حواستان به نور و زاویه دوربین باشد

گفت و گو با محمدرضا شاهرخی نژاد, «عکاس» درباره سلف پرتره و تکنیک هایش

از هنر سلف‌پرتره تا عکاسی سِلفی که امروزه در شبکه‌های اجتماعی شاهد آن هستیم، راه درازی طی شده است. چگونه عکس‌های سِلفی امروزی متولد شد؟...

آغاز سلف‌پرتره خیلی قبل‌تر از عکاسان، به نقاش‌ها بازمی‌گردد. داوینچی، تصاویری از خودش کشیده است. در نقاشی‌های میکل آنژ در کلیساها هم تصاویری از خودش به چشم می‌خورد. یا رافائل، در مدرسه افلاطون خودش را هم به تصویر درآورده است. رامبراند، نقاش دیگری است که از خودش در لباس‌های مختلف که هر کدام از این لباس‌ها یک نشانه است، نقاشی کشیده. بعدها در قرن بیستم نقاشان بیشتری مانند ونگوگ، پیکاسو، پل گوگن، سزان و... به سلف پرتره روی آوردند. وقتی دوربین عکاسی اختراع شد، جریان سلف پرتره تغییر کرد. در ابتدا پرتره‌نگاری مختص طبقه اشراف و فئودال‌ها بود، اما با رشد عکاسی، عکاسان به پرتره‌نگاری از مردم روی آوردند. وقتی عکاسی از دیگران به وجود آمد، طبیعتا عکاسی از خود هم مطرح شد. بعدها وقتی کوداک، دوربین کوچک تولید کرد، عکاسی برای همه امکان‌پذیر شد، بنابراین بسیاری توانستند از خودشان و از دیگران عکاسی کنند. سال‌ها بعد وقتی دوربین دیجیتال و تلفن‌های همراه دوربین‌دار عرضه شد، دقیقا همان اتفاق ابتدای قرن بیستم تکرار شد، یعنی عکاسی نسبت به قبل فراگیرتر شد. با فراگیر شدن عکاسی، سلف پرتره هم بیشتر شد.

پدیده سِلفی چرا آنقدر مد شد؟

همین که شرکت‌هایی مانند اپل، سامسونگ و... دوربین جلویی (وب‌کم) روی گوشی قرار می‌دهند که می‌توانید هنگام عکس گرفتن از خود، خودتان را در صفحه نمایش آن ببینید، به این معنی است که امکاناتی در اختیار شما قرار می‌دهند تا به خود بیشتر توجه کنید. از همه مهم‌تر، مد شدن این پدیده، ربط زیادی به شبکه‌های اجتماعی و اینترنت دارد، زیرا دیگر مانند قبل نامه نمی‌فرستید. وقتی در مسافرت، ماموریت یا جایی دورتر از خانواده و دوستان هستید، دائم از خودتان عکس می‌گیرید تا به خانواده و دیگران بگویید من حالم خوب یا بد است و به اعتقاد من عکاسی سِلفی، یک نوع مستندنگاری است، مثل عکس شناسنامه که مستندترین عکس در نظر گرفته می‌شود. یک بخش دیگر عکاسی سِلفی، دادن اطلاعات است، یعنی فرد ناخودآگاه اطلاعاتی در اختیار بیننده قرار می‌دهد که کجاست، چه کار می‌کند، سالم است و چیزهایی از این قبیل. یک بخش ماجرا عکس‌هایی است که به‌خصوص در فیس‌بوک دیده می‌شود که جلوی آینه و در پوزیشن‌های مختلف می‌گیرند و بسیار مد شده است. اینجا نقش شبکه‌های اجتماعی است که پررنگ می‌شود و خیلی هم به دوربین و تلفن‌همراه ربطی ندارد. این عکس‌ها به درد مجلات، روزنامه‌ها و استفاده‌های رسمی نمی‌خورد بلکه این شبکه‌های اجتماعی هستند که به این پدیده دامن می‌زنند. برای من بسیار جالب است که بیشتر این عکس‌ها، جلوی آینه گرفته می‌شود، یعنی جایی که آدم‌ها خودشان را در آن نگاه می‌کنند که اگر عیبی یا ایرادی دارند خودشان را مرتب کنند. درواقع شخصی‌ترین جایی که می‌توانیم خودمان را ببینیم، آینه است و آنها از این آینه استفاده می‌کنند تا عکس بگیرند و برای همه منتشر کنند.

عکس‌های سِلفی در عکاسی حرفه‌ای چه اهمیتی دارند؟

اینکه دسترسی آسان و باکیفیت برای همه به وجود آمده، نه‌تنها روی هنر عکاسی بلکه روی عکاسی خبری نیز تاثیر گذاشته است. به عنوان مثال هیچ عکاس حرفه‌ای از انفجارهای مادرید عکس نداشت، چون نیروهای امنیتی اجازه ورود به عکاسان حرفه‌ای نمی‌دادند. عکس‌هایی که از چنین وقایعی در اینترنت منتشر می‌شوند، همه با تلفن‌همراه یا دوربین‌های بسیار کوچک توسط مردمی که خودشان در صحنه حضور داشته‌اند، گرفته شده‌اند. این موضوع روی عکاسی خبری و مستند تاثیر می‌گذارد.

چند نکته برای گرفتن سِلفی بهتر به مخاطبان بگویید؟

مهم‌ترین نکته نور است. ما به فتوگرافی، عکاسی می‌گوییم درحالی که فتو که ریشه لاتین دارد به معنای نور است بنابراین برای داشتن یک عکس خوب، نور خوب مهم است. حواستان باشد در چه نوری عکاسی می‌کنید. زاویه دوربین هم بسیار مهم است. خیلی‌ها از پایین از خودشان عکاسی می‌کنند که جذاب نیست، چون پرسپکتیو به هم می‌ریزد و سر کوچک به نظر می‌آید. در ضمن در مکان‌هایی مانند سرویس بهداشتی هم عکس نگیرید. آینه و چیزهای رفلکسی عجیب و غریب در سطح شهر زیاد است، بهتر است از آنها استفاده کنید.