تاریخچه پاتولوژی آسیب شناسی در ایران

پاتولوژی شعبه ای از علم پزشكی است كه در ماهیت بیماری ها و براساس تغییرات ساختمانی و عملكرد اعضایی كه دچار ناخوشی شده اند بحث می كند

پاتولوژی شعبه ای از علم پزشكی است كه در ماهیت بیماری ها و براساس تغییرات ساختمانی و عملكرد اعضایی كه دچار ناخوشی شده اند بحث می كند. پاتولوژی را به طور كلی به دو گروه آناتومیك یا جراحی و كلینیك تقسیم می كنند كه در حقیقت گروه دوم همان آزمایشگاه ها هستند اما پاتولوژی آناتومیك پایه و اساس تشخیص بیماری ها است و بدون آن تشخیص هیچ بیماری جراحی از نظر علمی دارای اعتبار نیست در واقع هر نمونه جراحی و یا هر عمل جراحی كه انجام شود در صورت تشخیص آن قطعی است كه پاتولوژی بر روی آن انجام گرفته باشد.

• شروع تدریس تشریح مرضی در سال ۱۳۱۳

قبل از تاسیس آزمایشگاه آناتومی پاتولوژی به وسیله مرحوم دكتر مصطفی حبیبی گاهی پزشكان سفارتخانه های خارجی كه در ایران بودند و یا بعضی از پزشكان تحصیلكرده ایرانی بیوپسی هایی از بیماران تهیه می كردند و به كشورهای دیگر می فرستادند. در واقع تا سال های ۱۳۱۲ در دانشكده پزشكی درسی به نام پاتولوژی دیده نمی شد در حالی كه درس بافت شناسی وجود داشت و از سال ۱۳۱۳ درس پاتولوژی تحت عنوان تشریح مرضی شروع شد. البته این درس به صورت تئوری بوده و استاد آن هم مرحوم دكتر علی فلاتی بودند. ناگفته نماند كه این درس به صورت نظری هم بوده اما آزمایشگاهی در كار نبوده است و تا سال ۱۳۱۵ ادامه داشت و دكتر مصطفی حبیبی جزء اولین دانشجویان اعزامی به خارج از كشور بود و در آزمایشگاه پاریس با پروفسور گوستاو روسی و پروفسور ابرلن و پروفسور لرو دوره پاتولوژی آناتومی را دید و در همان سال ۱۳۱۵ به ایران بازگشت.

• فعالیت های دكتر حبیبی در ایران

زمانی كه مرحوم دكتر حبیبی به ایران می آید مقارن با زمانی كه دانشكده پزشكی مشغول سروسامان سازمان جدیدش بود البته مرحوم حبیبی قبل از این كه در دانشكده كار پاتولوژی را انجام دهد در ساختمانی كه جنب مدرسه دارالفنون بوده مشغول به كار پاتولوژی می شود و در همان سال به عنوان دانشیار بافت شناسی و جنین شناسی مشغول به كار می شود اما در سال ۱۳۱۹ پروفسور ابرلن سازمان جدید دانشكده را بر پا ساخت كه اساس آن بر پایه دانشكده پزشكی پاریس بوده و مرحوم دكتر حبیبی به عنوان استاد كرسی تشریح مرضی انتخاب شد. البته باید توضیح داده شود كه منظور از كرسی استادی یعنی هر درسی را تحت عنوان یك كرسی می شناسند. اما بد نیست بگوییم دكتر محمد دادخواه كه از دانشجویان اعزامی در سال ۱۳۱۲ بود پاتولوژی را در اروپا خواند اما وقتی به تهران آمد به هیچ وجه به كار پاتولوژی نپرداخت.

