حقوق شهروندی

در کشور ما ایران احترام به حقوق انسانها و رعایت حقوق بشر از دیر باز در حکومتها مطرح بوده بطوری که منشور حقوق بشر کورش اولین اعلامیه حقوق بشر در تاریخ عنوان شده و این منشور در دنیای مدرن امروز زینت افزای خانه ملل و اساس نامه اعلامیه جهانی حقوق بشر شده

روزگاری که دنیای باستان در اوج بی فرهنگی و تضییع حقوق بشر مانند برده داری ، نژاد پرستی و زنده بگور کردن دختران بسر می برد حکومتهای مقتدر ایرانی منشور حقوق بشر تنظیم می کردند و به دنبال ارتقای آگاهی انسان در جهت رعایت حقوق شهروندی بوده اند.

آری ایرانی که بعضی از ما امروز بدون کمترین توجهی به نام و پیشینه اش خود را فارغ از هر قید و بندی مجاز به تضییع حقوق دیگران می دانیم فرهنگ و روزگار کهنش چراغ راه مدرنیته ترین جوامع امروزی است.

با ظهور اسلام و آیین محمدی (ص) و عنایات قرآن و رسول خدا (ص) و ائمه اطهار (ع) در خصوص رعایت حقوق یکدیگر و آمیزش این دین مبین که پاسخگوی تمام ابهامات بشر در زمینه های مختلف از جمله حقوق انسانها است با فرهنگ و تمدن ایرانی ، جای بسی تأسف است که بعضاً مردم جامعه ای که صاحب غنی ترین دین و فرهنگ و تمدن است هنوز با الفبای حقوق شهروندی و مفاهیم اولیه آن بیگانه اند.

بشری که بعضی از ما امروزه برایش وزن و مقدار تعیین کرده ایم و آن را معیاری برای رعایت حقوق بشر قرار داده ایم بالفطره آزاد و دارای حقوق یکسان آفریده شده. حوزه شمول حقوق شهروندی فرد یا جامعه یا منطقه خاصی نیست بلکه گستره آن در سراسر گیتی است.

حقوق بشر ناظر به حقوق فطری انسان آزاد است و سلب ناپذیر، غیر قابل تخلف و ازلی و ابدی دانسته شده است . تضمین این موهبت سرمدی در جهت تأمین حقوق و آزادیهای اساسی انسان دارای اهمیتی فوق العاده است و خداوند سبحان آن را در محور تشریع خود قرار داده است و آنچه به عنوان حق الناس در حقوق اسلام مطرح است ناظر به همین امر است .

شاید بعضی ها افزون طلبی انسان را از یک سو و عدم توازن در پیشرفت جوامع و توسعه شهرها با افزایش بی رویه جمعیت را از سوی دیگر توجیهی بدانند بر اعمال و رفتار خود. ولی این توجیه کسانی است که حقوق بشر یا حقوق شهروندی را به میزان نیاز و سلیقه خود آموخته و از آن دفاع می کنند.

تعجب اینجاست که هرگاه سخن از فرهنگ و تمدن به میان می آید خود را بیش از سایر جوامع متمدن و با فرهنگ می دانند و هرجا صحبت از دین و دینداری است از همه جوامع با ایمان تر و برتر!!!

اما وقتی در عمل آنها می نگریم فرسنگها فاصله بین گفتار و رفتار می بینیم!

البته هیچ جامعه ای را نمی توان بدون انسانهای بی فرهنگ و ناقض حقوق دیگران یافت ولی انتظار از جوامعی با ویژگیهای جامعه ایرانی اسلامی بسیار بالاتر از کشورهای نوپا و بدون هیچ پیشینه درخشانی است که فرهنگ و تمدن خود را از جوامعی چون ما وام گرفته و در جهت ارتقا و عمل به آن از ما پیشی گرفته اند!!!

رعایت حقوق بشر مستلزم آن است که حقوق شهروندی در یک جامعه از جانب تمام افراد صورت پذیرد و اقسام امور حسبی در حقوق شهروندی که شامل :

۱- حسبه در رابطه دولت با مردم(بازخواستی که عوامل دولتی در خصوص ناقضان حقوق شهروندی اعمال می کنند)

۲- حسبه در رابطه مردم با دولت(حساب کشی و ایستادگی مردم در خصوص انحرافات عوامل دولت از جمله تضییع حقوق شهروندی.)

