که نماز روح اخلاص را زنده می‌کند, زیرا نماز مجموعه ای است از نیت خالص و گفتار پاک و اعمال خالصانه, تکرار این مجموع در شبانه روز بذر سایر اعمال نیک را در جان انسان می پاشد و روح اخلاص را تقویت می کند.

لذا در حدیثی معروفی می‌خوانیم که امیر مؤمنان علی (ع) در وصایای خود بعد ازآن که فرق مبارکش با شمشیر ابن ملجم جنایتکار شکافته شد فرمود: الله الله فی الصَّلوة فَانها عَمود دینکُم : « خدا را خدا درباره نماز , چرا که ستون دین شما است». [۱۰۰] می‌دانیم هنگامی که عمود هیمه در هم بشکند یا سقوط کند هر قدر طنابها و میخهای اطراف محکم باشد اثری ندارد, همچنین هنگامی که ارتباط بندگان با خدا از طریق نماز از میان برود اعمال دیگر اثر خود را از دست خواهد داد. در حدیثی از امام صادق (ع) می‌خوانیم: اول ما یحاسب به العبد الصلوة فان قبلت قبلا سائل عمله, و ان ردت رد علیه سائل عمله: « نخستین چیزی که در قیامت از بندگان حساب می شود نماز است اگر مقبول افتاد سائر اعمالشان قبول می شود, و اگر مردود شد سائر اعمال نیز مردود می‌شود»! شاید دلیل این سخن آن باشد که نماز رمز ارتباط خلق و خالق است, اگر به طور صحیح انجام گردد قصد قربت و اخلاص که وسیله قبولی سائر اعمال است در او زنده می‌شود, و گرنه بقیه اعمال او مشوب و آلوده می گردد و از درجه اعتبار ساقط می‌شود.

۸) نماز دعوت کننده به پاکسازی

نماز قطع نظر از محتوای خودش با توجه به شرائط صحت دعوت به پاکسازی زندگی می‌کند, چرا که می دانیم مکان نماز گزار, لباس نمازگزار, فرشی که بر آن نماز می‌خواند, آبی که با آن وضو می گیرد و غسل می‌کند, محلی که در آن غسل و وضو انجام می‌شود باید از هر گونه غصب و تجاوز به حقوق دیگران پاک باشد کسی که آلوده به تجاوز و ظلم, ریا, غصب, کم فروشی, رشوه خواری و کسی اموال حرام باشد چگوه می‌تواند مقدمات نماز را فراهم سازد؟ بنابر این تکرار نماز در پنج نوبت در شبانه روز خود دعوتی است به رعایت حقوق دیگران.

۹) نماز کامل عامل مؤثر برای ترک بسیاری از گناهان

نماز علاوه بر شرائط قبول یا به تعبیر دیگر صحت شرائط کمال دارد که رعایت آنها نیز یک عامل مؤثر دیگر برای ترک سیاری از گناهان است. در کتب فقهی و منابع حدیث موردهای زیادی به عنوان موانع قبول نماز ذکر شده است از جمله مسأله شرب خمر است که در روایات آمده است: لا تُقَبِّل صَلوة شارب الخَمر اربعین یَوماً الا اَن یَتوب: « نماز شرابخوار تا چهل روز مقبول نخواهد شد مگر این که توبه کند.» [۱۰۱]

و در روایات متعددی می خوانیم: از جمله کسانی که نماز آنها قبول نخواهد شد پیشوای ستمگر است» [۱۰۲] و در بعضی از روایات دیگر تصریح شده است که نماز کسی که زکات نمی پردازد قبول نخواهد شد, و همچنین روایات دیگری که می گوید: خوردن غذای حرام یا عُجب و خود بینی از موانع قبول نماز است, پیدا است که فراهم کردن این شرایط قبولی تا چه حد سازنده است؟

۱۰) نماز تقویت کننده روح انضباط

نماز روح انضباط را در انسان تقویت می کند, چرا که دقیقاً باید در اوقات معینی انجام گیرد که تأخیر و تقدیم آن هر دو موجب بطلان نماز است, همچنین آداب و احکام دیگر در مورد نیت و قیام قعود و رکوع و سجود و مانند آن که رعایت آنها, پذیرش انضباط را در برنامه های زندگی کاملاً آسان می‌سازد. همه اینها فوائدی است که در نماز, قطع نظر از مسأله جماعت وجود دارد و اگر ویژگی جماعت را بر آن بیفزائیم که روح نماز همان جماعت است برکات بی شمار دیگری دارد که این جا جای شرح آن نیست, بعلاوه کم و بیش همه از آن آگاهیم. دراینجا در خصوص، زمینه فلسفه و اسرار نماز با حدیث جامعی که از امام علی بن موسی الرضا (ع) نقل فرموده به ادامه بحث می پردازیم. تمام موارد که تا اینجا عنوان گردید نشان دهنده ی آن است که چنانچه اُنس با نماز در نوجوانان و جوانان ما شکل گیرد ، گرایش آنها به بُعدهای منفی ( جرم و جنایات ) از بین می رورد یا اینکه به حداقل کاهش می یابد.

امام رضا (ع)در پاسخ نامه ای که از فلسفه نماز در آن سئوال شده بود چنین فرمود:

علت تشریع نماز این است که توجه و اقرار به ربوبیت پروردگار است, و مبارزه با شرک و بت پرستی, و قیام در پیشگاه پروردگار در نهایت خضوع و نهایت تواضع, و اعتراف به گناهان و تقاضای بخشش از معاصی گذشته, و نهادن پیشانی بر زمین همه روز برای تعظیم پروردگار. و نیز هدف این است که انسان همواره هوشیار و متذکر باشد, گرد و غبار فراموشکاری بر دل او ننشیند, مست و مغرور نشود, خاشع و خاضع باشد, طالب و علاقمند افزونی در مواهب دین و دنیا گردد. علاوه بر این که مداومت ذکرخداوند در شب و روز که در پرتو نماز حاصل می‌گردد, سبب می شود که انسان مولا و مدبر و خالق خود را فراموش نکند, روح سرکشی و طغیانگری بر او غلبه ننماید. و همین توجه به خداوند و قیام در برابر او, انسان را از معاصی باز می دارد. و از انواع فساد جلوگیری می کند. [۱۰۳]

۱۱) بازداری از حرص و آز و کم طاقتی

خداوند متعال می فرماید: انسان حریص و کم طاقت آفریده شده و هنگامی که بدی به او رسد بی تابی می کند و هنگامی که خوبی به او رسد مانع از دیگران می شود, مگر نماز گزاران, آنان که نماز ها را پیوسته انجام می دهند. [۱۰۴] انسان دارای غرائز منفی و مثبتی است که اگر غرائز منفی او بر اثر تعلیمات الهی کنترل نگردد, به گمراهی کشیده خواهد شد و یکی از آن غرائز منفی خصلت زشت حرص و آز و خصلت زشت بی تابی در برابر حوادث تلخ است بنابراین برای تعدیل این دو خصلت و جلوگیری از طغیان آن نیاز به تربیت الهی دارد و خداوند قادر و متعال ارتباط برقرار می کند, در پرتو این ارتباط, به وثوق و اطمینانی نسبت به آن یگانه بی همتا می‌رسد و نسبت به رزق فقط خدا را می بیند و مال و دارایی خود را از او می‌داند و با روحیه توکل و تسلیم, از آز و حرص دور می شود و در مقابل آن چه از خدا به او می‌رسد, خود را بنده خدا می‌داند و بی طاقتی نخواهد کرد.

۱۲) استقامت و بردباری

نماز انسان را با پناه گاهی مطمئن و یاری مهربان آشنا می‌کند که در مقابله با سختی ها و مشکلات زندگی به او اتکاء می کند و در برابر آنها ذلیل و خوار نمی‌گردد, بر همین اساس, خداوند متعال دو مورد در قرآن می‌فرماید: از خصلت صبر و نماز کمک بجویید, [۱۰۵] [۱۰۶] و این امر در روان شناسی هم به اثبات رسیده است که با آرامش و اطمینان روحی که از گذرایمان و اعتقاد حاصل می‌شود، انسان می‌تواند امواج سهمگین مشکلات را در هم بشکند.

۱۳) نظم و انضباط

انجام نماز در اوقات معین و مخصوص، آداب نماز در مورد نیت و قیام و رکوع و سجود و جای گرفتن هر موضوعی در محل خودش، علاوه بر آثار مفیدی که در روح انسان می‌گذارد موجب نظم و انضباط در زندگی خواهد شد و همان طور که در زندگی بزرگان ما این امر به وضوح مشهود بود و با توجه به این که یکی از عوامل پیشرفت و بسیار مهم در تکامل، نظم و انضباط است و مسائل تربیتی در پرتو نظم و انضباط است که به نتیجه می‌رسد، جایگاه نماز در تکامل انسان بهتر معلوم می‌شود.

حل مشکلات جامعه با ترویج فرهنگ نماز

به واسطه نماز اسلام استوار می ماند و شاید همه ی ارتباط دین نیز برگرفته از این نماز باشد که به عنوان ستون دین معرفی شده است.

حجت الاسلام محسن فاطمی نیا در همایش نماز را به عنوان دور شدن انسان از فحشا و منکر معرفی کرد و ادامه داد: اگر برای ترویج فرهنگ نماز هزینه کنیم و انسان را به سمت نمازی که وی را از فحشا دور می کند سوق دهیم بسیاری از مشکلات جامعه حل می شود. وباید ترویج فرهنگ نماز و تشریح و چرایی آن را در بین نسل نو بسیار با اهمیت دانست و گفت: نماز باید در راس تمام برنامه ها قرار گیرد.

حجت الاسلام علی شکری با اشاره به فرمایشات امام خامنه ای ( مدظله العالی )که نماز، امر به معروف و زکات را عناصر نظام ساز معرفی کردند، گفت: اگر فرزندانمان را از کودکی با نماز مانوس کنیم بسیاری از مشکلات جامعه و آسیب ها کاهش می یابد.[۱۰۷]

چگونه از نماز کمک بگیریم؟

انسان در زندگی مادی بدون تردید در تنگنا قرار می‏گیرد، امکانات و توان انسان محدود است و با مشکلات بسیار، بدون پشتوانه نمی‏توان زندگی کرد. آنان که مادی می‏اندیشند، فقط به پشتوانه‏های مادی فکر می‏کنند، ولی آنان که الهی فکر می‏کنند پیوسته با پشتوانه‏های معنوی خود را از بن بست می‏رهانند. از این دست پشتوانه‏ها، نماز است. نماز، جلوه برجسته یاد خداست و «دل آرام گیرد با یاد خداوند «أَلاَ بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»[۱۰۸]

«وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ وَإِنَّهَا لَکَبِیرَةٌ إِلاَّ عَلَی الْخَاشِعِینَ [۱۰۹]؛ از صبر و نماز یاری جویید (و با استقامت و کنترل هوس‏های درونی و توجه به پروردگار نیرو بگیرید) و این کار جز برای خاشعان سنگین است.» بر این اساس است که در روایات فراوانی آمده است که وقتی پیامبر اکرم (ص) یا امام علی(ع) با مشکلی رو به رو می‏شدند به نماز روی می‏آوردند.[۱۱۰] امام صادق(ع) فرمود: مستند این کار همین آیه شریفه است.[۱۱۱]

از حضرت امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: چه مانعی دارد وقتی که با غمی از غم‏های دنیا رو به رو می‏شوید؛ وضو گرفته به مسجد بروید، دو رکعت نماز بخوانید و در نماز دعا کنید، زیرا خداوند دستور داده: «وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ .»[۱۱۲]

و بی‏تردید استوارترین پشتوانه در زندگی همین است و بس، دیگر پشتوانه‏ها سست است و غیر قابل اعتماد:

«مَثَلُ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ أَوْلِیَاء کَمَثَلِ الْعَنکَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَیْتًا وَإِنَّ أَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنکَبُوتِ لَوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ [۱۱۳]؛ کسانی که غیر از خدا را اولیا خود برگزیدند، همچون عنکبوت‏اند که خانه‏ای برای خود انتخاب کرده و سست‏ترین خانه‏ها خانه عنکبوت است؛ اگر می‏دانستند!»

