گسترش وسایل حمل و نقل, گردشگری را رونق داد

امروزه صنعت جهانگردی به عنوان یکی از مهمترین صنایع جهان که نقش عمده ای در بهبود وضعیت اقتصادی کشورها وتوسعه اقتصادی آنها دارد, از سوی کارشناسان, دانشمندان, مدیران و برنامه ریزان اقتصادی کشورهای مختلف مورد توجه قرار گرفته است و می توان گفت تأثیر اقتصادی این صنعت به حدی قابل ملاحظه است که حدوداً ۷درصد از سرمایه جهان را دربر می گیرد

امروزه صنعت جهانگردی به عنوان یکی از مهمترین صنایع جهان که نقش عمده‌ای در بهبود وضعیت اقتصادی کشورها وتوسعه اقتصادی آنها دارد، از سوی کارشناسان، دانشمندان، مدیران و برنامه‌ریزان اقتصادی کشورهای مختلف مورد توجه قرار گرفته است و می توان گفت تأثیر اقتصادی این صنعت به حدی قابل ملاحظه است که حدوداً ۷درصد از سرمایه جهان را دربر می‌گیرد. (به واسطه این توجه ویژه و به منظور بهره‌برداری مؤثرتر از این صنعت در راستای توسعه اقتصادی، ارکان اصلی صنعت جهانگردی کانون توجه برنامه ریزان بوده است، مواردی نظیر منابع جهانگردی، تأسیسات و تجهیزات جهانگردی واز همه مهمتر حمل‌ونقل و اجزای آن.)

مروری بر تاریخ و پیشینه این صنعت پر رونق، بیانگر این مطلب است که ظهور و فعال شدن جهانگردی مرهون توسعه حمل‌ونقل در دنیای امروزی بوده است چرا که تا قبل از پیشرفت صنعت حمل‌ونقل و ایجاد تسهیلات جهت مسافرت، سفرها در حیطه طبقه محدودی از اشراف بوده است که بیشتر انگیزه‌هایی غیر از تفریح، ماجراجویی و دیدار از جاذبه‌ها داشته‌اند.

در واقع عامل اصلی پیشرفت وفراگیر شدن جهانگردی، صنعت حمل‌ونقل بوده است لذا توجه به نقش حمل‌ونقل در صنعت جهانگردی مهمترین گام در جهت برنامه ریزی به منظور توسعه جهانگردی در کشورها است. این مقاله سعی دارد ضمن معرفی وشناخت حمل‌ونقل و اجزای آن، به بیان نقش این صنعت در صنعت جهانگردی بپردازد.

در بعضی کتب، کلمه حمل‌ونقل که خود ترجمه کلمه transportation است را تحت عنوان «جابه‌جاگردی» به کار می‌برند.

مفهوم حمل‌ونقل به لحاظ اقتصادی عبارت است از: تغییر مکانی اشخاص (حمل‌ونقل مسافر) و حمل‌ونقل کالا، بین دو نقطه جغرافیایی. این جملات تعابیری هستند از واژه «حمل‌ونقل». در معنی لغوی «حمل» به معنای برداشتن بار و «نقل» به معنای جابه‌جا کردن است؛ در نتیجه در حالت کلی و با این تفسیر حمل‌ونقل شامل جابه‌جا شدن انسان نمی‌شود ولی آنچه که در زبان فارسی مصطلح شده است، حمل‌ونقل در برگیرنده انسان و هر نوع کالا اعم از جامد، مایع، گاز و حتی امواج می‌شود. و اما همانطور که گفته شد امروزه، صنعت حمل‌ونقل بی‌شک یکی از ارکان اصلی صنعت جهانگردی است.

حمل‌ونقل، نتیجه مسافرت و اقامت مردم در خارج از مناطق بومی خود است. توسعه حمل‌ونقل در بخش دولتی و خصوصی تأثیر عمده‌ای بر رشد و هدایت این صنعت داشته است. فراهم بودن امکانات حمل‌ونقل مناسب، مطمئن، راحت، سریع و ارزان پیش شرط توسعه گردشگری جمعی است. زیرا گردشگران در تصمیمات خود دو عامل هزینه و زمان را مد نظر داشته، برای دسترسی به مقاصد گردشگری انتخاب نوع سیستم حمل‌ونقل و یا فراهم بودن سیستم مناسب بر این دو عامل تأثیر می‌گذارد. به همین دلیل در پنجاه سال گذشته سفرهای هوایی رونق بیشتری یافته است چراکه در سفرهای طولانی استفاده از هواپیما از نظر زمان و همچنین هزینه مقرون به صرفه تر است.

