پدیده غرب ستیزی در پاکستان

آن طور که از یکی از شعرهای«فریدریش شیلر» بر می آید, در دوران باستان و در شهر بابل, رویدادهای شوم با خطوطی به اصطلاح آتشین بر روی دیوار درج می شده است

آن طور که از یکی از شعرهای«فریدریش شیلر» بر می آید، در دوران باستان و در شهر بابل، رویدادهای شوم با خطوطی به اصطلاح آتشین بر روی دیوار درج می شده است. البته در روزگار ما نیازی به آن همه تجمل و هزینه نیست و تنها نگاهی روزانه به اخبار کفایت می کند. کافی است نگاهی به وقایع دو هفته اخیر بیندازیم:

در حاشیه شرقی هلال بحران زده خاور نزدیک و میانه یعنی در پاکستان، ژنرال مشرف برای باردوم دست به یک کودتا زد، در غرب این منطقه بزرگ لشکر کشی نظامی ترکیه بر عراق خطر گسترش مناقشه در عراق را افزایش داده است، در ایالات متحده آمریکا ادبیات نئوکان های دولت بوش که همه را بر تهدید نظامی به ایران فرا می خواند و همزمان با آن قیمت نفت به بشکه ای (نزدیک) به یکصد دلار می رسد. برای تکمیل تصویر غم انگیز موقعیت این منطقه بحران زده می توان وضعیت در عراق و افغانستان و لبنان را هم بدان اضافه کرد.

همه این رویداد ها و بحران ها علت نگرانی (مارا) روشن می کند و ضرورت به کار گیری شفافیت در تحلیل، واقع گرایی در استراتژی و انسجام در رفتار ها را در پایتخت های غربی و بویژه در واشینگتن نشان می دهد و دقیقاً به همین دلیل نمی توان از بار مسئولیت شانه خالی کرد و باز به همین دلایل است که می توان اخبار دریافتی از منطقه میان رود سند و سواحل شرقی دریای مدیترانه را بیشتر و بیشتر به عنوان کاراکتر خطری جدی و هشدار دهنده برای سیاست غرب به شمار آورد. نگاهی به گذشته در این موقعیت آموزنده است.

اگر یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ را به عنوان معیار تاریخ در نظر بگیریم روشن می شود که با وجود برتری گسترده امکانات و توانایی ها و مشروعیت بر دشمنان، موقعیت غرب از آن زمان تا به امروز بهتر و محکم تر نشده است. به همان میزان که آن برتری ها افزایش پیدا کرده، خطاهای سیاست غرب نیز به نحو تأسف برانگیزی در این شش سال روند صعودی داشته است و مشکل واقعی هم همین است. غوغا سالاری های نومحافظه کاران مبنی بر وجود یک جنگ جهانی این واقعیت را کتمان می کند که از زمان آن تصمیم شوم پرزیدنت بوش برای حمله به عراق، کشورهای غربی در عمل به اتحاذ استراتژی (به اصطلاح) خود تضعیفی سوق داده شدند. سیاست غرب در این منطقه مثالی است از همان کوبیدن به دیوار و از همین رو خطری جدی به شمار می آید. از طرف دیگر اسامه بن لادن و افراطیون هم با نگاهی به روند وقایع در می یابد که همه چیز در جهت خواسته های او پیش می رود، پس راحت و آسوده در کناری نشسته است. (درحال حاضر) تندروی، ترور و هرج و مرج سراسر منطقه را در بر گرفته است و این دقیقاً همان هدف استراتژیک حمله های تروریستی یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ بود.

حال کمی دقیق تر به تجزیه و تحلیل وقایع پاکستان می پردازیم : حال و پس از دومین کودتای نظامی مشرف، این قدرت اتمی با دویست میلیون نفر جمعیت در آستانه (تبدیل شدن به) کشوری شکست خورده است. این کودتای مشرف در برابر فشارهای فزاینده اپوزیسیون دمکراتیک شکل گرفت و نه در برابر رادیکال هایی که بیش از پیش تبدیل به طالبان افغانی می شدند. بدین ترتیب این کودتای نظامی آشکارا اقدامی ضد دموکراسی بود زیرا علیه نیروهای دمکراتیک، قانون و مدرنیزاسیون در پاکستان، شکل گرفت.