«هر حیوان و حشره‏ای برای خود خانه و لانه‏ای دارد اما هیچ یک از این خانه‏ها به سستی خانه عنکبوت نیست. اصولاً خانه باید دیوار، سقف، و دری داشته باشد و صاحب آن را از حوادث حفظ کند، طعمه و غذا و نیازهای او را در خود نگه دارد، بعضی خانه‏ها سقف ندارند، اما لااقل دیواری دارند یا اگر دیوار ندارند سقف دارند، اما لانه عنکبوت که از تعدادی تارهای بسیار نازک ساخته شده نه دیواری دارد، نه سقفی، نه حیاطی و نه دری. اینها همه از یک سو . از سوی دیگر مصالح آن به قدری سست و بی‏دوام است که در برابر هیچ حادثه‏ای مقاومت نمی‏کند، اگر نسیم ملایمی بوزد تار و پودش را در هم می‏ریزد. اگر چند قطره باران بر آن ببارد آن را متلاشی می‏کند. کمترین شعله آتش به آن برسد، نابودش می‏سازد، حتی اگر گرد و غبار بر آن بنشیند، پاره پاره می‏شود و از سقف خانه آویزان می‏گردد. معبودهای دروغین این گروه نه سودی دارد و نه زیانی نه مشکلی را حل می‏کند و نه در روز بیچارگی پناهگاه کسی هستند.»[۱۱۴]

فطری بودن مسائل دینی (نماز)

نیاز‌ به پرسـتش و نـیایش یـکی از نیازهای اساسی و عمیق است کـه در عـمق روان بـشر وجود دارد. در‌ بررسی‌ تاریخی، این موضوع ثابت شده است که پرستش جزئی از وجود‌ و کشش فطری انسان است. گاهی که این میل و روح پرسـتش تـوسط انـبیا(علیهم السلام) در مسیر‌ صحیحی‌ قرارگرفته،‌ به خداپرستی ختم شـده، امـا گاهی بر اثر جهل، انحراف و لجاجت،‌ موجودات‌ و اشیای گوناگون مانند سنگ و چوب، ماه، خورشید، آتش، گاو و پول مورد پرستش‌ قـرار‌ گـرفته‌ انـد.

استاد شهید علّامه مطهری(رحمه الله) در این باره می فرماید:

«یکی از‌ پایـدارترین‌ و قدیمی ترین تجلّیات روح آدمی و یکی از اصیل ترین ابعاد وجود‌ انسان‌ ها‌ حس نیایش و پرستش است. مطالعه آثار زنـدگی بـشر نـشان می دهد هر زمان،‌ هرجا‌ که بشر وجود داشته است، نـیایش و پرسـتش هم وجود داشته است. چیزی‌ که‌ هست‌ شکل کار و شخص معبود متفاوت شده است؛ از نظر شـکل، از رقـص هـا و حرکات‌ دسته جمعی موزون هم راه با یک سلسله اذکار و اوراد گرفته‌ تا‌ عـالی‌ تـرین خـضوع ها و خشوع ها.»[۱۱۵]

همه کودکان به طور فطری کنجکاو و کاوشگر بوده‌ و به‌ دنبال پاسخ بـه سـؤالات و چـراها هستند و میل به پرستش و نیایش‌ در وجودشان موج می زند؛ مثلاً، وقتی بزرگ ترها بـه آن هـا محبت و نوازش می‌ کنند،‌ ممکن است قادر به تفهیم تشکر و سپاس خویش بـه آن هـانباشند،‌ پیام هایی که از طریق چشم و نگاه‌ های‌ معصومانه و چهره متبسم به ما می‌ دهند،‌ تـشکر و قـدردانی خویش را ابراز می دارند.تجربیات و مشاهدات نیز مؤیّد‌ این‌ مطلب است که کودکان در‌ تـقلید‌ و یـادگیری‌ مـفاهیم‌ و مسائل دینی مثل نماز و روزه‌ آمادگی‌ بیش تری در مقایسه با دیگر رفتارها و موضوعات از خود نـشان‌ مـی‌ دهند. این موضوع مؤیّد فطری بودن‌ خداجویی در کودکان است.‌ طبق منابع اسـلامی، بـرای مـا‌ مسلّم‌ و متقن است که میل به پرستش، نیایش، کمال طلبی و حقیقت جویی‌ در‌ کودک، فطری و درونـی اسـت.‌ ایـن‌ موضوع‌ را شواهد تاریخی‌ (پرستش‌ بت، خورشید، گاو و ساختن‌ بهترین مکان ها بـرای مـعابد) و آیات و روایات تأیید می کند. خداوند‌ تبارک‌ و تعالی در قرآن مجید، می‌ فرماید:‌ « فاَقِم وجهَکَ‌ لِلدّینِ‌ حـنیفاً‌ فـطرتَ اللّهِ الّتی فَطَرالنّاسَ‌ علَیها لا تبدیلَ لِخلقِ اللّهِ ذلکَ الدّینُ القَیِّمُ ولکنَ اکـثرالناس لا تـعلمون» (روم/ ۳۰)؛ پس‌ روی‌ خود به سوی دیـن حـنیف کـن‌ که‌ مطابق‌ فطرت‌ خداست؛‌ فطرتی که خـدا‌ بـشر‌ را بر آن فطرت آفریده و در آفرینش خدا دگرگونی نیست، این است دین مستقیم، ولی‌ بـیش‌ تـر‌ مردم نمی دانند.اگر مشاهده مـی شـود‌ که‌ گـروهی‌ از‌ کـودکان‌ و نـوجوانان نسبت به مسائل دینی از جمله نـماز رغـبت و تمایلی از خود نشان نمی دهند، این مربوط به عوامل محیطی است کـه فـطرت کودک‌ را از مسیر خود منحرف کرده است.مـتأسفانه بعضی از والدین به دلیـل عـدم حساسیت و اهمیت نسبت به مـسائل دیـنی و گاهی به دلیل سخت گیری ها و آموزش‌ های‌ غلط و عدم آشنایی آنان بـا سـیره ائمّه اطهار(علیهم السلام)و روش های تـربیتی، بـه گـونه ای با کودک رفـتار مـی کنند که آنان نـسبت بـه مسائل دینی بی تفاوت،‌ کم‌ رغبت و بعضاً از آن متنفّر می شوند.

با کمال تأسف، بـاید گـفت که بعضی از والدین حساسیت و دقتی کـه در‌ امـور‌ دنیوی (تـغذیه، لبـاس، درس و مـانند‌ آن) فرزندانشان از خود نـشان می دهند در مسائل معنوی و دینی آن ها ندارند. به راستی، این گروه از والدین مصداق کلام نـورانی‌ رسـول‌ خدا(صلی الله علیه وآله وسلم)هستند‌ که‌ می فرماید:

«وای بـر فـرزندان آخـرالزمان، از دسـت پدرانـشان!» گفتند: یا رسـول الله منظور شما پدران مشرکند؟ فرمود: «خیر، بلکه پدران مؤمنی که واجبات دینی را به فرزندان خود نمی‌ آموزند‌ و اگـر آنـان خـود بخواهند احکام دین را فرا گیرند، ایشان جلوگیری مـی کـنند (و حـال آن کـه) اگـر کـالایی به دست بیاورند از آنان راضی و خوشحال خواهند شد.‌ من‌ از ایشان‌ بیزار و آنان نیز از من بیزارند.»[۱۱۶]

با توجه به این اصل، که خداجویی امری فطری و درونی است، علمای تـعلیم و تربیت اسلامی باید به فکر تهیه‌ و تدوین‌ کتبی باشند که شیوه های صحیح رشد و پرورش این حس را بر مبنای فطری بودن آن ‌‌به‌ والدین آموزش دهد تا آنان به شیوه ها و روش هـای نـادرست متوّسل‌ نشوند.

۲.‌ اختیاری بودن مسائل دینی (نماز)

انسان به اقتضای فطرت الهی خود و به دلیل آن‌ که موجودی است چند بعدی و به اعتبار کرامتی که خداوند برای او‌ مقرّر نموده، موجودی اسـت‌ مـختار‌ و کرامت خویش را می تواند با اختیار خود کسب نماید. در واقع، از دیدگاه اسلام، انسان موجودی است که دارای میل ها و جاذبه های معنوی است کـه سـایر موجودات‌ فاقد آن می باشند. انـسان قـادر است در برابر میل های درونی خود ایستادگی کند و فرمان آن ها را اجرا نکند یا به بعضی از آن ها پاسخ گوید و بعضی‌ دیگر را مهار نماید یا از آن هـا در جـهتی خاص استفاده کند.

ایـن تـوانایی انسان به حکم نیرویی است که آن را «اراده» می نامند و تحت فرمان‌ عقل‌ عمل می کند. این توانایی بزرگ از مختصات انسان است و براساس این توانایی است که انسان یک موجود آزاد، انـتخابگر، صـاحب اختیار می باشد.[۱۱۷]

در قرآن و منابع‌ تعلیم‌ و تربیت اسلامی، دلایل متعددی وجود دارد دالّ بر آزادی و اختیار انسان؛ از جمله آن هاست:

«اِنّا هَدیناهُ السَّبیلَ اِمّا شاکراً و اِمّا کفوراً» (انسان/ ۳)؛ ما‌ راه‌ راست‌ را به او (انسان) نشان‌ دادیم؛‌ یـا‌ شـکرگزار خواهد بـود یا کفران خواهد ورزید.

«فَمن شاءَ فلیُؤمِن و مَن شاءَ فَلیکفر» (کهف/ ۲۹)؛ پس هرکه می خواهد‌ ایمان‌ بیاورد‌ و هر کـه می خواهد کفر بورزد.

«کلُّ نفس بِما کَسبت رهینه» (مدثر/۳۸)؛ هـر کـس در گـرو اعمالی است که آن را کسب کرده.این‌ که‌ انسان می تواند مشرک باشد یا موّحد دلیل بر اختیار‌ اوسـت. وجـود انبیا(علیهم السلام) و تعلیم و تربیت و مسؤل بودن انسان دلیل دیگری است بر‌ مختار‌ بـودن‌ او. در دعـوت کـودکان و نوجوانان به دین، باید به‌ گونه‌ ای عمل کنیم که آن ها احساس آزادی کنند و با توجه بـه این موضوع که‌ انسان‌ فطرتاً‌ خداجوست، با تذکر روش های صحیح، این فطرت را در وجـود آنان‌ بیدار‌ نماییم‌ و آن هـا را بـه طرف پذیرش دین سوق دهیم.

پیامبر گرامی(ص)‌ نیز با نرم خویی و با زبان لیّن افراد را به دین اسلام دعوت‌ می‌ کردند. به تجربه نیز ثابت شده است کـه با زور و اکراه نمی‌ توان‌ کسی‌ را به راه راست هدایت کرد.

خداوند تعالی می فرماید: «اَفَأَنْتَ تُکْرِهُ النّاسَ‌ حَتّی‌ یَکوُنوا مؤمنین» (یونس/ ۹۹)؛ ای رسول! تو کی توانی همه را با جبر‌ و اکراه‌ مؤمن گردانی؟

اگر بـه مـفاد آیه «لا اکراهَ فیِ الدّین، قد تَبیّنَ الرُّشدُ مِن الغَیِّ»‌ (بقره/‌ ۲۵۶)؛ توجه نماییم، خداوند می فرماید: ای پیامبر، وظیفه تو تبیین است.‌ تبیین‌ کردی،‌ دیگر جای اکراه وجود ندارد.

و یا می فـرماید: «اِنـَّما علیکَ الْبَلاغُ اِنَّما اَنْتَ‌ مُنْذِرُ»‌ (آل‌ عمران/ ۲۰): کار تو فقط ابلاغ است، تو فقط منذر هستی.

