خوشه ای از شاخسار اخلاق اسلامی

زبان فرصت ها و تهدیدها

انسان موجودی اجتماعی است که راز بقاء او در جامعه، همانا برقراری ارتباط و داشتن تعامل با دیگران است و عامل اصلی برقراری ارتباط نیز زبان می‌باشد. زبان، نعمتی خدادادی، عنصری موثر و عضوی سرنوشت‌ساز است. با زبان می‌توان جمعی را شادمان و با نشاط و جمعی دیگر را ناراحت و ناامید کرد. زبان می‌تواند عامل وصل کردن یا وسیله‌ای برای فصل کردن باشد. انسان بدون استفاده از زبان، معلوم نبوده و نیست که چه هویت و انگیزه و موجودیتی می‌تواند داشته باشد. در واقع انسان بدون زبان و بدون ارتباط، چوب خشکی بی‌حاصل است. انسان بدون ارتباط مانند جمادات می‌شود و دیگر هیچآورده اند. که «روزی پادشاهی به خدمتکار خود دستور داد امروز ناهار، برایمان تلخ‌ترین و بدترین غذا را مهیا کن. آن خدمتکار رفت و زبان طبخ شده گوسفند آورد. شب پادشاه رو به خدمتکار کرد و گفت: امشب برای شام، شیرین‌ترین و بهترین غذا را فراهم کن. خدمتکار رفت و باز هم خوراک زبان آورد.

پادشاه تعجب کرد و علت را جویا شد. خدمتکار عرض کرد قربان! هر چه هست زیر سر همین زبان است. هم می‌تواند بهترین باشد و هم بدترین. پادشاه را از سخن او خوش آمد و هدیه‌ای به او داد.»

زبان می‌تواند به عنوان عامل اصلی برقراری ارتباط، سطوح فردی، خانوادگی، اجتماعی و حتی بین‌المللی را تحت تاثیر قرار دهد. زبان می‌تواند عامل جنگ و صلح باشد. زبان می‌تواند وحدت آفرین یا حتی موجب پراکندگی و اختلاف و تفرقه ملت‌ها شود.

ما می‌توانیم با استفاده از زبان و با به خرج دادن هنر و سلیقه‌ای مناسب و مطلوب، زندگی خوش و موفقی داشته باشیم.

از قدیم گفته‌اند: زبان خوش، مار را از سوراخ بیرون می‌کشد.

در قرآن کریم، این نسخه هدایت و سعادت بشری، آیات فراوانی وجود دارد که در مورد سخن، گفتار، زبان و ارتباط با دیگران است.

به عنوان مثال در سوره همزه آیه یک، می‌فرماید که: وای بر هر بدگوی (عیب‌ جوی) طعنه‌زن.

یا در سوره صف آیه ۲ می‌فرماید: که: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چرا چیزی را می‌گویید که به آن عمل نمی کنید؟

یا در سوره اسراء آیه ۳۶ می‌فرماید: و چیزی را که به آن علم (آگاهی) نداری مگو (پیروی نکن.)

امام علی(ع) در کتاب شریف نهج‌البلاغه، حکمت ۱۴۸ می‌فرمایند: «ارزش و شخصیت هر کس، زیر زبان او پنهان است.»

می‌گویند، روزی اعضای بدن جمع شدند و همگی کتک مفصلی به زبان زدند. زبان داد و فریاد سر داد که چرا مرا می‌‌زنید؟ مگر من چه کار کرده‌ام؟ اعضای بدن گفتند: هر چه مصیبت و گرفتاری می‌کشیم، زیر سر توست. زبان گفت: چه طور؟ اعضای بدن گفتند: مثلا تو حرف زشت می‌زنی فحش و ناسزا می‌گویی، آن وقت طرف یک مشت به چشم می‌زند یا یک ضربه به پا می‌زند یا یک سیلی به صورت می‌زند، در حالی که آنها خطایی مرتکب نشده‌اند. از این رو، تو عامل همه بدبختی‌های ما هستی.

بنابراین ملاحظه ‌می‌شود که زبان چه نقش بر جسته‌ای در برقراری ارتباطات و شئون مختلف زندگی ما دارد.

ادبیات پر محتوای زبان پارسی، مالامال از نکات آموزنده پیرامون زبان و نحوه تعامل با دیگران است.

مولوی می‌فرماید:

آدمی مخفی است در زیر زبان

این زبان پرده است بر در گاه جان

سعدی شیرین سخن می‌فرماید: تا مرد سخن نگفته باشد، عیب و هنرش نهفته باشد.

ارتباط را می‌توان به یک تعبیر به سه شکل زیر تقسیم‌بندی نمود:

۱) گفتاری، که به وسیله زبان صورت می‌‌گیرد.

۲) نوشتاری، که به وسیله متن، نامه و... است.

۳) ایما و اشاره و اصوات، که بیشتر با حرکت سر، دست‌ها، چشم و... انجام می شود.

