چه ماه سخاوتمندی

میوه شیرین روزه داری از درخت خدا

خدای سبحان در مقام ارتباط با بندگان؛ خود را رب و مربی آنان معرفی فرمود «الحمدالله رب العالمین» (۱) تا همگان درک کنند که خالق هستی، همه هستی را آماده‌ساخته تامخلوقات، به سعادت لازم راه یابند.

برهمین اساس آداب رمضان هم به گونه‌ای مهندسی و تدبیر یافته تا روزه‌دار با مؤدب شدن به آداب آن توفیق پرواز به آستان آسمان کمال، پیدا نماید.

پس خالق مهربان از دعوت بندگان به برخی اعمال که شاید ظاهری سخت داشته باشند، هدفی برتر دارد که همانا شیرینی روزه در رسیدن به آن هویدا می‌گردد.

بالاخره حکیم زیباآفرین، از دعوت به گرسنگی و تشنگی و بی‌خوابی و... هدفی برتر از چند ساعت نخوردن و ننوشیدن و نخوابیدن و... دارد و روزه‌دار ضمن عبادت و اطاعت باید در حکمت و راز این دستورات تأمل و تفکر نماید تا موفق شود به عمق و حقیقت روزه سفر کند.

بنابراین روزه‌دار رستگار کسی است که شیرینی رازهای اعمال روزه‌دار را دریافت نماید.

برای پی بردن به باطن هر چیز یکی از بهترین راه‌ها، دقت در آثار آن است که آثار از باطن خبر می‌دهد، بدین جهت اگر روزه‌دار در آثار روزه تدبر نماید به بسیاری از حقایق روزه پی می‌برد، بنابراین در این مجال به برخی از آثار روزه اشاره می‌کنیم:

۱) روزه و بندگی

یکی از میوه‌های شیرین روزه‌داری، قوت یافتن روحیه بندگی است. روزه سبب می‌شود تا پایه‌های اعتقاد و ایمان روزه‌دار استحکام بیشتری یابد.

به خوبی می‌دانیم یکی از علل مهم ستم و جنایت، دور شدن از روحیه و حقیقت بندگی است و انسان آنگاه که خود را در میدانی دور از بندگی قرارداد در سراشیبی غرور و خودمحوری و خودخواهی به هرجنایتی دست می‌زند.

ضعف در اثر انجام آدابی مانند گرسنگی و تشنگی و بی‌خوابی و... به انسان می‌فهماند چقدر ناتوان و حقیر است.

اصرار خدای سبحان هم در ارسال انبیا و انزال کتب آسمانی برای فهماندن همین معناست که آدمی یادش نرود که بنده‌ای بیش نیست.

امام کاظم (ع) آنگاه که از کنار خانه بشر که بعدها به حافی (پابرهنه) معروف شد، در حال گذر صدای ساز و آواز را شنید به خادم بشر فرمود مالک این خانه بنده است یا ارباب! و خادم بی‌توجه به محتوای سؤال امام پاسخ داد آقا بنده! ایشان ثروتمند است و ارباب! و امام کاظم (ع) روی چرخاند و فرمودند: بله ارباب است که اینطور آزاد هرکاری می‌خواهد انجام می‌دهد اگر بنده بود چنین نبود و...

به راستی اگر انسان بفهمد بنده است دیگر در دام حرص و طمع و حسادت و کینه و انتقام و تهمت و غیبت و... نمی‌افتد و یکی از آثار روزه ایجاد و تقویت همین روحیه است.

۲) روزه و شیطان:

مرحوم ملاصدرا در کتاب تفسیر قرآن خود می‌نویسد: فرزندان آدم از شیطان بترسید چرا که او در برابر پدر و مادرمان (آدم و حوا) قسم یاد کرد که به آنها خدمت کند و آنها را به درستی راهنمایی کند، آن جنایت را نسبت به آن دو روا داشت با اینکه قسم خورد می‌خواهد راست بگوید و هدایت کند، آنها را فریب داد، پس وای به حال ما که درباره ما قسم خورده که نابودمان کند! وای بر ما با ما چه می‌کند؟

بدین جهت انسان باید به دنبال پناهگاهی برای در امان ماندن از شر ابلیس ملعون باشد و چه پناهگاهی امن‌تر از روزه که خدای سبحان فرمود در ماه رمضان شیطان را در زنجیر می‌کنم و شر او را از سر روزه‌دار کوتاه می‌سازم.