بنابراین،‌ نباید‌ هیچ گاه کودکان و یا نوجوانان را مجبور به دین داری کنیم یا برای آن که‌ دیـندار‌ شـوند، نباید به آن ها مزایای زیادی بدهیم. اگر بدون استفاده از‌ این‌ دو حربه تهدید و تطمیع، بتوانیم آن‌ ها‌ را‌ به عقیده ای معتقد کنیم، آن اعتقاد‌ درونی‌ خواهد بود؛ یعنی اعتقادی که نه بـرای جـلب مـنفعت است و نه به‌ دلیل‌ تـرس از قدرت.[۱۱۸]

وقـتی نـوجوان‌ مجبور‌ به دین‌ داری‌ نشود‌ (و در دوره کودکی، سالم و عاری‌ از انحراف پرورش یافته باشد) و دین به نحو منطقی و در‌ شرایط‌ مناسب به او عرضه گردد، بـا‌ تـوجه بـه این که‌ به‌ تفکر انتزاعی رسیده است اگـر‌ دلایـل‌ و اعتقادات ما محکم و قابل دفاع باشد، دین یا مذهب را خواهد‌ پذیرفت‌ و این دین داری او‌ وراثتی‌ یا‌ ریاکارانه و هم‌ راه‌ بـا نـاخالصی نـخواهد بود،‌ بلکه‌ «دین خالص» خواهد بود و در پی آن، به دستوراتش عـمل خواهد کرد.در‌ دین‌ اسلام، تأکید فراوان بر این مطلب‌ می‌ شود که‌ اصول‌ دین‌ تقلیدی نیست، بلکه فرد‌ بـاید بـا آگـاهی و آزادی آن را بپذیرد. بنابراین، باید تلاش کنیم که کودک و نوجوان‌ را به طریقی مـثبت و تـرغیب‌ کننده،‌ به‌ دین‌ دعوت‌ نماییم و از‌ افرادی‌ که دارای مبناهای اعتقادی و فکری قوی هستند در این زمینه، کمک بـگیریم. بـاید تـوجه داشته‌ باشیم‌ که‌ کودک و به ویژه نوجوان، در مقابل‌ برخوردهای‌ آمرانه،‌ مقاومت‌ مـی‌ کند.[۱۱۹]

دکـتر زهـرا مصطفوی نقل می کند: همسرم به دلیل عادت خانوادگی، دخترم را از خواب صبحگاهی بیدار مـی کـرد و بـه نماز وامی داشت. امام(رحمه الله)وقتی از‌ این ماجرا خبردار شدند، برایش پیغام فرستادند که «چـهره شـیرین اسلام را به مذاق بچه تلخ نکن.» این کلام آن چنان مؤثر افتاد و اثر عـمیقی بـر روح و جـان‌ دخترم‌ به جای گذاشت که بعد از آن خودش سفارش کرد که برای نماز صبح بـه مـوقع بیدارش کنم.[۱۲۰]اگر والدین می خواهند فرزندان آن ها نمازخوان و معتقد بار‌ آیند،‌ سعی کـنند اولاً، خـودشان عـامل به دستورات و تعالیم دینی باشند و به دور از ریا و با خلوص نماز را به پای‌ دارند‌ و خودشان بـدان مـعتقد باشند.‌

ثانیاً، توجه داشته باشند که در دوران کودکی، فرزندانشان را با نماز و مجالس و مـحافل مـذهبی مـأنوس سازند و سعی کنند که خاطرات‌ خوشی‌ را در ذهن آنان‌ ایجادنمایند و از سخت گیری، اجبار و اکراه آن ها خـودداری ورزنـد. پدری کـه برای بیدار کردن دختر تازه بالغ خود برای ادای نماز صبح، دستی بـه گـیسوان او می‌ کشد‌ و با نوازش و محبت او را از خواب شیرین صبحگاهی بیدار می کند، انجام این تکلیف دینی را بـا شـیرینی محبت پدرانه خویش می آمیزد و عبادت را در‌ کام‌ فرزندش شیرین‌ می سازد.

ثـالثاً، والدیـن نسبت به مسأله نماز و مسائل اعتقادی هـم چـون سـایر مسائل حساسیت‌ نشان دهند. اگر آن ها بـه سـفارش ها و سیره ائمّه‌ اطهار(علیهم‌ السلام)‌ و بزرگان دین عمل کنند، قطعاً فرزندانی معتقد و بـا نـماز خواهند داشت.

نماز های مستحب

۱-نماز استسقا : استسقاء به معنی درخواست سیرابی [از خداوند با بارش باران است ] ، و درخواست باران به چند گونه است که کم فضیلت ترین آن ، دعا [ودرخواست باران] است بدون نماز ونه پس از نماز . و متوسط آن [در فضیلت] ، دعایی است که پس از نماز باشد ، وبا فضیلت ترینش درخواست باران با خواندن دو رکعت نماز به همراه دو خطبه است .

۲-نافله ماه رمضان : (نافله ماه رمضان) طبق مشهور ترین روایات (هزار رکعت است ) که بر تمام ماه رمضان تقسیم می شود ( وغیر از نافله های روزانه است ) :(دربیست شب اول ، ( هرشب بیست رکعت بخواند ، هشت رکعت پس از نماز مغرب و دوازده رکعت پس از نماز عشا ) و عکس این ترتیب نیز جایز است . و...

۳-نافله زیارت: (از جمله نمازهای مستحب ، نافله زیارت ) انبیاء وائمه علیهم السلام است.و کمترین آن دورکعت است که ثواب آن به روح معصومی که به زیارتش رفته ، اهداء می شود، و وقت این نماز ، پس از داخل شدن به حرم و سلام کردن [ زیارت کرن معصوم ] است و همان زیارتگاه و مکان نزدیک به آن است ، وبا فضیلت ترین مکان قسمت بالای سر است بدین صورت که زائر قبر را سمت چپ خود قرار دهد وچیزی از آن را در مقابل خود قرار ندهد.

۴-نماز استخاره :نماز استخاره خواه با شش تکه کاغذ و خواه با غیر آن [ازدیگر انواع استخاره ]

۵-نماز شکر: نماز شکر هنگام روی آوردن نعمت یا دفع بلا به کیفیتی که در کتب مفصل فقهی یا در کتبی که مخصوص به شکر است ، بیان شده است .

وامّا نمازهایی که سبب خاصی ندارد ، قابل شمارش نیست ، چرا که نماز ، سبب نزدیکی هر انسان پرهیز گار [به خداوند ] است [۱۲۱] وبهترین عبادتی است که خداوند قرار داده است . پس هرکه می خواهد کم بخواند و هر که می خواهد بسیار بخواند.[۱۲۲]

وقتی انسان نمازهای واجب خود را بخواندونماز یومیه برای او ملکه شود، به گونه ای که بداندهنگام خواندن نماز با خدای خود راز و نیاز می کند هیچ چیز غیر خدا را نمی بیند و همه چیز در نظرش خدایی می شود و چنین انسانی است که نمازهای مستحبی نیز برایش ازدیدگاه خودش وجوب پیدا می کند ومنتظر فرصتی است که با خدای خود خلوت کند چرا چرا که هیچ عشقی بالاتر از عشق به خداوند وجود ندارد .

انسانی که بتواند با خدای خود ارتباط برقرار کند چشم برزخی پیدا کرده و دنیا ومتعلقات آن در نزد او خوار می شود روحش در آرامش مخصوصی به سر می برد و همیشه بدور از اضطراب و استرس است .

اینگونه انسانها همیشه مورد نظر پروردگار هستند و خداوند عنایت ویژه ای به آنها دارد . در تمام کتب دینی و خصوصاً قرآن کریم چکیده ای آمده که دل ها با یاد او آرام می گیرد ، پس انسانی که آرامش معنوی دارد محبوب الله و بشر است و همنشینی با اینگونه انسانها سعادتی بس بزرگ است.

نماز رابطه انسان با خداست و مایه صفای روح وپاکی دل و پیدایش روح تقوا و تربیت انسان و پرهیز از گناهان است .نماز مهمترین عبادات است که طبق روایات اگر قبول درگاه خداوند شود عبادات دیگر نیز قبول خواهد شد و اگر قبول نگردد اعمال دیگر نیز قبول نخواهد شد . ونیز بر طبق روایات ، کسی که نماز پنجگانه را انجام می دهد از گناهان پاک می شود همان گونه که اگر شبانه روز پنج مرتبه در نهر آبی شست و شو کند اثری از آلودگی در بدنش باقی نمی ماند ، به همین دلیل ، در آیات قرآن مجید و روایات اسلامی و وصایا و سفارشات پیامبر اسلام (ص) و ائمه هدی علیهم السلام از مهمترین کارهایی که روی آن تاکید شده همین نماز است و لذا ترک نماز از بزرگترین گناهان کبیره محسوب می شود.سزاوار است انسان نماز را اول وقت بخواند و به آن اهمیت بسیار دهد و از تند خواندن نماز که ممکن است مایه خرابی نماز گردد جداً بپرهیزد.

در حدیث آمده است که روزی پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله وسَلم مردی را در مسجد مشغول نماز دید که رکوع و سجود را به طور کامل انجام نمی دهد ، فرمود : اگر این مرد از دنیا برود در حالی که نمازش اینگونه باشد به دین من از دنیا نخواهد رفت .

روح نماز «حضور قلب »است و سزاوار است از آنچه مایه پراکندگی حواس می شود بپرهیزد، معانی کلمات نماز را بفهمد ودر حال نماز به آن توجه داشته باشد و با حال خضوع و خشوع نماز را انجام دهد ، بداند با چه کسی سخن می گوید و خود را در مقابل عظمت و بزرگی خداوند بسیار کوچک ببیند.در حالات معصومین آمده است به هنگام نماز آنچنان غرق یاد خدا می شدند که از خود بی خبر می گشتند ، تا آنجا که پیکان تیری در پای امیرالمومنین (ع) مانده بود ، در حال نماز بیرون آوردند و آن حضرت متوجه نشد .

برای قبولی نماز وکمال و فضیلت آن علاوه بر شرایط واجب باید امور زیر را نیز رعایت کند : قبل از نماز از خطاهای خود توبه و استغفار نماید و از گناهانی که مانع قبول نماز است مانند « حسد » و « تکبر » و « غیبت » و « خوردن مال حرام » و « آشامیدن مسکرات » و « ندادن خمس و زکات » بلکه هر معصیتی بپرهیزد . همچنین سزاوار است کارهایی که ارزش نماز و حضور قلب را کم می کند انجام ندهد، مثلا در حال خواب آلودگی و خوداری از بول و در میان سروصداها در برابر منظره هایی که جلب توجه می کند به نماز نایستد و کارهایی که ثواب نماز را زیاد می کند انجام دهد ، مثلا لباس پاکیزه بپوشد ، موهای خود را شانه زندو مسواک کند و خود را خوشبو نماید و انگشتر عقیق در دست کند. [۱۲۳]

نماز معجونی از دعا و قرآن ، تذلل و خشوع

انسان عاقلی که در مقام تهیه توشه آخرت و تحصیل قرب بسوی خداست و فهمیده است که نتیجه ای بالاتر از قرب خداوند معقول نیست باید از نماز غفلت نکند آن معجونی که مشتمل است بر دعاء و تضرع و ابتهال و تذلل و خشوع و خضوع در حال قیام و رکوع وسجود .بلکه آنرا با شرایط ظاهری و باطنی اش بجا آورد و موانع قبول شدن آنرا برطرف نماید به این امید که خداوند به فضل و کرمش او را در مهمانخانه خصوصی که ویژه اولیاء مقربین است راه ندهد و از شهد حلاوت ذکر که لذیزترین لذات و درک شدنی و غیر قابل بیان کردن است ( یدرک و لا یو صف ) بهره مند نماید.[۱۲۴]