علاوه برآن این کودتا زاییده ضعف های رژیم نظامی پاکستان است و پیامدهای آن برای آینده این کشور و منطقه بسیار خطرناک است. کلمه «ضعف» در این مورد به معنای کمبود فزاینده مشروعیت پرزیدنت مشرف و حکومت نظامیان است. کودتا نه تنها این نبود مشروعیت را کاهش نمی دهد بلکه آن را تشدید هم می کند. برندگان اصلی این مناقشه رادیکال ها خواهند بود. پاکستان و سرویس اطلاعاتی و امنیت این کشور سالهای سال در کار تأسیس و تجهیز و ترویج طالبان افغانستان بودند. امروز (پاکستان) به طور فزاینده ای نقش آن کارآموز فنون جادوگری را دارد که جارویش از کنترل وی خارج شده است. زیرا در این سال ها «طالبان پاکستان» هم توسعه پیدا کرده است و برخی مناطق واقع در کنار مرز افغانستان و شمال پاکستان را به عنوان «مناطق آزاد شده» که البته محل استراحت و عقب نشینی این نیرو ها به شمار می آید، در اختیار دارد.

علاوه آن پرسشی مهم و بارز هم بی پاسخ مانده است: گستره و عمق نفوذ طالبان پاکستان در ارتش و نیروهای امنیتی این کشور تا چه اندازه است. بنا به اطلاعات موجود در پاکستان در این مورد، جای چندانی برای امیدواری باقی نمی ماند. سرکوب قیام مسجد لال در اسلام آباد در چند ماه پیش و زنجیره ای کامل از حملات تخریبی علیه ارتش در کوتاه زمانی پس از آن سرکوب، نشان داد که رادیکال ها بیشتر از آنکه ضعیف شده باشند، قوی شده اند. عملیات های نظامی در استان های شمالی و بلوچستان پاکستان هم اقدامات اشتباهی بود که به تضعیف روحیه فزاینده در ارتش منجر گشته است.

با توجه به وقایع اخیر در پاکستان بود که در ایالات متحده آمریکا بحث و جدلی آغاز گشت که به درستی به شباهت روند رویداد ها در پاکستان با روند رویداد ها در برخی کشورهای متحد سابق آمریکا در منطقه قابل مقایسه است.

امروز به مانند دیگر دولت های متحد آمریکا در منطقه عدم مشروعیت این رژیم (رژیم پاکستان) بزرگترین منطقه ضعف آن به شمار می آید، امروز هم به مانند گذشته غرب به جای آنکه در زمان مناسب از آلترناتیوهای دمکراتیک مدرنیزاسیون و شکل دادن آن طی سال ها حمایت کند، از این رژیم پشتیبانی به عمل می آورد. امروز هم غرب به مانند گذشته از درک قدرت تاریخی آن ناسیونالیسم انقلابی برخوردار از نیروی مذهب ناتوان است و امروز هم به مانند گذشته غرب و بویژه آمریکا به آن اکثریت در حال رشد (به خطا) به چشم نیرویی نگاه می کند که آن رژیم در حال سقوط و فاقد مشروعیت را بر سر قدرت نگاه می دارد. بدین ترتیب آمریکایی ستیزی و نفرت از غرب تبدیل به موتور محرک ناسیونالیسم انقلابی می شود و امروز در پاکستان همین اتفاق در حال روی دادن است.

با این حال تاریخ امری تکرار شدنی نیست. این که مسأله پاکستان امر دیگری است چون این کشور ازبمب اتمی و جمعیت انبوه برخوردار است هم تنها برداشتی غفلت آور است. اگر این کشور از کنترل خارج شود آنگاه است که توفانی به پا خواهد شد که دیگر جنبش های منطقه خاورمیانه در مقابل آن نسیم لطیفی بیش نیست و افغانستان هم در این صورت ازدست خواهد رفت.

سیاست های منطقه ای و جهانی که برای پاکستان در نظر گرفته شده، بسیار پر هزینه است. اگر غرب نتواند به جسارت و بصیرت دست پیدا کند تا همین حالا و با وجود همه مشکلات از نیروهای فعلی دمکراتیک و طرفدار دولت قانون که توانایی رفع مشکل عدم مشروعیت رژیم فعلی را دارند، پشتیبانی کند، آنگاه است که در آینده ای نه چندان دور رادیکال ها خلأ قدرت را پر خواهند کرد. به همین خاطر است که به زندان افتادن (جلوه های) هژمونی غرب در پاکستان یعنی حقوقدانان و وکلا و روزنامه نگاران (که تعداد زیادی زن هم در میان آنها هستند) به دست دولت نظامی مشرف، اهمیتی ویژه پیدا می کند.

ترجمه:محمدعلی فیروزآبادی