به این ترتیب توسعه حمل‌ونقل هوایی به گسترش گردشگری جمعی در قرن بیستم کمک شایانی کرده است. وقتی سیستم حمل‌ونقل یکی از ارکان اساسی خود را از دست دهد و یا در آن ضعف و کمبودی وجود داشته باشد، شالوده فعالیت حمل‌ونقل ازهم می‌‌پاشد و مسلماً باعث تأثیر منفی بر صنعت جهانگردی می‌شود. در پنجاه سال گذ شته سفرهای هوایی رونق بیشتری یافته زیرا در سفرهای طولانی استفاده از هواپیما از نظر زمان و همچنین هزینه مقرون به صرفه تر است. به این ترتیب توسعه حمل‌ونقل هوایی به گسترش گردشگری جمعی در قرن بیستم کمک شایانی کرده است.

● حمل‌ونقل و جهانگردی در مسیر تاریخ

اولین جهانگردان مانند همه انسان‌های گذشته به صورت پیاده مسافرت می‌کردند، در طول زمان با توسعه حمل‌ونقل این امکان فراهم آمد تا مردم راحت‌تر و سریعتر مسافت‌ها را طی نمایند، لذا جهانگردی فراگیر شد. ارتباط بین حمل‌ونقل و جهانگردی را می‌توان به ۵ دوره تقسیم کرد:

۱) دوره سفر با دلیجان

اولین نوع وسیله حمل‌ونقل که با استفاده از چرخ در خدمت جهانگردی قرار گرفت دلیجان (stagecoach) بود که در قرن ۱۵ میلادی در مجارستان اختراع شد و در آن زمان در خطوط مشخص شده مسافران را جابه‌جا می‌کرد، در قرن ۱۹ سفر کردن به وسیله دلیجان در بریتانیا و سایر کشورها معروفیت زیادی یافت.

۲) دوره سفرهای آبی

سفرهای آبی نوع دیگر حمل‌ونقل بود که در خدمت جهانگردی قرار گرفت، در این زمان قایق‌ها، ضمن حمل بار به جابه‌جایی مسافران نیز اقدام کردند، از جمله این سفرهای دریایی، سفرهای دریایی بین شهرهای منچستر و لندن در انگلستان بود که در قرن ۱۸ انجام می‌شد. کشتی‌های بخار از سال ۱۸۱۵ در رودخانه‌های بزرگ انگلیس، از جمله Thame در لندن، رفت وآمد می‌کردند و استفاده از این نوع کشتی‌ها جهت گردش و تفریح بسیار معروف شده بود.

۳) دوره سفر از طریق راه‌آهن

در سال ۱۸۲۵ برای اولین بار راه‌آهن در انگلستان ساخته شد و از سال ۱۸۳۰ جابه‌جایی مسافران از طریق راه‌آهن آغاز شد. از جمله خطوط راه‌آهن آن زمان خط لیورپول ـ منچستر بود، کرایه این قطارها بسیار پائین بود «درحدود یک پنی» که بسیار ارزانتر از کرایه دلیجان‌ها بود و به همین دلیل معروفیت زیادی پیدا کرد، سرعت این قطارها به ۱۸ مایل می‌رسید به همین دلیل بعضی‌ها این پدیده را یک پدیده شیطانی می‌پنداشتند.

۴) دوره سفر با اتومبیل و اتوبوس

اتومبیل برای اولین بار در امریکا به منظور سفر کردن رایج شد، در سال ۱۹۰۸ یک نوع اتومبیل مدل «تی» توسط شرکت فورد به بازار عرضه شد. با ورود اتومبیل به عرصه حمل‌ونقل در واقع یک انقلاب بزرگ در مسافرت به وجود آمد و همین امر باعث تقاضای بالا برای احداث جاده شد، به طوری که در سال ۱۹۲۰ جاده‌های زیادی احداث شد و رفته‌رفته اتومبیل به عنوان یکی از مهمترین وسایل نقلیه برای مسافرت مطرح شد. اتوبوس نیز بلافاصله بعد از پیدایش اتومبیل ساخته شد و به منظور مسافرت دسته جمعی مورد استفاده قرار گرفت.