اهمیت نماز های مستحبی

امام باقر (ع) فرمودند :« پدرم امام سجاد (ع) ، در شبانه روز هزار رکعت نماز می خواند . »[۱۲۵] نقل می کنند که : مرحوم علامه امینی مولف کتاب الغدیر یک ماه رمضان در حرم مطهر حضرت رضا(ع) هر شب هزار رکعت نماز می خواند .در حدیثی آمده است : نماز نافله ، جبران کننده نواقصی است که در نمازهای واجب است .[۱۲۶] در روایات آمده است که خداوند به فرشتگان مباهات کرده و می فرماید : «به بنده ام بنگرید ! چیزی را که براو واجب نکرده ام انجام می دهد ( و در حدیث دیگری افزوده شده که : شمارا شاهد می گیرم که او را آمرزیدم.) » [۱۲۷]

در ادامه باید اذعان داشت که احکام فقهی نماز بسیار گسترده بوده و در تمام کتابها از جمله کتاب آسمانی مسلمانان و کتابهای مذهبی وفرمایش برزگان دینی و... بصورت مفصل بحث گردیده است .در این مقاله سعی گردیده چکیده ای از دریای بی کران مسائل فقهی که در مورد نماز آمده است از کتاب های گوناگون ، مقاله ها ، پایان نامه ها ، سایت های اینترنتی ، نرم افزارهای فقهی وتحقیقات ۲۸ساله ی خودم در آموزش و پرورش که با سیر عظیمی از دانش آموزان از دوره پیش دبستانی تا پیش دانشگاهی سروکار داشته ام وهمچنین از همکاری دانشجویان واساتید بزرگوار که در مقطع کارشناسی ارشد رشته فقه و حقوق اسلامی تحت عنوان همکلاس و استاد در خدمتشان بوده ام و بهره های بسیاری ، از آنها برده ام و در نگارش این مقاله یاری گر اینجانب بوده اند استفاده نمایم، ضمناً از تمام عزیزانی هم که در راستای نماز و کاهش جرم و جنایت فعالیت های چشمگیری در سایر قالب ها (پایان نامه ، مقالات و...)داشته اند که بهره ی بسیار خوبی از مطالب آنها به دست آورده ام، تقدیر و تشکر می نمایم .

نتیجه

همانطور که در ابتدای مقاله اشاره گردید تمام مطالب گرد آوری شده در راستای پاسخ به سئوالات ذیل جمع آوری گردیده است .

-احکام فقهی نمازدر کاهش جرائم از منظر فقه امامیه چگونه است ؟

-انتقال و آموزش احکام فقهی نمازبرکاهش جرائم چه تاثیری دارد؟

با توجه به مسائل درج گردیده در مقاله حاضر باید بدانیم احکام فقهی نماز در فقه امامیه فرازهای متعددی دارد اما از تمام یافته های مربوط به آن احکام فقهی می توان متوجه آن شد که سه عنصر اساسی در شکل گیری انسان ها در فرایند دین باوری تاثیر شگفت انگیزی خواهد داشت ، این عناصر عبارتند از : خانواده ، مدرسه و جامعه

خانواده : در خانواده نقش والدین بسیار حائز اهمیت است معمولا خانواده های مذهبی و پایبند به اصول اخلاقی در تربیت فرزندان مشکلی ندارد و با توجه به نقش الگویی، فرزندان خیلی راحت و زود راه را از چاه تشخیص داده و به قلّه های سعادت نزدیک می شوند.اما خانواده های بی بند و بار در خصوص تربیت فرزندانشان مشکل دارند که این مهم باید از طریق آموزش خانواده ها در راستای سبک زندگی که مقام معظم رهبری (مدظله العالی ) هم بدان اشاره داشتند، برطرف گردد .

مدرسه : خانواده ی دوم فرزندانمان مدرسه می باشد و نقش مدرسه کمتر از خانواده نیست مربیان مدارس اعم از مدیر ، معاونین ، معلمان و حتی کادر خدماتی مدارس می تواند ثاثیر بسزایی در تربیت بچه ها داشته باشند وحتی موارد منفی که در خانواده ها وجود داشته و باعث رشد منفی بچه ها گردیده ، در مدارس با مشاوره و تربیت اسلامی صحیح می تواند اصلاح گردد.ضمنا یادآور می گردد که این امر مستلزم این است که ما از مربیانی استفاده کنیم که برای سایرین الگو باشند چرا که اگر این چنین نباشد احتمال این که نتیجه ای عکس مطلب یاد شده بدست آوریم کم نخواهد بود .

جامعه : اگر تربیت اسلامی در خانواده و مدرسه شکل اساسی به خود بگیرد و برای نوجوان و جوانان ما ملکه شود ، در جامعه نیز نقش اینگونه افراد ارشادی خواهد بود . اما اگر چنین نباشد و در برخی موارد نقش جامعه و بُعد موارد ضدارزشی حاکم شود می تواند تاثیر منفی فراوانی بر فرزندانمان داشته باشد ، که در این راستا نقش سایر دستگاه های دولتی و خصوصی از اهمیت بسزایی برخوردار است.

اسلام دین اندیشه و خرد است و برای رشد عقل و فکر و جامعه و مدیریت آن ، طرح ها و برنامه های دقیق ، سازنده ، جامع ، هدفدار وبلندی دارد.رسالت پیامبر عزیز اسلام (ص) برای شکوفایی دانش و آگاهی و رشد ِ شعور و بینش در میان امّت ، آن گاه در جامعه و تمدن هاست .در سایه ی آموزه های درخشان و مفاهیم سازنده و معارف عالی اسلام ، انسان می تواند با کسب دانش و شناخت و بالا بردن سطح فکر و عقل ، از نادانی و تباهی فاصله گرفته ، آن گاه فرشته صفت از عالم حیوان ، به جهان انسان ، واز مُلک به مَلکوت ، و از تاریکی جهل و گناه و ستم وحق کشی ، به دنیای نور و روشنایی و فراخنای دادگری و رعایت حقوق و حرمت انسان قدم نهد.

اسلام با آیین نامه های عملی خود ، روح و جان ، فکر و اندیشه و اخلاق و منش رهرو راستین و مصمّم خود را در راه دگرگونی عمیق و اصلاح ساختاری قرار داده ، و او را انسانی عدالت پیشه و حامی حقوق جامعه ، بویژه محرومان و پایمال شدگان تاریخ و صاحبان اخلاق و کرامت الهی ، می سازد.

رهرو واقعی و مصمّم اسلام ، به تناسب تلاش در خودسازی و خود شکوفایی ، به تدریج انسان می شود که از دروغ وخیانت ، گناه و زشتی ، ستم و خودکامگی و دیگر رذائل اخلاقی و رفتاری پالایش می گردد، وبا تلاش وتمرین ، وجهاد و فداکاری و پروا ، به تدریج به افق درخشان منش و اخلاق مورد سفارش و عمل قرآن و پیامبر آراسته می گردد.

باید به یاد داشت که یکی از برنامه ها ی عملی و سازنده اسلام که در اصلاح فرد و پالایش جامعه نقش حساس و سرنوشت سازی دارد ، برنامه زندگی بخش نماز و نیایش و فرهنگ زلال و جاری نماز است .

نماز تنها یک عمل فردی و یک عبادت شخصی نیست ؛ بلکه با وجود جنبه های گوناگون فردی و شخصی در واژه واژه ی آن ، در تمام ابعاد زندگی جامعه و مردم و نظارت ومدیریت ، نقش معجزه آسا و حیاتی دارد.

نماز واقعی وباشرایط کامل در رابطه با رعایت حقوق دیگران ، دررابطه با حقوق پدر و مادر ، در رابطه با رعایت حقوق همسر ، در رابطه با رعایت حقوق همسایه دور و نزدیک ، در رابطه با رعایت حقوق مردم ، به ویژه محرومان و آسیب پذیران جامعه ، نقش شگفت انگیزی دارد ؛ همچنان که در رابطه انسان با خدا ، رابطه انسان با خود ، رابطه انسان با نوع , رابطه انسان با دیگر پدیده ها و نعمت های خدا ، رابطه انسان با بهداشت جسم وجان ، در مبارزه انسان با هرگونه پلیدی و پلشتی فردی ، خانوادگی ، اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی ، فرهنگی و اخلاقی ، دارای نقش آفریننده است ؛ درست همان سان که در ایجاد روحیه تعاون و همدلی و در انگیزش روح برادری و برابری در میان خانواده بزرگ بشری نقشی سازنده و برازنده است.

کوتاه سخن در وصف نماز و نقش حیاتی آن ، این است که این برنامه مترقّی عبادی و انسانی ، در تمام شئون زندگی فرد خداجو و جامعه دین باور و دین مدار به مفهوم حقیقی آن ساری و جاری و اوج بخش و بازدارنده از بیداد و تباهی است .

مسلماً فردی که مانوس با نماز و ارتباط با خداوند باشد به دنبال پلشتی نخواهد رفت و نتیجه می گیریم وقتی جامعه بدین سمت و سو روانه گردد ، در چنین جامعه ای جرم و جنایت بوجود نخواهد آمد وچنانچه وجود داشته باشد با برنامه های انسان ساز در اماکن عمومی می توان باعث کاهش جرائم گردید.

در انتقال و آموزش احکام فقهی نماز نیز باید از همان ابتداء و سنین پایین توسط خانواده آموزش شروع شود . آموزش های دینی باید با روحی لطیف و به دور از ترس و اجبار و... باشد پدری که واجبات خود را انجام می دهد و از فرزند خود می خواهد که در همان سنین پایین بعضی اوقات در کنار او بایستد و با هم نماز بخوانند واز این رفتار فرزندش به روش های مختلف ازجمله مهربانی ، تشویق و سایر الگوهای اخلاقی استفاده می کند ، مشخصاً اینگونه فرزندان مسائل دینی و مذهبی را در همان خانواده فرا گرفته و حتی می توانند مجری باشند .« امام علی (ع) در عهد نامه جاودانه اش به مالک اشتر ، مهم ترین مطلبی که در بخش عبادت و در رابطه ی فرد با خدا ، بدان توجّه داده و آن را به عنوان جزیی از دستور العمل خویش صادر می کند، سفارش به نماز و گرامیداشت نماز و انجام بجا و شایسته ی نماز و اقامه پرشکوه نماز و ترویج و برپایی فرهنگ دادپرور نماز است.»[۱۲۸]

پس ترویج فرهنگ نماز خوانی و آموزش و انتقال آن اگر با روش های اصولی انجام گیرد کاهش جرم و جنایات را به دنبال دارد در سایر تحقیقات میدانی که در این خصوص انجام گرفته است همه بدین نتیجه دست یافته اند که اگر آموزش از همان ابتداء صورت گیرد و درست باشد مسلماً فردی که با آموزش صحیح بزرگ شده باشد در جامعه به سراغ جرم نخواهد رفت .امّا افرادی که به هر دلیلی مرتکب جرم و جنایت شده باشند، چنانچه به پیشینه آنها برگردیم عدم آموزش و انتقال ارزش ها خصوصا نماز می تواند باعث اعمال ضد ارزشی آنها باشد و در برخورد با چنین افرادی باید ضمن انجام نمونه گیری راه های صحیح را با آموزش و انتقال اسلامی به آنها گوشزد کرد .

تحقیقات نشان داده بسیاری از این افراد بعد از آموزش ، اذعان داشته اند که اگر یک نفر بود و این آموزش ها را بدین گونه به ما می داد غیر ممکن بود که ما دست به این اعمال ضدارزشی بزنیم .دراینجا نقش خانواده ، مدرسه و جامعه بسیار حائز اهمیت است .

اینجانب سیدمحمدبرزنجه عطری در فعالیت هایی که در ۲۸سال خدمت در آموزش و پرورش نموده ام وکارهای پژوهشی ، تحقیقی ومیدانی خودم و سایر همکاران به این نتیجه رسیده ام که اگر رفتار آموزش دهندگان در فرهنگ نماز حداقل اندکی نزدیک به رفتارهای ائمه اطهار علیهم السلام باشد به جرآت می توان گفت مشکلات جامعه به حداقل خواهد رسید اما افسوس که در دیده ها و شنیده ها مواردی یافت می شود که دلها را خون کرده و قلب امام زمانمان را به درد می آورد.

