خودنمایی نشانه تمدن یا جاهلیت

معصومان به خاطر تأییدات الهی و اعمال پاک خویش , چنان هستند که در عین داشتن قدرت و اختیار برای گناه کردن به سراغ گناه نمی روند ,

معصومان به خاطر تأییدات الهی و اعمال پاک خویش ، چنان هستند که در عین داشتن قدرت و اختیار برای گناه کردن به سراغ گناه نمی‏روند ، درست همانگونه که هیچ فرد عاقلی حاضر نیست ، قطعه آتشی را بر دارد و به دهان خویش بگذارد با اینکه نه اجباری در این کار است و نه اکراهی ، این حالتی است که از درون وجود خود انسان بر اثر آگاهی ها و مبادی فطری و طبیعی می‏جوشد ، بی آنکه جبر و اجباری در کار باشد .

● جایگاه زن یا خانه است یا بیرون خانه بدون خود نمایی!

« وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولی‏ وَ أَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتِینَ الزَّکاةَ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً ؛ و در خانه‏های خود قرار گیرید و همچون دوران جاهلیّتِ نخستین، با خودآرایی ظاهر نشوید (و زینت‏های خود را آشکار نکنید)، و نماز را بر پا دارید و زکات بدهید، و از خدا و رسولش اطاعت کنید همانا خداوند اراده کرده است که پلیدی (گناه) را از شما اهل بیت (پیامبر) دور کند و کاملًا شما را پاک سازد.» (احزاب ، ۳۳)

نکته‏ها :

▪ «قَرْنَ» از «وقار» یا «قرار» است ، و نتیجه‏ی هر دو معنا یکی است ؛ یعنی برای خودنمایی از خانه‏های خود خارج نشوید .

▪ «تَبَرُّجَ» از «برج» به معنای خودنمایی است ، همان گونه که برج در میان ساختمان‏های دیگر جلوه‏ی خاصّی دارد .

جاهلیّتِ اولی (منظور از جاهلیت اولی ظاهراً همان جاهلیتی است که مقارن عصر پیامبر (ص) بوده‏) نشان دهنده‏ی ظهور جاهلیّت اخری‏ است که ما امروز شاهد آنیم . در حدیث نیز آمده است : « ستکون الجاهلیة الاخری ؛ به زودی جاهلیّت دیگری فرا می‏رسد. » (تفسیر نور الثّقلین)

اگر در جاهلیّت آن روز دختر را زنده به گور می‏کردند ، امروز با سقط جنین، هم دختر را نابود می‏کنند، هم پسر را . اگر در جاهلیّت آن روز قتل و آدم کشی وجود داشت ، امروز در جنگ‏های بزرگ و جهانی کشتارهای میلیونی انجام می‏گیرد .

جاهلیّت آن روز مدرسه نبود و جنایت انجام می‏گرفت ، امروز با وجود هزاران دانشگاه، مهم‏ترین حقوق انسان‏ها پایمال می‏شود . در جاهلیّت آن روز فساد و زنا جرم بود ، امّا امروز در مترقّی‏ترین کشورهای جهان همجنس‏ بازی به صورت قانون و لایحه ثبت شده است.

به هر حال این آیه شامل زنان پیامبر نمی‏شود زیرا: آنها گاهی مرتکب گناه می‏شدند. در سوره‏ی تحریم می‏خوانیم : پیامبر رازی را به بعضی از همسرانش فرمودند و او امانت داری نکرد و به دیگری گفت . قرآن این عمل را گناه نامیده، فرمود: « إِنْ تَتُوبا إِلَی اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُکُما» (تحریم ،۴) ، عایشه که همسر پیامبر بود، جنگ جمل را علیه حضرت علی علیه السلام به راه انداخت و سپس پشیمان شد ، با آنکه در این جنگ عدّه بسیاری از مسلمانان کشته شدند!

● مطالبی درباره‏ی آیه‏ی تطهیر

«إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً»

کلمه‏ی «إِنَّما» نشانه‏ی این است که آیه‏ی شریفه درباره‏ی یک موهبت استثنایی در مورد اهل بیت علیهم السلام سخن می‏گوید.