۵) دوره مسافرت با هواپیما

برای اولین بار در سال ۱۹۰۳ در ایالت کارولینای شمالی امریکا اولین هواپیما به پرواز درآمد. درحدود ۱۹۲۰ بود که در آلمان پروازهای زمان بندی شده جهت حمل مسافر ایجاد شد و در مسیر برلین ـ لایپزیک ـ ویمار سرویس‌دهی می‌کرد. همین شرکت بعدها به لوفت هانزا مشهور شد که امروزه از مهمترین خطوط هوایی بین‌المللی است.

● حمل‌ونقل در مسیر تاریخ (ایران):

▪ اولین کالسکه

در سال ۱۲۶۷ هجری قمری به همت «معیرالممالک» اولین کالسکه در تهران ساخته شد و بعد از مدت کوتاهی استفاده از کالسکه رواج پیدا کرد. از کالسکه هم در داخل شهر و هم برای خارج شهر استفاده می‌شد، کالسکه‌ها را معمولاً چهار اسب می‌کشیدند و به واسطه همین تعداد زیاد اسب، وسیله تندرو خوبی برای مسافرت به حساب می‌آمد. (کالسکه یک کلمه روسی بوده و فارسی آن «گردونه» است.)

▪ اولین اتومبیل

نخستین بار «مظفرالدین شاه» اتومبیل را به ایران آورد. او در نخستین سفر خود به اروپا در سال ۱۳۱۷ هجری قمری در شهر بروکسل پایتخت بلژیک یک دستگاه اتومبیل کالسکه‌ای خریداری کرد و از راه دریا وارد بندر انزلی شده و سپس طبق یک برنامه مفصل روانه تهران شد. از آغاز قرن چهاردهم آرام آرام راه‌های کاروان رو به جاده‌های شوسه تبدیل شد و در پی آن موج ورود اتومبیل به ایران شدت گرفت. در سال ۱۳۰۵ اولین اتوبوس‌های مدل زایس از روسیه به ایران وارد شد.

▪ اولین خط آهن در ایران

در سال ۱۲۹۹ هجری قمری مهندس «بوآتال» فرانسوی امتیاز ساختمان راه‌آهن «حضرت عبدالعظیم» را از دولت ایران تحصیل نمود و با مشارکت بلژیکی‌ها ساختمان این خط شروع شد و در سال ۱۳۰۱ هجری قمری طی تشریفات خاصی به دست ناصرالدین شاه افتتاح شد. چون هنگام حرکت قطار دود بسیار غلیظی از سر آن خارج می‌شد لقب ماشین دودی به آن داده شد. اولین راه‌آهن سراسری به طول یکهزار و ۴۰۰ کیلومتر با ایجاد ۱۲۷ تونل در مسیر جنوب و۸۵ تونل و ۱۰۶ پل در مسیر شمال – تهران، درخرداد ۱۳۱۶ مسیر تهران –بندر ترکمن و در شهریور ۱۳۱۷ از جنوب به تهران راه‌اندازی شد.

▪ اولین هواپیما

در یکی از روزهای سال ۱۲۹۲ هجری شمسی مردم تهران برای اولین بار هواپیمایی که در ارتفاع پائین پرواز می‌کرد مشاهده کردند. این هواپیما از نوع «بلریو» بود و خلبان آن یک تبعه روسیه به نام «کوزمینسکی» بود، آئروپلانی در ۱۵فروردین ۱۳۰۱ از روسیه به تهران پرواز نمود و در ۳۰ فروردین ۱۳۰۱ اولین گروه ایرانی برای گردش در آسمان تهران با آن پرواز کردند. نخستین فرودگاه کشوری در ۲۶ اردیبهشت ۱۳۲۱ هجری شمسی در تهران گشایش یافت.

▪ اولین کشتی‌ساز و پایه‌گذار نیروی دریایی

به نقل از فردوسی، اولین کشتی ساز وپایه گذار نیروی دریایی در ایران «جمشید» از سلسله پیشدادیان بوده است.