در این قسمت بحث کوتاهی تحت عنوان پیشنهادات و انتقادات را حضور خوانندگان این مقاله ارائه می دهم:

-اگر ما مسلمان و شیعه علی بن ابیطالب هستیم باید نماز که ستون دینمان است را جزو الویت های اول در زندگیمان قرار دهیم.

-در انتخاب مسئولان در نظام جمهوری اسلامی ایران الویت با شاخصین دین مدار وکسانی باشد که به کار در وقت نماز می گویند: نماز داریم ومسلما اینگونه افراد همه ولایتمدار هستند.

-نقش روحانیون را در سایر ادارات دولتی و حتی خصوصی پررنگ نماییم ، چرا که انسان ها در هر لحظه از عمرشان احتمال لغزش وجود دارد و پند و اندرزهای دینی می تواند راه گشا ی خوبی باشد.

-در برخورد با مرتکبین جرم ، خصوصاً مجرمین دینی و... عدالت را رعایت کنیم وبنا بر فرمایشات مقام معظم رهبری ( مدظله العالی ) همه در برابر قانون مساویند.

-در برخی موارد نیاز است که دستورات فقهی ما با قانون یکسان سازی گردد و به گونه ای نباشد که حکمی در فقه امامیه دارای حرمت بوده و مجازات داشته باشد امّا در قانون ، قانون گذار مجازاتی برای آن در نظر نگرفته باشد.

-پیشنهاد می گردد که جهت آموزش و انتقال مسائل دینی حتما ازمتخصصین و عالمان دینی استفاده شود .

-پیشنهاد می گردد تغییراتی در کتب درسی و نظام آموزشی و پرورشی داده شود هر چند که قدم های خوبی در چند سال اخیر برداشته شده است .

-در نظام آموزشی و پرورشی کشور درسی تحت عنوان پرورشی گنجانده شده است که متاسفانه از این ساعت اکثراً جهت کسری ساعات معلمان در سایر دروس استفاده می گردد که همین امر مشکلاتی را بوجود آورده است ، یا کلاً حذف گردد یا از آموزش دهندگان متخصص و با برنامه و کتاب درسی استفاده گردد. چرا که این ساعت می تواند در رشد و شکوفایی پرورشی جامعه دانش آموزی کشورمثمر ثمر واقع گردد.

درضمن باید گفت مشکل اساسی اکثریت ما این است که به این بیت شعر عنایت ویژه ای نداریم. (به عمل کار برآید ، به سخنرانی نیست) اگر هر کس به حرف های خود که باور هم دارد عمل کند به جرأت می توان گفت : مشکلات و.. به حداقل خواهد رسید.

در پایان از خوانندگان محترم تقاضا دارم اگر مقاله حاضر که چکیده ای از منابع گوناگون ، تجربیات وتحقیقات اینجانب بوده ، استفاده نمودند بنده حقیر را از دعای خیرشان بی نصیب نگذارندودرهمین جا از تمام عزیزانی که در این راستا یاری گر اینجانب بوده اند چه از طریق منابع ، مقالات ، پایان نامه ها و... خصوصاً راهنمایی های استاد راهنما جناب آقای دکتر جمال رضایی حسین آبادی واستاد مشاور جناب آقای دکتر مهدی خدایی از اساتید برجسته دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج صمیمانه تشکر می نمایم .

موارد نگاشته شده خلاصه ای از پایان نامه کارشناسی ارشد اینجانب می باشد.

سیّدمحمّدبرزنجه عطری

پی نوشت ها

[۱] از فرمایشات مقام معظم رهبری در مورد نقش نماز و کاهش جرائم اجتماعی –چهارشنبه دوم اسفندسال ۱۳۹۱

[۲]معین ،محمد فرهنگ فارسی معین ، (یک جلدی ) همراه با تلفظ و نشانه های اختصاری ، ناشر انتشارات فرهنگ نما با همکاری انتشارات کتاب آراد، تهران ۱۳۸۶ ، صفحه ۱۱۷۲

[۳]دهخدا ، علی اکبر، لغت نامه دهخدا ، جلد سیزدهم، ناشر موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران چاپ اول از دوره جدید، پاییز ۱۳۷۳، زیر نظر دکتر محمد معین و دکتر سیدجعفر شهیدی، صفحات ۲۰۱۰۰و۲۰۱۰۱و۲۰۱۰۲

[۴] قرشی ، سیدعلی اکبر ، قاموس قرآن ، جلدچهارم ، انتشارات دارالکتب الاسلامیه ، طهران بازار سلطانی ، ثبت کتابخانه ملی ۱۴۵۲تاریه ۲۸/۱۱/۱۳۵۳ صفحه ۱۴۶

[۵] مصاحب ، غلامحسین ، دایره المعارف فارسی ، انتشارات امیر کبیر، تهران ۱۳۸۰ صفحه ۲۰۵۲

[۶] عمید ، حسن، فرهنگ عمید ، موسسه انتشارات امیر کبیر ، تهران ۱۳۶۲ صفحه ۱۹۱۹

[۷] شمس سعید ، نماز نور چشم مصطفی ، آشنایی با نماز به شیوه پرسش و پاسخ ، انتشارات جمال ، قم چاپ سیزدهم ۱۳۹۱

[۸]معین ،محمد فرهنگ فارسی معین ، (یک جلدی ) همراه با تلفظ و نشانه های اختصاری ، ناشر انتشارات فرهنگ نما با همکاری انتشارات کتاب آراد، تهران ۱۳۸۶ ، صفحه ۳۸۱

[۹]دهخدا ، علی اکبر، لغت نامه دهخدا ، جلد سیزدهم، ناشر موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران چاپ اول از دوره جدید، پاییز ۱۳۷۳، زیر نظر دکتر محمد معین و دکتر سیدجعفر شهیدی، صفحه ۶۷۲۲

[۱۰] قرشی ، سیدعلی اکبر ، قاموس قرآن ، جلد اول، انتشارات دارالکتب الاسلامیه ، طهران بازار سلطانی ، ثبت کتابخانه ملی ۱۴۵۲تاریه ۲۸/۱۱/۱۳۵۳ صفحات ۲۷و۲۸

[۱۱] مصاحب ، غلامحسین ، دایره المعارف فارسی ، انتشارات امیر کبیر، تهران ۱۳۸۰ صفحه ۷۳۴

[۱۲] عمید ، حسن، فرهنگ عمید ، موسسه انتشارات امیر کبیر ، تهران ۱۳۶۲ صفحه ۶۸۶

[۱۳] خلیل بن احمد ، کتاب العین ، ج ۶ ، ص۱۱۹ ، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی ، قم ۱۴۰۹

[۱۴] ابن اثیر ، النهایه فی غریب الحدیث والاثر ، ذیل مادّه ، چاپ طاهر احمد زاوی ومحمود محمد طناحی ، قاهره ۱۳۸۳-۱۳۸۵/۱۹۶۳/۱۹۶۵

[۱۵]ابن منظور ، لسان العرب ذیل مادّه

[۱۶] فخرالدین بن محمد طریحی ، مجمع البحرین ، ذیل مادّه ، چاپ احمد حسینی ، تهران ۱۳۹۲ ش.

[۱۷] فخرالدین بن محمد طریحی ، مجمع البحرین ، ذیل مادّه ، چاپ احمد حسینی ، تهران ۱۳۹۲ ش.

[۱۸] علیرضا فیض ، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام ، ج ۱ ، ص۶۹، تهران ۱۳۶۴-۱۳۶۸ ش .

[۱۹] سوره طه : آیه ۷۴

[۲۰] سوره معارج : آیه ۱۱

[۲۱] عبدالکریم بن محمدرافعی قزوینی ، فتح العزیز ، شرح الوجیز ، ج ۶ ، ص ۵۳۸ ، بیروت دارالفکر.

[۲۲] محمدنجیب مطیعی ، التکمله الثانیه ، ج ۲۰، ص ۶ ، المجموع : شرح المهذّب ، در یحیی بن شرف نووی ، المجموع : شرح المهذّب ، ج۱۳-۲۰، بیروت ، دارالفکر .

[۲۳] محمدبن حسن فاضل هندی ، کشف اللثام ، ج ۲ ، ص ۴۱۵ ، چاپ سنگی تهران ۱۲۷۱-۱۲۷۴، چاپ افست قم ۱۴۰۵.

[۲۴] طوسی ، التبیان فی تفسیر القرآن ، ج۳ ، ص ۵۷۷.

[۲۵] حسن بن عبدالله عسگری ، الفروق اللغویه ، ج ۱ ، ص ۱۹۳ ، قاهره ۱۳۵۳ ، چاپ افست قم .

[۲۶] مجلسی ، بحار الانوار ، ج ۹۱ ، ص ۲۵۷ .

[۲۷] طباطبایی ، تفسیر المیزان ، جلد ۱۰ ، ص ۲۱۸ .

[۲۸] احمد فتح الله ، معجم الفاظ الفقه الجعفری ، ج ۱ ص ۱۴۰ ، دمام ۱۹۹۵/۱۴۱۵ .

[۲۹] علیرضا فیض ، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام ، ج۱ ، ص ۶۹-۷۰ تهران ۱۳۶۴- ۱۳۶۸ ش .

[۳۰] رستمی چافی، علی، نماز راز دوست، دارالثقلین، ۱۳۷۸.

[۳۱] ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، مترجم: حمید رضا شفیعی، دارالحدیث، ۱۳۷۹.

[۳۲] سوری، نور محمد، چهل حدیث نماز اول وقت، نشر ذاکرین، ۱۳۸۱

[۳۳] آیینه. آیین مزدیسنی، ص۴۱، دیانت زرتشتی مقاله از مری بویس، ص۱۵۵

[۳۴]جان ناس، تاریخ جامع ادیان، ص۴۸۱.

[۳۵] یکتاپرستی در ایران باستان، ص۳۴۲.

[۳۶] سرود یکم اوستا یسنه هات ۲۸آیه اول (اوستا، ۷،۱)؛ هات ۵۴ آیه اول (اوستا، ۱، ۲۱۵)؛ هات ۶۸ آیه ۲۲ و۲۴ (اوستا، ۲۵۶،۱)؛ دفتر سوم. یشتها، مهریشت کرده هشتم آیه ۳۱ (اوستا، ۳۶۰،۱) قسمت پنج نیایش (اوستا،۵۵۹،۲و۵۹۰).

[۳۷] آیینه، آیین مزدیسنی، ص۴۵.

[۳۸] گنجینه تلمود، بخش ایمان و علو نماز، ص۱۰۰ به نقل از یواموت، ۶۴ الف؛ گنجینه تلمود ص۱۰۲، به نقل از تعنیت، ۸ الف؛ کتاب مقدس (عهد عتیق) ۱۱۹۳، مراثی ارمیاء باب سوم آیه ۴۱؛ گنجینه تلمود، ص۱۰۲ به نقل از براخوت باب ۲۸ ب؛ گنجینه تلمود ص۱۰۴ به نقل از مشینا آووت، ۱۸:۲.

[۳۹] یونس: ۸۷.

[۴۰] اصل و نسب و دین های ایرانیان باستان، ص۳۸۸.

[۴۱] وسایل الشیعه، ج۱، ص۱۷۰.

[۴۲] گنجینه تلمود، ص ۱۰۳؛ کتاب اشعیاء بنی باب ۵ آیه ۲؛ کتاب مقدس (عهد عتیق) ۱۰۷؛ کتاب ارمیاء بنی باب ۱۲ آیه ۴؛ کتاب مقدس، عهد عتیق ۱۱۱۴.

[۴۳] تحف العقول، ۴۹۲.

[۴۴] بحارالانوار، ج۱۳، ص۸.

[۴۵] لئالی الاخبار، ج۴، ص۵.

[۴۶] کتاب مقدس، عهد عتیق شماره ۳۸۳؛ سفر تکوین باب ششم آیه ۱۳.

[۴۷] گنجینه تلمود، ص۱۱ به نقل از براخوت، ۳۲ب.

