عروسکخانه آقای ایبسن

عروسک خانه را باید کتابی معیار دانست که درباره وجوه مختلف شکلی و محتوایی آن می توان سخن ها گفت

عروسک خانه را باید کتابی معیار دانست که درباره وجوه مختلف شکلی و محتوایی آن می توان سخن ها گفت. اگر بخواهیم از کتابی نام ببریم که سهم ناشر هم در آن لحاظ شده باشد و ذره ذره آن با اندیشه و تفکر در آمیخته باشد و مقتضیات خواننده ایرانی هم در آن مراعات شده باشد، این کتاب تمامی این ویژگی ها را در خود دارد و نشان می دهد که صبر ایوب و وسواس بیش از اندازه!

وقتی به ثمر می نشیند حاصل کاری کارستان می شود که هم عامه از آن لذت می برند و هم خواص آن را می پسندند و هم اینکه می تواند فتح بابی باشد برای برخی نکات تازه یاب در عرصه های فکری و فرهنگی. در این کتاب ابتدا مقدمه ۱۰۰ صفحه ای انور با عنوان هنریک ایبسن شاعر آمده است و سپس یکی از چالش برانگیزترین مباحث حوزه ترجمه در ایران از سوی این مترجم صاحب نام و سبک با عنوان «چالش ترجمه» مطرح شده است.

انور برای ترجمه این اثر تقریبا تمامی آثار ایبسن را خوانده و شرح و تفسیرهای مختلف بر آثارش، بخصوص عروسک خانه را مرور جدی کرده است. این را می توان از سطرسطر ایبسن نامه اش (۱۰۰ صفحه ابتدای کتاب) دریافت. وی در مقدمه کتاب می نویسد؛ نگارنده به عنوان آخرین مترجم عروسک خانه به فارسی تا امروز، اقرار می کنم که اگر مقابله های مکرر، با همکاری نزدیکان و دوستان صاحب نظر نبود، نکته های باریک بسیاری در متن حاضر به صورت مسخ شده در تحریر اول باقی می ماند.

به گفته انور ترجمه این کتاب نخستین بار با همکاری برادرش، ایرج انور، با نسخه ای انگلیسی (نسخه پیتر واتس) مقابله شد و اصلاحات اساسی در آن به عمل آمد. اما کار به همین جا ختم نشد، چرا که به گفته انور ناشر باریک بین اثر (محمد زهرایی) نتیجه کار را برای مقابله با اصل نوشته ایبسن که به زبان نروژی است، به دست مجید عمرانی در اسلو می رساند. کار مقابله لفظ به لفظ عمرانی با متن اصلی ایبسن سه ماهی به طول و به روشن شدن برخی ابهام ها می انجامد.

ویرایش بعدی، با نظارت روزمره ناشر ونویسنده، ضمن مقابله با نسخه معیار و ترجمه ای قدیمی تر در مجموعه یازده بازی هنریک ایبسن یک ماهی وقت گرفت. پس از آن نوبت به مقابله با متن فرانسوی کتاب به مدد همسر آقای انور، دومینیک انور رسید که سبب شد بسیاری نکته ها دقیق تر شود. در نهایت آنکه این کتاب برای آنکه به چنین هیاتی آراسته و به بازار کتاب راه یابد از دیده تیزبین بزرگانی چون نجف دریابندری، دکتر محدعلی موحد و دکتر فتح الله مجتبایی گذشته است و هریک پیشنهاداتی به مترجم داده اند تا کار پخته و پرورده تر شود.

در بخش دوم کتاب مترجم بحثی مناقشه خیز درباره ترجمه متون به زبان فارسی را مطرح می کند و در آن سرشاخه های مهمترین جریانات ترجمه در ایران را مورد توجه قرار می دهد و به شکل جدی و فنی به نقد و ارزیابی آنها می پردازد. به اعتقاد انور «در چالشگاه ترجمه، همچنان که می دانیم، دو جبهه رودررو هست، با هواداران رودررو، هر دو پارتیزان حفظ اصالت، با هم درگیر و گاهی افتاده به جان هم.

یکی قلم بر می دارد که ترجمه باید به معنی باشد، مطابق قصد نویسنده؛ دیگری علم راست می کند که به معنی ترجمه کردن خیانت است در امانت و هر که در این راه جز به لفظ قدم بردارد، ریش نویسنده را به بازی گرفته است».انور سپس به مقایسه میان نثر میرزاآقای تبریزی با ایبسن پرداخته و معتقد است که یکی از دلایل رکود درام نویسی در ایران بی توجهی به نثر عامیانه بوده است. کاری که سالیان قبل و حتی پیش از ایبسن میرزاآقای تبریزی در نمایشنامه هایش صورت داده بود.