مراد از «یُرِیدُ» ، اراده‏ی تکوینی است ، زیرا اراده‏ی تشریعی خداوند ، پاکی همه‏ی مردم است نه تنها اهل بیت پیامبر اکرم علیهم السلام . اما معصومان دارای یک نوع شایستگی اکتسابی از طریق اعمال خویش و یک نوع لیاقت ذاتی و موهبتی از سوی پروردگار هستند ، تا بتوانند الگو و اسوه مردم بوده باشند .

به تعبیر دیگر معصومان به خاطر تأییدات الهی و اعمال پاک خویش ، چنان هستند که در عین داشتن قدرت و اختیار برای گناه کردن به سراغ گناه نمی‏روند ؛ درست همانگونه که هیچ فرد عاقلی حاضر نیست قطعه آتشی را بر دارد و به دهان خویش بگذارد ، با اینکه نه اجباری در این کار است و نه اکراهی ، این حالتی است که از درون وجود خود انسان بر اثر آگاهی ها و مبادی فطری و طبیعی می‏جوشد ، بی آنکه جبر و اجباری در کار باشد.

مراد از «رجس» هر گونه ناپاکی ظاهری و باطنی است . (تفسیر برهان)

مراد از «أَهْلَ الْبَیْتِ» همه‏ی خاندان پیامبر نیست ، بلکه برخی افراد آن است که نام آنان در روایات شیعه و سنّی آمده است ؛ این گروه عبارتند از : علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام.

▪ دلیل این انحصار چیست؟ و چرا این بخش از آیه درباره‏ی زنان پیامبر یا تمام خاندان آن حضرت نیست؟

۱) روایاتی از خود همسران پیامبر حتّی از عایشه و امّ سلمه نقل شده که آنان از رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله پرسیدند: آیا ما هم جزء اهل بیت هستیم ؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : خیر.

۲) در روایات متعدّدی می‏خوانیم : پیامبر عبایی بر سر این پنج نفر کشید (که یکی از آنان خود حضرت بود) و فرمود: این‏ها اهل بیت من هستند و اجازه‏ی ورود دیگران را نداد .

۳) پیامبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله برای این که اختصاص اهل بیت را به پنج نفر ثابت کند، مدّت شش ماه (و به گفته‏ی بعضی روایات هشت یا نه ماه) به هنگام نماز صبح از کنار خانه فاطمه علیها السلام می‏گذشت و می‏فرمود : « الصلاة یا اهل البیت إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً» در کتاب احقاق الحق بیش از هفتاد حدیث از منابع معروف اهل سنّت درباره اختصاص آیه‏ شریفه به پنج نفر ذکر شده و در کتاب شواهد التنزیل که از کتب معروف اهل سنّت است بیش از یکصد و سی روایت در همین زمینه آمده است. (تفاسیر نور الثقلین و نمونه)

به هر حال این آیه شامل زنان پیامبر نمی‏شود زیرا :

آنها گاهی مرتکب گناه می‏شدند. در سوره‏ی تحریم می‏خوانیم : پیامبر رازی را به بعضی از همسرانش فرمودند و او امانت داری نکرد و به دیگری گفت . قرآن این عمل را گناه نامیده، فرمود: « إِنْ تَتُوبا إِلَی اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُکُما» (تحریم ،۴) ، عایشه که همسر پیامبر بود، جنگ جمل را علیه حضرت علی علیه السلام به راه انداخت و سپس پشیمان شد ، با آنکه در این جنگ عدّه بسیاری از مسلمانان کشته شدند !

پیامبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله برای این که اختصاص اهل بیت را به پنج نفر ثابت کند، مدّت شش ماه (و به گفته‏ی بعضی روایات هشت یا نه ماه) به هنگام نماز صبح از کنار خانه فاطمه علیها السلام می‏گذشت و می‏فرمود : « الصلاة یا اهل البیت إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً»طرح چند پرسش :

۱) آیا «یُطَهِّرَکُمْ» به معنای آن نیست که اهل بیت علیهم السلام آلودگی داشته‏اند و خداوند آنان را تطهیر کرده است؟

شرط تطهیر آلودگی نیست ؛ زیرا قرآن درباره‏ی حوریان بهشتی کلمه «مُطَهَّرَةٌ» را به کار برده در حالی که هیچ گونه آلودگی ندارند . به عبارت دیگر «یُطَهِّرَکُمْ» به معنای پاک نگه‏داشتن است ، نه پاک کردن از آلودگی قبلی .

۲) اگر اهل بیت تنها پنج نفرند، چرا این آیه در میان جملاتی قرار گرفته که مربوط به زنان پیامبر صلی الله علیه و آله است؟

الف) جمله‏ی «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ ...» به صورت جداگانه نازل شده ولی هنگام جمع آوری قرآن در این جا قرار گرفته است .

ب) به گفته‏ی تفسیر مجمع البیان ، رسم فصیحان و شاعران و ادیبان عرب این بوده که در لابلای مطالب معمولی حرف جدید و مهمّی مطرح می‏کنند تا تأثیرش بیشتر باشد . چنان که در میان اخبار صدا و سیما ، اگر گوینده یک مرتبه بگوید: به خبری که هم اکنون به دستم رسید توجّه فرمایید ، این گونه سخن گفتن یک شوک روانی و تبلیغاتی ایجاد می‏کند .

این آیه را در آیه‏ی سوّم سوره‏ی مائده خواندیم که مطلب مربوط به ولایت و امامت و کمال دین و تمام نعمت و یأس کفّار و رضای الهی، در کنار احکام مربوط به گوشت خوک و خون، نازل شده و این گونه جا سازی‏ها رمز حفظ قرآن از دستبرد نااهلان است. درست همان گونه که گاهی زنان هنگام خروج از خانه زیور آلات خود را در لابلای پنبه‏های متّکا قرار می‏دهند . با این که طلا و پنبه رابطه‏ای ندارند ولی برای محفوظ ماندن از دستبرد نااهلان این کار انجام می‏گیرد.

ج) در میان سفارش هایی که به زنان پیامبر می‏کند ، یک مرتبه می‏فرماید : خدا اراده‏ی مخصوص بر عصمت اهل بیت دارد ، یعنی ای زنان پیامبر! شما در خانه‏ای هستید که معصومین علیهم السلام هستند و حتماً باید تقوا را بیشتر مراعات کنید .

د) در مورد اهل بیت ضمیر جمع مذکر به کار رفته که نشان غالب بودن مردان است ، به خلاف جملات مربوط به زنان پیامبر که در آنها از ضمیر جمع مؤنث استفاده شده است ؛ «بُیُوتِکُنَّ ...، أَقِمْنَ ... عَنْکُمُ، ... یُطَهِّرَکُمْ» گرچه این آیه خطاب به زنان پیامبر است ولی قطعاً مراد همه‏ی زنان مسلمان هستند که باید به این دستورات عمل کنند.

● پیام‏های آیه :

۱) جایگاه زن یا خانه است یا بیرون خانه بدون خود نمایی : «قَرْنَ ... لا تَبَرَّجْنَ»

۲) ارتجاع و عقب گرد به دوران جاهلی ممنوع است : «لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولی‏»

۳) خودنمایی نشانه‏ی تمدّن نیست ، نشانه‏ی جاهلیّت است : «تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولی‏»

۴) نماز و زکات دو عنصر ناگسستنی و متلازم یکدیگرند : «الصَّلاةَ و الزَّکاةَ»

۵) اطاعت از رسول در کنار اطاعت از خدا واجب است : «أَطِعْنَ اللَّهَ»

۶) گناه ، پلیدی روح است و خاندان نبوّت باید از این پلیدی دور باشند : «لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ»

آمنه اسفندیاری

منابع:

۱- تفسیر نور ، ج۹

۲- تفسیر نمونه ، ج ۱۷

۳- تفسیر نور الثّقلین

۴- تفسیر برهان