[۴۸] کتاب اشعیاء، فصل ۴۵، آیه ۲۴؛ اقامه الشهود فی ردالیهود (منقول رضایی) ص۱۵۸.

[۴۹] کتاب مقدس، عهد عتیق ۱۱۱۴، کتاب ارمیاء نبی، باب ۱۲باب ۴/ کتاب مقدس، عهد عتیق ۱۰۷، کتاب اشعیاء نبی باب ۵۰، آیه ۲.

[۵۰] کتاب مقدس، عهد عتیق۸۷۱، کتاب مزامیر باب ۵۵ آیه ۱۸؛ اصل و نسب و دین های ایرانیان باستان ص۳۸۸.

[۵۱] تحف العقول/ ۵۰۸.

[۵۲] قاموس کتاب مقدس، ۸۸۷.

[۵۳] مقارنه الادیان/۱۷۹/۲.

[۵۴] کتاب مقدس، عهد جدید/۸.

[۵۵] قاموس کتاب مقدس، ص۳۸۴.

[۵۶] انیس الاعلام، ج۳، ص۳۲۰.

[۵۷] قاموس کتاب مقدس، صص ۳۸۴و۳۸۵.

[۵۸] انجیل لوقا، باب ۱۸، شماره یک تا هشت؛ کتاب مقدس، عهد جدید، ص۱۲۶؛ انجیل لوقا، باب۱۱، شماره ۵تا۱۱و۳۹و۴۲و۴۴؛ کتاب مقدس، عهد جدید، ۱۱۲،۱۱۱و۸۱.

[۵۹] انجیل متی، باب ۶، شماره ۷ و ۸؛ من وحی المسیح، ص۱۱۸؛ قاموس کتاب مقدس، ص ۳۸۴؛ کتاب مقدس، عهد جدید، ۱۱۱.

[۶۰] تفسیر قمی، ج۱، ص۳۷و۳۸. وسایل الشیعه، ج۳، ص۹و۱۰؛ بحارالانوار، ج۱۱، ص۲۶۰.

[۶۱] بحارالانوار، ج۱۱، ص۳۳۱.

[۶۲] بحارالانوار، ج۱۱، ص۲۸۰.

[۶۳] ابراهیم، ۳۷و۴۰.

[۶۴] مریم، ۵۴.

[۶۵] انبیاء، ۷۱و۷۲.

[۶۶] همان.

[۶۷] بحارالانوار، ج۱۴، ص۱۶.

[۶۸] بحارالانوار، ج۹۸، ص۹۲؛ فلاح السائل، ص۲۲؛ سفینه البحار، ج۲، ص۴۴.

[۶۹] مجمع البیان، ج۷و۸، ص۱۶۶؛ تفسیر القرطبی، ج۱۵، ص۱۲۳.

[۷۰] هود، ۸۹؛ الجامع لاحکام القرآن (تفسیر قرطبی)، ج۹، ص۸۷؛ مجمع البحرین طریحی، ج۲، ص۲۳۰.

[۷۱] آل عمران، ۳۷.

[۷۲] لقمان، ۱۷.

[۷۳] انبیاء، ۷۳.

[۷۴] بحارالانوار، ج۱۲، ص۳۵۸.

[۷۵] همان، ج۱۳، ص۳۳۰.

[۷۶] همان، ج۱۲، ص۴۰۷.

[۷۷] همان، ج۱۱، ص۳۸۳.

[۷۸] همان، ج۱۱، ص۲۶۳.

[۷۹] تاریخ جامع ادیان، ص ۲۴۶، ۲۴۷و۲۷۰.

[۸۰] همان، ص۴۲۷.

[۸۱] ذیل الملل و النحل شهرستانی، ص۲۱؛ تاریخ جامع ادیان، ص۳۸۸.

[۸۲] اصل و نسب و دین های ایرانیان باستان، ص۴۵۱و۲۶۳و۴۵۳؛ آثار الباقیه عن القرون الخالیه، ص۲۰۶؛ ملل و نحل شهرستانی، ج۲، ص۵۷.

[۸۳] تاریخ تمدن ویل دورانت، ج۱، ص۲۲۸.

[۸۴]نساء/ سوره۴، آیه۱۰۳.

[۸۵] المیزان فی تفسیر القران، ج۵، ص۶۳.

[۸۶] توبه/ سوره۹، آیه۷۱.

[۸۷] ابراهیم/ سوره۱۴، آیه۳۱.

[۸۸] لقمان/ سوره۳۱، آیه۳.

[۸۹] انفال/ سوره۸، آیه۳.

[۹۰] انعام/ سوره۶، آیه۹۲.

[۹۱] نساء/ سوره۴، آیه۱۰۲.

[۹۲] حج/ سوره۲۲، آیه۴۱

[۹۳] عنکبوت/ سوره۲۹، آیه۴۵.

[۹۴] المیزان فی تفسیر القران،ج۱۶،ص۱۳۳.

[۹۵] ترجمه المیزان، ج۱۶، ص۱۹۸.

[۹۶] بحار الانوار، ج۸۲، ص۲۰۰.

[۹۷] وسائل الشیعه، ج۳، ص۷.

[۹۸] نهج البلاغه, کلمات قصار ۲۵۲.

[۹۹] نهج البلاغه, کلمات قصار, جمله ۱۳۶.

[۱۰۰] نهج البلاغه, نامه ها ( وصیت ) ۴۷.

[۱۰۱] بحار الانوار، ج۸۴، ص۳۱۷-۳۲۰.

[۱۰۲] بحار الانوار، ج۸۴، ص۳۱۸.

[۱۰۳] وسائل الشیعه، ج۳، ص۴.

[۱۰۴] معارج/ سوره۷۰، آیات۱۹-۲۴.

[۱۰۵] بقره/ سوره۲، آیه۴۵.

[۱۰۶] بقره/ سوره۲، آیه۱۵۳.

[۱۰۷] همایش مشکلات جامعه با ترویج فرهنگ نماز حل می شود،استان سمنان ، با حضور مسئولان و حجت الاسلام فاطمی نیا و... ، ۲۵/۸/۱۳۹۴

[۱۰۸] رعد (۱۳)، آیه۲۸.

[۱۰۹] بقره(۲)، آیه۴۵

[۱۱۰] مجمع البیان، ج۱ ـ ۲، ص۲۱۷.

[۱۱۱] فروع کافی، ج۳، ص۴۸۰

[۱۱۲] تفسیر مجمع البیان، ج۱ ـ ۲، ص۲۱۷.

[۱۱۳] عنکبوت(۲۹)، آیه ۴۱.

[۱۱۴] تفسیر نمونه، ج۱۶، ص۲۷۷ و ۲۸۸.

[۱۱۶] مستدرک الوسائل ، جلد ۲ ، ص ۶۲۵

[۱۱۷] محمدرضا مطهری ، راهنمایی و مشاوره از دیدگاه اسلام ، ص۴۲

[۱۱۸] الیور ارونسون ، روان شناسی اجتماعی ، ترجمه حسین شکرکن ، ص ۳۴

[۱۱۹] یحیی کاظمی ، آموزش و پرورش از خرد سالی تا جوانی ، ص۸۷

[۱۲۰] امیر رضا ستوده ، پا به پای آفتاب ، جلد ۱ ، ص ۱۲۳

[۱۲۱] نهج البلاغه / قصارالحکم /۱۳۶ .

[۱۲۲] وسائل الشیعه ، ج ۳ ، ص۵۱۸ ، باب ۴۲ ، ح ۱

[۱۲۳] حضرت آیه الله العظمی مکارم شیرازی ( مدظله العالی ) ، رساله توضیح المسائل ، انتشارات هاتف مشهد ، زمستان ۸۳ ، ص ۱۱۷و۱۱۸

[۱۲۴] دستغیب ، آیت اله سیدعبدالحسین ، کانون ابلاغ اندیشه های اسلامی ، تابستان ۱۳۶۱، ص ۳۸و۳۹

[۱۲۵] وسایل الشیعه ، ج۱ ، ص ۶۸

[۱۲۶] مستدرک الوسائل ، ج ۱ ، ص ۱۷۷

[۱۲۷] بحارالانوار ، ج ۸۴ ، وسائل الشیعه ، ج ۳ ، ص ۵۶.

[۱۲۸] نهج البلاغه ، نامه ۵۳ ، به نقل از کتاب نقش نماز در احیای اندیشه دینی ، محمدتقی ناطقی ، قم : نشر مرتضی ، ۱۳۹۰

منابع و مأخذ

۱- آبروی ، غلامرضا ، یک دریا مروارید ، داستان هایی از نماز پیامبران و معصومان علیهم السلام ، موسسه در راه حق ، تهران ۱۳۷۷.

۲- آبسالان ، محب علی ، حکایت های عرفانی نماز ، نشر جهان اندیشه کودکان ، مشهد ۱۳۷۵.

۳- اجلاس سراسری نماز ، نماز بهشت خلوت اُنس ، اولین مجموعه مقالات اجلاس نماز ، ستاد اقامه نماز ، تهران ، ۱۳۷۱.

۴- اجلاس سراسری نماز ، نماز بهشت خلوت اُنس ، دومین مجموعه مقالات اجلاس نماز ، ستاد اقامه نماز ، تهران ، ۱۳۷۲.

۵- اجلاس سراسری نماز ، نماز حقیقت درخشنده ، پنجمین مجموعه مقالات اجلاس نماز تبریز، ستاد اقامه نماز ،تبریز ، ۱۳۷۶.

۶- افروز ، غلامعلی ، روش های پرورش احساس مذهبی در کودکان و نوجوانان ، ناشر انجمن اولیاء ومربیان جمهوری اسلامی ایران ، تهران ، ۱۳۷۱.

۷- آقاملکی تبریزی ، میرزا جواد، ترجمه متن اسرارالصلوه ، مترجمین : صادق حسن زاده ، علی خلیلی ، انتشارات آل علی (ع) ، قم ، ۱۳۸۲.

۸- امام خمینی (ره) ، روح اله ، «رساله توضیح المسائل» ، کانون انتشارات محراب ، تهران ، ۱۳۶۶.

۹- انصاریان ، حسین ، سیمای نماز ، نشر حجت ، تهران ، ۱۳۷۵.

۱۰- انصاریان ، حسین ، نماز الهی و شیطانی ، ناشر دارالعرفان ، موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان ، قم، ۱۳۹۳.

۱۱- انصاری ، عبدالله ، تفسیر ادبی و عرفانی قرآن مجید به فارسی ، ج ۱و۲، نگارش حبیب الله آموزگار ، انتشارات اقبال ، تهران ، بهار ۱۳۸۶.

۱۲- انصاری ، محمد ادریس ، فلسفه نماز از دیدگاه عقل و شریعت ، ترجمه محمد طاهر احمد زاده مقدم ، اطلاعات فیپا ، تهران ، ۱۳۷۷.

۱۳- بهشتی ، جواد ، چهار صد سخن پیرامون نماز ، ناشر ستاد اقامه نماز ، مرکز خدمات فرهنگی مطهر ، تهران ، زمستان ۱۳۸۵.

۱۴- براتی پور ، عباس ، معراج مومن ، ناشر ستاد اقامه نماز ، چاپ الهادی ، قم ، شهریور ۱۳۷۵.

۱۵- پور سید حق شناس ، حسین ، سیمای نماز ، دفتر انتشارات اسلامی ، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم ۱۳۷۳.

۱۶- تاج لنگرودی ، محمدمهدی ، نماز در خانواده ، انتشارات صبا ، تهران ۱۳۷۳.

۱۷- تقدسی نیا ، احمد ، نماز کلید حل مشکلات (۵۰۰نماز مستحبی)، موسسه انتشارات مبین اندیشه ، تهران ، ۱۳۸۷.

۱۸- توانایان فرد ، حسن ، بهره وری در آموزش های نماز ، نشر کانون علم و دین ، تهران ، ۱۳۷۴.

