جایزه پس از استعفا

نوبل ادبیات به آلیس مونرو رسید

آلیس مونرو برنده نوبل ادبیات ۲۰۱۳ شد و آکادمی سوئد پس از سالی همراه با انتقادهای بسیار برای اهدای نوبل به نویسنده ناآشنایی چون مو یان چینی، با اهدای این جایزه به یکی از بزرگان داستان کوتاه

اعاده حیثیت کرد. آلیس مونرو یکی از بزرگ‌ترین داستان کوتاه‌‌نویسان معاصر است، این بانوی نویسنده ۸۲ ساله با داستان‌های کوتاه درخشانش که تصویری موشکافانه از زندگی روزمره شخصیت‌هایش ارائه می‌کند، شهرت دارد. پیتر انگلوند، دبیر دائمی آکادمی سوئد پس از اعلام نام مونرو به عنوان برنده نوبل ادبیات، او را «استاد داستان کوتاه معاصر» توصیف کرد. آلیس مونرو در حالی برنده جایزه نوبل ادبیات شد که حدود شش ماه پیش با نویسندگی خداحافظی کرد.

«آلیس مونرو» متولد ۱۰ جولای ۱۹۳۱ در شهر «وینگهام» کانادا در خانواده‌یی به دنیا آمد که پدرش کشاورز و مادرش معلم مدرسه بود. او در نوجوانی نویسندگی را آغاز کرد و در سال ۱۹۵۰ نخستین رمان خود را با نام «ابعاد یک سایه» زمانی که مشغول به تحصیل در دانشگاه اونتاریو غربی بود، منتشر کرد. او در سال ۱۹۵۱ دانشگاه را ترک و ازدواج و به همراه همسرش به شهر ویکتوریا مهاجرت کرد. مونرو سپس در سال ۱۹۶۸ با نخستین جلد از مجموعه داستان کوتاه «رقص لاله‌های خوشحال» موفق به کسب جایزه گاورنر جنرال کانادا شد. این روند موفقیت با انتشار کتاب «زندگی‌های دختران و زنان» در سال ۱۹۷۱ و کتاب «فکر می‌کنی چه کسی هستی؟» در سال ۱۹۷۸ ادامه یافت که این کتاب دومین جایزه گاورنر جنرال را برایش به ارمغان آورد. او سپس برای معرفی کتاب‌های خود در قالب تور جهانی سه ساله به کشورهای استرالیا، چین و منطقه اسکاندیناوی سفر کرد و سپس در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ میلادی به تدریس در دانشگاه بریتیش کلمبیا مشغول شد. او در این سال‌ها به طور میانگین هر چهار سال یک رمان کوتاه به رشته تحریر درآورد.

بیشتر کتاب‌های وی در نشریات و روزنامه‌های معتبری چون نیویورکر، گرند استریت، آتلانتیک مانسلی و «پاریس ریویو» منتشر شده و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته‌اند. او سپس رمان «خرسی که کوه را به تسخیر درآورد» را نوشت که دست‌مایه ساخت فیلمی به کارگردانی «سارا پولی» شد که در جشنواره تورنتو ۲۰۰۶ مورد تشویق قرار گرفت. آلیس مونرو پس از آن در سال ۲۰۰۶ کتاب «دورنمای کاسل راک» را منتشر کرد و در سال‌های بعد نیز رمان‌ «شادی فراوان» را به رشته تحریر درآورد. او در اکتبر ۲۰۰۹ اعلام کرد که از ناراحتی قلبی و سرطان رنج می‌برد. تم اصلی داستان‌های مونرو وقایع تخیلی است هر چند که او به دلیل بزرگ شدن در یک محیط روستایی در بسیاری دیگر از داستان‌هایش نیز از محیط روستا برای بیان احساساتش استفاده کرده است. آخرین داستان بلند وی در سال ۲۰۱۲ تحت عنوان «زندگی عزیز» منتشر شد و آخرین مجموعه داستانی وی نیز در سال ۲۰۱۱ انتشار یافت. «آلیس مونرو» اکنون بیست‌وهفتمین نویسنده انگلیسی‌زبانی است که در تاریخ برگزاری نوبل ادبیات موفق به دریافت این جایزه شده است. از سال ۱۹۰۱ که نخستین دوره جایزه نوبل ادبیات راه‌اندازی شد تاکنون ۱۱۰ نفر موفق به دریافت این جایزه شده‌اند که در این میان ۲۷ بار این جایزه به نویسندگان انگلیسی‌زبان اعطا شده که از این لحاظ آنها با اختلافی چشمگیر در رتبه اول قرار دارند. نویسندگان فرانسوی‌زبان به همراه همتایان آلمانی خود با کسب ۱۳ جایزه نوبل رتبه دوم را در اختیار دارند. نویسندگان اسپانیولی‌زبان نیز با ۱۱ جایزه نوبل در رتبه چهارم بیشترین برندگان نوبل ادبیات دیده می‌شوند.