طرد و راندن شیطان از فضای زندگی مهم‌ترین اثر روزه‌داری است و این هم یکی از میوه‌های شیرین رمضان است. آری شیطان با القای ترس از فقر و بازماندن از همقطاران و وسوسه انسان به شهوت‌مداری در اضلاع مختلف، فضای زندگی را تاریک و مسموم و تلخ و نفس‌گیر و توان سوز می‌کند و آنگاه که در چارچوب زندگی ابلیس ملعون نباشد، انسان رایحه دل نواز ایثار و سخاوت و بندگی توکل را استشمام می‌کند و در چنین لحظه‌ای است که از حیات خود لذت می‌برد.

۳) روزه و تقوا:

خدای سبحان یکی از آثار روزه‌داری را تقوا محور شدن بندگان معرفی می‌فرماید. تقوی از موکدات قرآن کریم است و خدای سبحان در قرآن، لطیف‌ترین ره‌آورد و میوه و اثر روزه‌داری را رسیدن به مقام تقوا مداری بیان فرموده است. (۲) تقوا یعنی نیروی درونی که انسان را از اعمال زشت حفظ می‌کند. حقیقتاً روزه محافظ سترگ و قدرتمندی در برابر لجام گسیختگی غضب و شهوت و... است.

۴) روزه و سلامت جان و تن:

خالق مهربان برای هر چیزی زکاتی قرار داده است. یعنی برای هر چیزی عامل رشد و برکت و اعتلایی هست و زکات بدن که باعث برطرف شدن امراض و رشد و شکوفایی جسم و روح و درک مقامات معنوی می‌گردد همانا حقیقتاً روزه است. زیرا سلامتی جسم به عنوان وسیله می‌تواند نقش زیادی در رشد و تعالی انسان داشته باشد لذا پیامبر مکرم اسلام حضرت محمد مصطفی‌(ع) می‌فرماید «زکاه‌الابدان الصیام» (۳)

۵) روزه و فقرا:

روزه گرفتن باعث می‌شود انسان در اثر ادب گرسنگی و تشنگی، محرومیت فقرا را یاد کرده و درک نماید و در زندگی اجتماعی؛ همراه و همدرد آنان شود و از تک‌خوری و فخرفروشی و اشرافی‌گری فاصله بگیرد.

امام رضا(ع) در بیان راز وجوب روزه می‌فرماید: «فرض‌الله تعالی الصوم لیجد الغنی مس الجوع لیحنوا علی‌الفقیر» (۴)

خداوند متعال روزه را واجب نمود تا افراد توانگر و ثروتمند با چشیدن گرسنگی بر فقرا و مستمندان مهربان شده و دل‌هایشان به آنان مایل شود.

امام صادق (ع) نیز در باب علت وجوب روزه می‌فرمایند: «العله فی‌الصیام یستوی به الفقیر و الغنی و...» علت روزه گرفتن این است که فقیر و غنی برابر شوند زیرا شخص بی‌نیاز طعم گرسنگی را نمی‌چشد تا به فقیر مهربان باشد چرا که ثروتمند هر چیزی را که اراده نماید برای او مهیا است، پس خداوند سبحان به واسطه روزه خواسته است میان بندگانش تساوی به وجود آورد و ثروتمند طعم گرسنگی و درد آن را بچشد تا به شخص ناتوان مهربان گردد و مراقب حال آنان باشد. (۵)

با بیان مطالب بالا روشن می‌شود مهم‌ترین اثر و میوه شیرین روزه در بعد اجتماعی ، همین توجه طبقات مرفه جامعه به مستضعفان است.

۶) روزه و قیامت:

روزه گرفتن سبب می‌شود تا انسان به یاد قیامت افتاده و با ضعف از ادب روزه‌داری به یاد ناتوانی و درماندگی قیامت بیفتد و به همین علت دست از دنیاسوزی بکشد و به قیامت‌سازی بپردازد.

روزه دار آنگاه که در عمق ضعف بر اثر تشنگی و گرسنگی غرق می‌شود ناخودآگاه، حقارت و ناتوانی خود را در صحرای قیامت به یاد می‌آورد و همین طور که برای افطار خود تهیه می‌بیند به فکر می‌افتد تا برای قیامت خود هم توشه ذخیره نماید...

۷ روزه و تقرب به الله

و بالاخره یکی دیگر از آثار شیرین روزه‌گرفتن این است که آدمی به سبب روزه‌‌داری به خدای سبحان نزدیک می‌شود و صفات الهی در او روشن‌تر می‌گردد. زیرا پاداش روزه‌دار خود خداوند است و این پاداش سبب کمال نفسانی می‌شود و ره یافتن به این مرتبه با هیچ چیز دیگری قابل قیاس نیست.

۱- فاتحه الکتاب ۱

۲- آیه۱۸۳ سوره بقره

۳- امالی شیخ صدوق، ص۳۸

۴- بحارالانوار، ج۹۶، ص۳۴۰

۵- علل‌الشرایع شیخ صدوق