۱۹- جوادی آملی ، عبدالله ، رازهای نماز ، ترجمه علی زمانی قمشه ای ، تنظیم و ویرایش : حسین شفیعی ، مرکز نشر اِسرا ، قم ، ۱۳۸۲.

۲۰- چناری ، جواد ، آبشار رحمت ( سی متن ادبی در مورد نماز ) ، ستاد اقامه نماز جماعت ، ناشر ستاد اقامه نماز ، قم ، ۱۳۷۴.

۲۱- حسینی ، سیدمجتبی ، پرسش ها و پاسخ های دانشجویی ، مطابق با نظر ده تن از مراجع عظام ، نهاد نمایندگی نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاهها ، معاونت مطالعات راهبردی ، قم ، تابستان ۱۳۹۰.

۲۲- حق جو ، محمد حسین ، احکام و آداب نماز ، نماز جلوه ایمان ویژه نوجوانان ، انتشارات المهدی ، قم ۱۳۷۴.

۲۳- حسنی ، سعد الله ، نقش باور های دینی در اصلاح فرد و جامعه ، مرکز نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ، قم، ۱۳۸۹.

۲۴- خامنه ای ، علی ،رهبرجمهوری اسلامی ایران،اخلاق و معنویت در آیینه مقام معظم رهبری،موسسه فرهنگی قدر،۱۳۸۰.

۲۵- خامنه ای ، علی ، رهبر جمهوری اسلامی ایران ، از ژرفای نماز ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، تهران ۱۳۷۰.

۲۶- خامنه ای ، علی ، رهبر جمهوری اسلامی ایران ، پیام معنویت ، مجموعه پیام های مقام معظم رهبری به اجلاس های نماز ، ناشر ستاد اقامه نماز ، قم ، ۱۳۷۴.

۲۷- خامنه ای ، علی ، رهبر جمهوری اسلامی ایران ،پیام مقام معظم رهبری (مدظله العالی) به اجلاس سراسری نماز در ارومیه ، ۱۳۸۶.

۲۸- دستغیب ، سید عبدالحسین ، صلوه الخاشعین (نماز) ، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی ، قم ، ۱۳۸۱.

۲۹- دیلمی ، حسین ، نکته های نورانی ، برگزیده هزارو یک نکته درباره نماز ، حوزه نمایندگی ولی فقیه ، ناشر ستاد اقامه نماز ، تهران ، بهار ۱۳۷۷.

۳۰- دهخدا ، علی اکبر، لغت نامه دهخدا ، جلد سیزدهم، ناشر موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران چاپ اول از دوره جدید، پاییز ۱۳۷۳، زیر نظر دکتر محمد معین و دکتر سیدجعفر شهیدی .

۳۱- راشدی ، لطیف ، آموزش نماز ، ناشر پیام علمدار ، قم ، ۱۳۹۰.

۳۲- رستمی چافی، علی، نماز راز دوست، دارالثقلین، ۱۳۷۸.

۳۳- رضوان طلب ، محمد رضا ، پرستش آگاهانه ، ناشر ستاد اقامه نماز ، تهران ، ۱۳۸۶.

۳۴- ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، مترجم: حمید رضا شفیعی، دارالحدیث، تهران ، ۱۳۷۹.

۳۵- زمانی ، مصطفی ، نماز : نیروی مقاومت اسلامی ، انتشارات فاطمه الزهراء ، قم ، ۱۳۷۲.

۳۶- شهبازی ، اصغر ، ماه خورشید نما ، ناشر ستاد اقامه نماز مهر قم ، قم ، ۱۳۷۹.

۳۷- شهید ثانی ، زین الدین علی ، اسرار الصلوه ، فارسی ، ترجمه غلامحسین روشن نژاد ، انتشارات آستان قدس رضوی ، مشهد ، ۱۳۷۷.

۳۸- شهید ثانی ، زین الدین علی ، شرح لمعه (صلاه) ، ترجمه و تبیین : دکتر علی شیروانی ومحمد مسعود عباسی ، ج دوم ، انتشارات دارالعلم ، قم ۱۳۹۲.

۳۹- شمس زاده ، محمد اسماعیل ، صلوه اللیل ( نماز شب ) ، انتشارات مکتب قرآن ۱۳۶۹.

۴۰- شمس ، سعید ، نماز نور چشم مصطفی ، آشنایی با نماز به شیوه پرسش و پاسخ ، انتشارات جمال ، قم ، ۱۳۹۱.

۴۱- طباطبایی ، محمد حسین ، پرورش روح : نماز و عبادات در تفسیر المیزان ، انتشارات نبوغ قم ، قم ، ۱۳۷۵ .

۴۲- عبداللهی ، صفی آبادی ، معراج مومن ، انتشارات نشاط ، قم ، ۱۳۷۸.

۴۳- عزیزی ، عباس ، سخنان چهارده معصوم (ع) پیرامون نماز ، انتشارات نبوغ قم ، قم ، ۱۳۷۶.

۴۴- عزیزی ، عباس ، فضایل و آثار نماز شب ، انتشارات نبوغ قم ، قم ، ۱۳۷۵.

۴۵- عطایی ، مرتضی ، همراه با نماز ، ناشر ستاد اقامه نماز ، مشهد ، ۱۳۷۲.

۴۶- عمید ، حسن، فرهنگ عمید ، موسسه انتشارات امیر کبیر ، تهران ۱۳۶۲ .

۴۷- فیض ، علیرضا ، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام ، ج ۱ ، تهران ۱۳۶۴-۱۳۶۸ .

۴۸- قرائتی ، محسن ، اسرار الصلاه خاص بالشباب ، ترجمه : حسن الحلی ، انتشارات موسسه البعثه ، تهران ۱۴۱۱ق ، ۱۳۶۹ش .

۴۹- قرائتی ، محسن ، آشنایی با نماز ( برای نوجوانان ) ، انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی ، تهران ، ۱۳۶۸ .

۵۰- قرائتی ، محسن ، پرتویی از اسرار نماز ، مرکز چاپ و نشر ستاد اقامه نماز ، چاپ مهر قم ، زمستان ۱۳۷۳.

۵۱- قرائتی ، محسن ، پیوندهای نماز ، مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن ، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، تهران ، تابستان ۱۳۹۰.

۵۲- قرائتی ، محسن ، تفسیر نماز ، ناشر ستاد اقامه نماز ، قم ، ۱۳۷۴.

۵۳- قرائتی ، محسن ، همراه با نماز ، با همکاری جواد بهشتی ، ناشر ستاد اقامه نماز ، قم ، ۱۳۷۴.

۵۴- قرائتی ، محسن ، یکصدو چهارده نکته درباره نماز ، ناشر ستاد اقامه نماز ، چاپ مهر قم ، زمستان ۱۳۷۳.

۵۵- قرشی ، سیدعلی اکبر ، قاموس قرآن ، جلدچهارم ، انتشارات دارالکتب الاسلامیه ، طهران بازار سلطانی ، ثبت کتابخانه ملی ۱۴۵۲تاریه ۲۸/۱۱/۱۳۵۳ .

۵۶- کازرونی ، محسن ، خلوتگه راز ، مرکز فرهنگی انتشارات شبر ، تهران ، ۱۳۷۶.

۵۷- کاظمی پور ، حمید ، نماز و رابطه ها ، انتشارات پیام معلم ، تهران ، ۱۳۸۱.

۵۸- مصاحب ، غلامحسین ، دایره المعارف فارسی ، انتشارات امیر کبیر، تهران ۱۳۸۰ .

۵۹- معین ،محمد فرهنگ فارسی معین ، (یک جلدی ) همراه با تلفظ و نشانه های اختصاری ، ناشر انتشارات فرهنگ نما با همکاری انتشارات کتاب آراد، تهران ۱۳۸۶ .

۶۰- مکارم شیرازی ، ناصر ، رساله توضیح المسائل ، انتشارات هاتف مشهد ، مشهد ، زمستان ۱۳۸۳.

۶۱- معین ،محمد ، فرهنگ فارسی معین ، (یک جلدی ) همراه با تلفظ و نشانه های اختصاری ، ناشر انتشارات فرهنگ نما با همکاری انتشارات کتاب آراد، تهران ۱۳۸۶ .

۶۲- مغیثی ، سبزواری ، عباسعلی ، نماز از دیدگاه قرآن و روایات ، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ، قم ، ۱۳۷۵.

۶۳- ناطقی ، محمد تقی ، نقش نماز در احیاء اندیشه دینی ، نشر مرتضی ، قم ، ۱۳۹۰.

۶۴- نبوی ، ابوالفضل ، حکمت و فلسفه نماز ، انتشارات مکتب قرآن ، تهران ، ۱۳۷۴.

۶۵- نبی نژاد ، محمدباقر ، آثار عجیب نماز ، ناشر آستانه مقدسه قم ، انتشارات زائر ، قم ، ۱۳۸۴.

۶۶- نعیم آبادی ، غلامعلی ، نماز در آیینه وحی ، انتشارات ایران نگین ، تهران ، ۱۳۷۷.

۶۷- نعیم آبادی ، غلامعلی ، نماز زیباترین الگوی پرستش ، ناشر ستاد اقامه نماز ، تهران ، ۱۳۷۷.

۶۸- ویلیامز ، فرانک پی ، مک شین ، ماری لی دی : «نظریه های جرم شناسی » ، ترجمه حمید رضا ملک محمدی ، نشر میزان ، تهران ، ۱۳۸۴.

۶۹- هاشمی نجف آبادی ، سید رضا ، ناشر ستاد اقامه نماز ، چاپ مِهر قم ، زمستان ۱۳۷۸.

۷۰- همیلتون ، ملکم ، جامعه شناسی دین ، ترجمه محسن تلاشی ، نشر آوای نور ، تهران ، ۱۳۸۳ .

۷۱- یزدانی ، محمود ، معارفی از نماز ، ناشر ستاد اقامه نماز ، تابستان ۱۳۷۶.

منابع عربی

۱- ابن ابی الحدید ، شرح نهج البلاغه ، دار الرشاد الحدیث ، بیروت ، بی تا .

۲- ابن اثیر ، النهایه فی غریب الحدیث والاثر ، ذیل مادّه ، چاپ طاهر احمد زاوی ومحمود محمد طناحی ، قاهره ۱۳۸۳-۱۳۸۵/۱۹۶۳/۱۹۶۵.

۳- ابن سعد ، محمد ، الطبقات الکبری ، دار الصاد ، بیروت ، بی تا .

۴- ابن عاشور ، محمد الطاهر ، التحریر و التنویر ، بی نا ، بی جا ، بی تا .

۵- ابن کثیر القرشی ، اسماعیل ، تفسیر بن کثیر ، دارالفکر ، بیروت ۱۴۰۷ق.

۶- ابن منظور ، محمدبن مکرم ، لسان العرب ، دار صادر ، بیروت ، ۱۴۱۴ق .

۷- ابوالفتح ، سیدناصح الدین ، غرور الحکم ، موسسه نشر الاسلامی ، قم ، بی تا.

۸- ابوالقاسم نجم الدین (محقق حلی) ، جعفر بن حسن ، شرایع الاسلام ، انتشارات استقلال ، تهران ۱۴۰۹ق .

۹- ابو جعفر محمدبن یعقوب بن اسحاق الکلینی الرازی ، معروف به ثقه الاسلام کلینی ، الفروع من الکافی ، ناشر دارالکتب الاسلامیه ، تهران ۱۳۵۰ ش .

۱۰- ابو حبیب ، سعدی ، القاموس الفقهی ، دارالفکر ، دمشق ، ۱۹۸۸م .

۱۱- خلیل بن احمد ، کتاب العین ، ج ۶ ، ص۱۱۹ ، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی ، قم ۱۴۰۹.

۱۲- اردبیلی ، شیخ احمد ، معروف به مقدس اردبیلی ، مجمع الفائده و البرهان ، فی شرح ارشاد الاذهان ، موسسه نشر اسلامی ، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ، ۱۴۰۴ ق .