● رقبای آلیس مونرو

در حالی که چند روز بیشتر تا اعلام برنده نوبل ادبیات ۲۰۱۳ نمانده است، روزنامه «گاردین» در گزارشی به بررسی نامزدهای احتمالی معتبرترین جایزه ادبی دنیا پرداخته است. روزنامه گاردین در گزارش خود از سه نویسنده اسپانیایی، کنیایی و نروژی به عنوان شانس‌های اصلی کسب جایزه نوبل ادبیات نام برده است. گاردین با اشاره به پیش‌بینی سایت شرط‌بندی معروف «لدبروکس» آورده است: «خاویر ماریاس»، «نگوگی واتیونگو» و «جا فوسه» امسال از اقبال بیشتری برای دریافت نوبل ادبیات برخوردار هستند.

کمیته‌ ادبیات آکادمی نوبل ۱۹۵ کاندیدا را مورد بررسی قرار می‌دهد. از این تعداد ۴۸ نامزد برای نخستین‌بار در این فهرست دیده می‌شوند که در نهایت پنج نفر به عنوان نامزدهای نهایی نوبل ادبیات گزینش خواهند شد. با اینکه کاندیداهای نوبل کاملا مخفیانه مورد بررسی قرار می‌گیرند، اما «مایکل اورتافر»، ویراستار یک سایت ادبی معتقد است «خاویر ماریاس»، رمان‌نویس اسپانیولی و «نگوگی واتیونگو» از کنیا شانس زیادی برای بردن نوبل ۲۰۱۴ ادبیات دارند.

اما نظرسنجی‌های «لدبروکس»، «جان فوسه»، نمایشنامه‌نویس نروژی را در رتبه نهم فهرست ۱۰۰ نویسنده قرار داده و بیشترین شانس را از آن او دانسته است.

یکی از عجیب‌ترین نام‌هایی که این روزها برای نامزدی جایزه نوبل ادبیات به گوش می‌خورد، «باب دیلن» است که بیشتر چهره‌یی شناخته شده در دنیای موسیقی است. اما به دلیل علاقه دوست‌داران ترانه‌های این خواننده در فهرست نامزدهای احتمالی نوبل ادبیات جایی برای خود پیدا کرده است. مونرو چند ماه پیش پس از دریافت جایزه ادبی تریلیوم برای مجموعه داستان

«زندگی عزیز» عنوان کرد از دنیای نویسندگی خداحافظی می‌کند و گفت: «نه اینکه نوشتن را دوست نداشته باشم، اما به نظرم موقعی می‌رسد که حس می‌کنی به جایی رسیدی که دیگر می‌خواهی به زندگی‌ات به شکل دیگری نگاه کنی. و شاید وقتی به سن من برسید، دیگر دلتان نخواهد آنقدر تنها باشید که یک نویسنده تنهاست. انگار حس کنی به پایان درستی در زندگی‌ات نرسیدی و بخواهی بیشتر اجتماعی شوی.»

● آلیس مونرو در ایران

کتاب‌های «گریزپا»، «پاییز داغ»، «رویای مادرم»، ‌«دورنمای کاسل‌راک»، «عشق زن خوب»، «فرار» و «خوشبختی در راه است» ترجمه‌هایی هستند که از آثار این نویسنده در ایران منتشر شده‌اند.

مجموعه داستان «گریزپا» با ترجمه شقایق قندهاری در سال ۸۵ از سوی نشر افق منتشر شده است. این کتاب که در حوزه ادبیات کودک و نوجوان قرار گرفته، در سال ۲۰۰۴ برگزیده جایزه گیلر شده است. «فرار» عنوان اثر دیگری از آلیس مونرو است که در ایران با ترجمه مژده دقیقی منتشر شده است. این مجموعه داستان از سوی نشر نیلوفر، یک بار در سال ۸۶ و بار دیگر در سال ۸۹ منتشر شده است. «پاییز داغ» اثر دیگری از برنده نوبل ادبیات ۲۰۱۳ است که در ایران با ترجمه شیرین احدزاده از سوی انتشارات کوله‌پشتی و گسترش فرهنگ در سال ۸۹ به چاپ رسیده است. همچنین «دورنمای کاسل‌راک» اثر دیگر آلیس مونرو، با ترجمه زهرا نی‌چین در سال ۹۰ از سوی نشر افراز منتشر شده است. «عشق زن خوب» هم با ترجمه شقایق قندهاری در سال ۹۰ از سوی نشر قطره منتشر شده است. این کتاب برگزیده جایزه گیلر در سال ۱۹۹۸، برنده‌ جایزه برترین اثر داستانی از سوی انجمن منتقدان ملی کتاب امریکا در سال ۱۹۹۸ و برنده جایزه تریلیوم در سال ۱۹۹۸ شده است. مجموعه داستان «رویای مادرم» نوشته برنده نوبل ادبیات ۲۰۱۳ نیز در سال ۹۱ با ترجمه ترانه علیدوستی از سوی نشر مرکز منتشر شده است.