۳- حسبه در رابطه مردم با یکدیگر (حساب خواهی مردم و حکومتها از یکدیگر از جمله نقض حقوق بشر که دادسراهای عمومی و دادسراهای انتظامی، قضات و دادگاههای تخلفات اداری نقش مهمی در این مقوله دارند.)می باشد رعایت گردد تا آن جامعه را بتوان در زمره جوامع متمدن و جوامعی که رعایت حقوق انسانها در آن محترم است بر شمرد.

یکی از مهمترین عوامل رعایت حقوق انسانها در جوامع و فرهنگهای مختلف شناخت حدود و خط قرمزهایی است که هرجامعه برمبنای ارزشها و باورهای فرهنگی حاکم در جامعه طی قوانینی برای افراد تعیین می کند و عدول از این قوانین به منزله تجاوز به حقوق دیگران تلقی می گردد.(پرداختن به مقوله نسبیت گرایی فرهنگی در حقوق بشر و موافقان و مخالفان جهانشمول بودن حقوق بشر از حوصله این بحث خارج است. آنچه نوشته می شود در چهارچوب قوانینی است که بر اساس نظامهای ارزشی پذیرفته شده در جامعه ما (ایران)وضع شده). بدیهی است هرچه میزان شناخت ما از قوانین و آگاهی از حقوق شهروندی بالاتر باشد نظم و امنیت و رعایت حقوق دیگران بیشتر تحقق می یابد و جامعه را به سوی متمدن شدن هدایت می کند.

براستی اعمال و رفتار ما تا چه اندازه با معیارهایی که قانون برای هریک از ما تعریف کرده نزدیک است؟

آیا اعتقاد داریم همه افراد در یک جامعه از حقوق مساوی برخوردارند یا ملاک ما برای تشخیص حقوق دیگران همان وزن و اندازی ایست که در ذهن خود از افراد می پرورانیم؟

آیا احترام به حقوق شهروندان را سلیقه ای و بنا به اقتضای زمان و مکان می دانیم یا در هر شرایطی حقوق دیگران را محترم می شماریم؟

آیا هنوز با شنیدن حقوق بشر ذهن ما به سوی برده داری و نژاد پرستی و ... معطوف می شود؟

آیا تا بحال به حقوق خود و دیگران فکر کرده ایم. اصلاً از حقوق شهروندی چقدر می دانیم؟

شناخت یک فروشنده که حریم جلوی مغازه اش را متعلق به خود می داند و از آن بعنوان ویترین و نمایشگاه کالاهای خود بهره می برد از حقوق شهروندی چیست؟

بوقهای پی در پی و بی مورد رانندگان و پارک کردنهای غیر مجاز و در نتیجه ایجاد ترافیک ، فریاد دستفروشی که در کوچه ها به منظور جلب مشتری در هنگام ظهر بلند می شود ، رها کردن فاضلاب منزل در معابر عمومی ، ریختن نخاله های ساختمانی در معابر ، بلند کردن صدای ضبط ماشین و بلندگوها هنگام مراسم جشن و عزا و... مصداق کدام بند از حقوق شهروندی است؟

اقدامات فوق نشأت گرفته از کدام فرهنگ و تمدن است ؟

موارد مذکور عین تجاوز به حقوق دیگران و جرم محسوب شده و قانون نیز صراحتاً برای متخلفین مجازات تعیین کرده.

هرچه جوامع بیشتر توسعه یابند و بشر پیشرفته تر و متمدن تر شود به همان نسبت حقوق انسانها در جوامع بیشتر شده و رعایت این حقوق نیز مشکل تر.

اگر روزی را شاهد باشیم که به موازات تمدن و فرهنگ غنی ایرانی اسلامی ، شخصیت افراد جامعه نیز نشأت گرفته از منش پرورش یافته ای باشد که آمیخته با چنین تمدن و فرهنگی باشد ، آن روزی است که می توانیم ادعا کنیم ایرانی مسلمانی هستیم که به آرمانهای بزرگ بشری در زمینه فرهنگ رعایت حقوق شهروندی دست یافته.

حسین ادیبی سده