۱۳- فاضل هندی ، محمدبن حسن ، کشف اللثام ، ج ۲ ، ، چاپ سنگی تهران ۱۲۷۱-۱۲۷۴، چاپ افست قم ۱۴۰۵ ق.

۱۴- فخرالدین بن محمد طریحی ، مجمع البحرین ، چاپ احمد حسینی ، تهران ۱۳۹۲ ش.

۱۵- قاضی ابی حنیفه النعمان بن محمد التمیمی المغربی ، دعائم الاسلام وذکر الحلال و الحرام والقضایاء والاحکام عن اهل بیت رسول الله علیه و علیهم افضل السلام ، انتشارات دار الاضواء ، بیروت ، لبنان ، ۱۴۱۶ ق .

۱۶- الالوسی ، السیّد محمود ، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم ، دارالکتب العلمیه ، بیروت ، ۱۴۱۵ق .

۱۷- افرام البستانی ، فواد ، منجد الطلاب ، چاپ خانه تابش ، تهران ، ۱۳۶۶، ش.

۱۸- البحرانی ، السیّد هاشم ، البرهان فی تفسیر القرآن ، بنیاد بعثت ، تهران ، ۱۴۱۶ق .

۱۹- الرّاغب الاصفهانی ، حسین بن محمد ، المفردات فی غریب القرآن ، دارالعلم الدار الشامیه ، دمشق ، بیروت ، ۱۴۱۲ ق.

۲۰- الزّمخشری ، محمود بن عمر ، تفسیر الکشّاف ، بی نا ، بی جا ، بی تا .

۲۱- السّمرقندی ، نصربن محمد ، تفسیر سمرقندی ، بی نا ، بی جا ، بی تا .

۲۲- السّیوطی ، جلال الدین عبدالرحمن بن ابی بکر ، الدّر المنثور ، دار احیا التراث العربی ، لبنان ، ۲۰۰۱م .

۲۳- الاحسانی ( ابن ابی الجمهور ) ، محمدبن علی ، عوالی اللئالی ، چاپخانه سیدالشهداء ، قم ، ۱۴۰۳ ق .

۲۴- الاسکافی ، ابی علی محمد بن همام ، التمحیص ، مدرسه الامام المهدی ، قم ، ۱۴۰۷ق .

۲۵- الاسدی ، ( العلامه الحلی ) ، ابی منصور حسن بن یوسف ، مختلف الشیعه ، موسسه النشر الاسلامی ، قم ، ۱۴۱۸ ق .

۲۶- الجوهری ، اسماعیل بن حماد ، الصحاح ، دار العلم للملایین ، بیروت ، ۱۴۱۷ ق .

۲۷- الجواهری ، اسماعیل بن حماد ، الصحاح ، تحقیق احمد بن عبدالغفور عطار ، الطبعه الرابعه ، دار العلم ، بیروت ، ۱۴۰۹ق .

۲۸- الحرانی ، ابومحمد حسن بن علی ، وسائل الشیعه ، موسسه آل بیت (ع) الحیاء التراث ، قم ، ۱۴۱۴ ق .

۲۹- الحلی ، الجزینی العاملی ( شهید اول ، محمدبن جمال الدین ، اللمعه الدمشقیه، دارالفکر ، قم ، ۱۴۱۴ق .

۳۰- الحسنی (ابن طاوس ) ، علی بن موسی ، جمال الاسبوع ، اختر شمال ، تهران ، ۱۳۷۱ش .

۳۱- الحلی ، احمد بن فهد ، عده الداعی و نجاح الساعی ، المکتبه الوجدانی ، قم ، بی تا .

۳۲- الحلی ، یحیی بن سعید ، الجامع للشرایع ، موسسه سید الشهداء العلمیه ، قم ، ۱۴۰۵ ق .

۳۳- الحلی (علامه ) ، جمال الدین ابی منصور الحسن بن یوسف ، تحریر الاحکام ، موسسه امام صادق (ع) ، قم ، ۱۴۲۰ ق .

۳۴- الدارمی ، ابومحمد عبدالله بن الرحمن ، سنن الدارمی ، باب البرید ، دمشق ، ۱۳۴۹ ق .

۳۵- الدیلمی ، حمزه بن عبدالعزیز ، المراسم العلویه ، مجمع جهانی اهل بیت ،قم ، ۱۴۱۴ ق .

۳۶- الطباطبایی ، محمد حسین ، المیزان فی تفسیر القرآن ، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ، قم ، ۱۴۱۷ق .

۳۷- الفراهیدی ، الخلیل بن احمد ، کتاب العین ، تحقیق الدکتور مخزومی ، الطبعه الثانیه ، موسسه دار الهجره ، ۱۴۰۹ق.

۳۸- الفیومی ، احمد بن محمد مصباح المنیر ، بی نا ، بی جا ، بی تا .

۳۹- الفواد عبدالباقی ، محمد ، المعجم المفهرس ، مکتبه نوید اسلام ، قم ۱۳۸۶ش.

۴۰- القمی ، علی بن ابراهیم ، تفسیرالقمی ، بی نا ، قم ، ۱۳۶۷ ش .

۴۱- المغنیه ، محمد جواد ، تفسیر الکاشف ، دارالکتب الاسلامیه، بی جا ۱۴۲۶ق .

۴۲- زین الدین بن علی العاملی ، معروف به شهید ثانی ، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام ، موسسه معارف اسلامی قم ، ۱۴۱۳ ق .

۴۳- محمدبن منصور بن احمد بن ادریس حلی ، ابو جعفر ، معروف به ابن ادریس ، السرائر ، موسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم ، ۱۴۱۷ ق .

۴۴- مطیعی ، محمدنجیب ، التکمله الثانیه ، ج ۲۰، المجموع : شرح المهذّب ، در یحیی بن شرف نووی ، المجموع : شرح المهذّب ، ج۱۳، بیروت ، دارالفکر ، ۱۴۱۵ق.

۴۵- نجفی ، شیخ محمد حسین ، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام ، دار الاحیاء التراث العربی ، بیروت ، لبنان ، ۱۹۸۱م .

۴۶- نوری طبرسی ، میرزا حسین ، :«مستدرک الوسایل و مستنبط المسائل» ، موسسه آل البیت (ع) ، قم ، ۱۴۰۸ ق .

۴۷- الجابری ، الکاظم ، صلاه الجمعه تاریخیاً و فقهیاً ، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم وابسته به مکتب الاعلام الاسلامی ، ۱۳۷۶ ش .

پایان نامه (کارشناسی ارشد)

۱- آقازاده کلیبر ، رضا ، نقش نماز و مسجد در کاهش جرائم اجتماعی ، مهر ماه ۱۳۹۲

۲- بارانی ، محمد ، ، پیشگیری از بزه دیدگی در مقابل سرقت ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ۱۳۷۶.

۳- بارانی ، محمد ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، تاثیر عاملیت به نماز در کاهش جرائم کارکنان ناجا ، دفتر مطالعات و تحقیقات سازمانی عقیدتی سیاسی ناجا ، تهران ، ۱۳۷۸.

۴- پور جمال ، یعقوب ، بررسی ادله فقهی نماز جمعه از دیدگاه امامیه و آثار اجتماعی آن ، دانشکده الهیات دانشگاه آزاد اسلامی واحدکرج، بهار۱۳۷۸.

۵- حسینی شاه ترابی ، سیدمرتضی ، اخلاق اجتماعی از منظر امام رضا (ع) وسیره نبوی ، راه تربیت ، پاییز ۱۳۸۹.

۶- زررخ ، احسان ، جرم شناسی اسلامی (تصور یا واقعیت؟)،۱۳۸۹،سازمان اسناد وکتابخانه ملی.

۷- ساریخانی ، عادل ، سیره نبوی در مقابله با جرائم و مفاسد اجتماعی ، پایگاه مجلات تخصصی نور.

۸- عباس پور ، قدرت ، نقش نماز در بهبود عملکرد کارکنان ناجا ، بصیرت و تربیت اسلامی ، زمستان ۱۳۹۱.

۹- یاوری ، غلامرضا ،نماز،اسراروفوائدآن ،تهران ۱۳۷۹-۱۳۷۸(دانشگاه آزاداسلامی ،واحدتهران مرکز).

۱۰- نجفی خواجه بلاغ ، عسگر ، پیشگیری اجتماعی از وقوع جرم در فقه و حقوق ، دانشکده الهیات دانشگاه آزاد اسلامی واحدکرج، تابستان ۱۳۸۸.

مقاله

۱- ایراندوست ، محمد حسین ، جلوه نمازهای مستحبی در متون فقهی و ادبی ، پژوهش های فقه و حقوق اسلامی ، پاییز ۱۳۸۴.

۲- بطحایی گلپایگانی ، سیدهاشم ، بزه های کیفر دار از نظر قرآن مجید، نورمکز ،اردیبهشت۱۳۸۳.

۳- پرورش،مرجان،نمازوتاثیر آن در زندگی فردی و اجتماعی،روزنامه کیهان ، تهران ، مرداد ۱۳۸۳.

۴- چاله چاله ، فرشید ، نقش اعتقادات مذهبی در پیشگیری جرائم ،۱۳۹۰، سازمان اسناد وکتابخانه ملی.

۵- خسروی ، زهره و اربابی ، مریم ، بررسی تاثیر نماز برمیزان اختلالات روانی نوجوانان ، بهار ۱۳۷۸.

۶- رحمانی ، حجت اله ، بررسی تاثیر عاملیت به نماز بر کاهش جرائم و تخلفات کارکنان ناجا ، زمستان ۱۳۸۹.

۷- رزمجو ، حسین ، ارکان اعتقادی و عبادی اسلام ،به ویژه نماز ، از دیدگاه نهج البلاغه ، نورمکز ، زمستان ۱۳۷۹.

۸- سادئی ، علی ، بررسی عوامل موثر در ترغیب دانش آموزان به نماز ، نورمکز ، پاییز ۱۳۷۵.

۹- سبحانی تبریزی ، جعفر ، نماز تراویج سنت یا بدعت ؟، نور مکز ،۱۳۸۵.

۱۰- شجاعی، سیدجلال ،۱۳۸۸،نقش باورهای دینی درپیشگیری از جرم،انتشارات ضریح آفتاب(مشهد).

۱۱- قادری مقدم ، محمدابراهیم وسبحانی نژاد مهدی ، بازشناسی دلالت های تربیتی نماز از دیدگاه امام خمینی (ره) ، نورمکز ، ۱۳۹۱.

۱۲- نقش دین در کاهش جرائم ، منبع روزنامه کیهان.

۱۳- موسوی ، سید رضا وخاتمی ، سیدجواد ، کاوشی در نماز شب پیامبر (ص) ، فقه و اصول ، پاییز و زمستان ۱۳۸۹.

۱۴- یغمایی ، ابوالفضل ، نقش دین در کاهش جرائم ،www.maarefquran.org.

۱۵- هاشمی ، سیدحسین ، نقش روزه در پیشگیری و یا کاهش جرائم و تخلفات اجتماعی ، رواق اندیشه ، آبان ماه ۱۳۸۲.

سایت اینترنتی

۱- پایگاه مجلات و مقالات تخصص نور ، بزرگترین بانک مقالات در حوزه علوم اسلامی و انسانی ، www.noormags.ir

۲- نرم افزار کتابخانه جامع فقه اهل البیت (ع) ،www.noorsoft.org

۳- کتابخانه تخصصی نماز قم ، qom.namaz.ir

۴- نرم افزار جامع تفاسیر نور ، مرکز تحقیقات رایانه ای علوم اسلامی .

۵- نرم افزار فرهنگ لغت عربی ، موسسه تولید نرم افزار اسلامی (متنا).

۶- سایت حدیث ، www. Hadith.net

۷- سایت تبیان ، تفسیر مجمع البیان ، www.tabyan.com

نوشته شده توسط : سیّدمحمّدبرزنجه عطری ، دانشجوی ترم آخر کارشناسی ارشد رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه آزاد کرج ، دانشکده الهیات (فقه وحقوق) آذر ماه ۱۳۹۴