چرا با دیگران ارتباط برقرار می‌کنیم؟

هر یک از ما ممکن است به واسطه یکی از علل و عوامل زیر با دیگران ارتباط برقرار کنیم که در حالت کلی می‌تواند مادی یا معنوی باشد؛

۱) عشق و دوستی و محبت

۲) احتیاج

۳ ) مبادله و معامله

۴) راز و نیاز (دعا)

۵) پیشنهاد، انتقاد و تشویق

۶) معرفی خود، کالاها، توانایی‌ها

۷) تبادل تجربه

۸ ) آموزش

۹) اصلاح امور- اعتراض

۱۰) سود و منفعت

۱۱) شهرت و محبوبیت و...

عواملی که در برقراری ارتباط با دیگران بایستی مد نظر قرار گیرند؛

۱) سن و سال

۲) مقام ومنزلت سازمانی، اجتماعی و خانوادگی

۳) تخصص

۴) تجربه وتحصیلات

۵) نوع جنسیت (زن / مرد)

۶) موقعیت (مکانی / زمانی)

۷) اخلاق و شخصیت

۸) نسبت‌ها (سببی/ نسبی)

با چه کسانی بیشتر ارتباط برقرار کنیم؟

توصیه می‌شود با گروه‌ها و افرادی بیشتر ارتباط برقرار کنید که دارای ویژگی‌های زیر باشند؛

۱) خوش اخلاق

۲) صبور

۳) مثبت اندیش

۴) شجاع

۵ ) با آبرو

۶) راستگو

۷) خیر رسان

۸ ) با انضباط

۹) دیندار (مومن)

۱۰) خوش فکر

۱۱) شاداب و پویا

با چه کسانی کمتر ارتباط برقرار کنیم؟

توصیه می‌شود که با گروه‌ها و افرادی که دارای ویژگی‌های زیر هستند، کمتر ارتباط برقرار کنید؛

۱) بد اخلاق و اخمو

۲) حسود

۳) خودخواه و متکبر

۴) دروغگو

۵) بی‌انضباط

۶) معتاد

۷) عجول و بی‌حوصله

۸) عصبی و پرخاشگر

۹) متلک پران و طعنه‌زن

۱۰) بی‌تقوا و بی‌نماز

۱۱) کج اندیش و منفی نگر

زبان؛ فرصت‌ها و تهدیدها:

زبان ما می‌تواند عامل خوبی‌ها یا بدی‌ها باشد:

الف) خوبی‌ها و محاسن زبان:

۱) سخن و گفتار نیک

۲) موعظه و ارشاد

۳) امر به معروف و نهی از منکر

۴) سخن حق

۵) سلام

۶) بیان فضایل اهل بیت(ع)

۷) صدق و راستگویی

۸) قرائت قرآن

۹) اصلاح بین مردم

۱۰) شکر خداوند

۱۱) سکوت

۱۲) تعلیم و تربیت

ب) بدی‌ها و معایب زبان:

۱) غیبت

۲) دشنام و فحش

۳) تمسخر

۴) غضب

۵) افشای اسرار مردم

۶) شایعه پراکنی

۷) سخن لغو و بیهوده

۸) عیب جویی

۹ ) خود ستایی

۱۰) صدا زدن با القاب زشت

۱۱) اهانت به دیگران

۱۲) نجوا (درگوشی صحبت کردن)

۱۳ ) شوخی بیش از حد

۱۴) تهمت

۱۵ ) زخم زبان

۱۶) دروغگویی

۱۷) سخن چینی

● حق زبان :

در کتاب آموزنده رساله حقوق اما سجاد(ع)، حق زبان را این گونه ذکر کرده‌اند:

۱) آن را گرامی‌تر از آن بداری که دشنام بگوید

۲) به گفتار نیک عادتش بدهی

۳) به ادب، وادارش سازی

۴) آن را در کام نگهداری، مگر در جایی که نیاز باشد یا برای دین و دنیا سودمند باشد

۵) آن را از زیاده‌گویی مبتذل و کم فایده حفظ کنی

۶) زبان، گواه عقل و دلیل بر آن است

۷ ) نشانه آراستگی عاقل به عقل، همان رفتار نیک او در حق زبانش می‌باشد.

ما باید بدانیم و آگاه باشیم که:

ـ چه (موضوع/ مطلب)

ـ کی (زمان)

ـ چگونه (با چه حالتی)

ـ چطور (با چه ابزاری)

ـ با چه کسی(مخاطب)

ـ چرا (علت و فلسفه)

ـ کجا (مکان)

● می‌توانیم با دیگران ارتباط برقرار کنیم؟

چرا که افکار ما، کلمات را می‌سازند و کلمات، اعمال ما را شکل می‌دهند و اعمال ما، عادت‌هایمان را می‌سازد و این عادت‌هاست که نشان دهنده شخصیت ما هستند.

▪ قانون ۷ «ت»:

برای آنکه بتوانیم از زبان و برقراری ارتباط خود با دیگران بیشترین اثر بخشی و خشنودی را داشته باشیم لازم است به هفت موضوع زیر توجه لازم را داشته باشیم که هر کدام با حرف (ت) شروع می‌شوند؛

۱) تفکر

۲) تشکر

۳) توکل

۴) تذکر

۵) تحمل

۶) توسل

۷) تدبر