• تاسیس اولین آزمایشگاه پاتولوژی توسط پروفسور ابرلن

در سال ۱۳۱۹ تعداد كرسی های دانشكده پزشكی از رقم ۲۳ به ۲۸ رسید و درنتیجه بافت شناسی و جنین شناسی از تشریح مرضی جدا شد و به همین خاطر دكتر حبیبی استاد كرسی تشریح مرضی و دكتر علی فلاتی استاد كرسی بافت شناسی و جنین شناسی قرار گرفتند اما در این سال ها چون پروفسور ابرلن خود نیز یكی از پاتولوژیست شناسان بزرگ جهان بود و در عین حال مرحوم دكتر حبیبی را خوب می شناخت و می دانست كه پاتولوژیست برجسته ای است در دانشكده پزشكی آزمایشگاه مجهزی برای پاتولوژی دایر كرد و از این زمان به بعد شهر تهران دارای آزمایشگاه پاتولوژی مجهزی شد كه كلیه نمونه های جراحی بیمارستان های تهران به این آزمایشگاه فرستاده می شد و علاوه بر كار پاسخگویی به نمونه های تهران و احتمالاً كل كشور كرسی آسیب شناسی مسئولیت تدریس علمی و نظری دانشجویان را هم داشت كه در همین زمان مرحوم دكتر حبیبی از بین پزشكان فارغ التحصیل دانشگاه تهران كسانی را انتخاب كرد و به آنها آموزش داد كه از جمله این شاگردان مرحوم دكتر آرمین و مرحوم دكتر رحمتیان شهرت خاصی داشتند. دكتر حبیبی كه شخصیت نابغه و دلسوز آموزش پزشكی كشور بود نه تنها پایه گذار آسیب شناسی در ایران بود بلكه آموزشگاه های عالی بهداشت شهرستان های مشهد، اصفهان، شیراز و تبریز را نیز پایه گذاری كرد و لام های لازم برای آموزش علمی دانشجویان همان آموزشگاه ها را در تهران تهیه می كرد و به شهرستان ها می فرستاد كه در واقع همین آموزشگاه های عالی بهداشت پایه گذار دانشكده های پزشكی این شهرستان ها شدند.

• فعالیت های گروه آسیب شناسی (پاتولوژی)

متاسفانه دكتر مصطفی حبیبی روز پنج شنبه ۲۶ فروردین ماه سال ۱۳۲۷ به علت بیماری قلبی به دارفانی پیوست و بعد از فوت آن مرحوم تا سال ۱۳۳۳ كرسی آسیب شناسی، استاد صاحب كرسی نداشت ولی با همان دو شاگرد برجسته ایشان دكتر آرمین و دكتر رحمتیان به عنوان استاد بدون كرسی و بقیه پاتولوژیست هایی كه در همان سازمان آموزش دیده بودند آزمایشگاه پاتولوژی برنامه خود را ادامه داد به طوری كه در سال های ۱۳۳۰ آسیب شناسی ایران را كه منحصر به همان آزمایشگاه دانشكده پزشكی و دو آزمایشگاه خصوصی شهر بود به وسیله دكتر آرمین و دكتر رحمتیان اداره می شد و در همین زمان آسیب شناسان ایران دو استاد بدون كرسی دكتر آرمین و دكتر رحمتیان بودند و یك رئیس بخش وابسته مرحوم دكتر محمد كار و دو رئیس درمانگاه كه دكتر سجادی و دكتر شمسا بودند البته همه این شخصیت ها هر كدام ارزش و اعتبار بالایی در سازمان علمی كشور داشتند و همه شان به رحمت ایزدی پیوستند. اما علاوه بر اینها كرسی آسیب شناسی چهار دستیار نیز داشت كه از جمله دكتر یوسف اكبرآزاد و دكتر خلیل دیلمقانی و دكتر خدارحم رئیس بهرامی و خانم دكتر كاظمی بودند و در سال ۱۳۳۳ مجموعه آسیب شناسی ایران شامل كرسی آسیب شناسی دانشكده پزشكی و دو آزمایشگاه خصوصی بود و در همان سال كرسی سرطان ایجاد شد و اولین آزمایشگاه پاتولوژی در بیمارستان امام خمینی (ره) یا هزار تخت خوابی سابق به وسیله مرحوم دكتر رحمتیان و مرحوم دكتر شمسا ایجاد شد كه شامل آزمایشگاه های هیستوپاتولوژی و سیتوپاتولوژی و میكروسكوپ الكترونیك بود كه در هریك از این رشته ها در انستیتو كانسر شاگردان و متخصصانی حتی به خصوص در رشته سیتوپاتولوژی نه تنها از ایران بلكه از كل كشورهای مختلف مثل عراق، تركیه، پاكستان، مصر و عمان متخصصانی را با همكاری سازمان بهداشت جهانی تربیت می كردند اما پس از تاسیس آزمایشگاه پاتولوژی در بیمارستان امام خمینی (ره) گروه آسیب شناسی به مدیریت مرحوم دكتر آرمین در سایر بیمارستان های دانشكده پزشكی آزمایشگاه پاتولوژی دایر كرد. همچنین از آن زمان به بعد با وجود پاتولوژیست های ورزیده ای كه در گروه پاتولوژی دانشكده و انستیتو كانسر آموزش دیده و متخصص شده بودند كار پاتولوژی در كل كشور توسعه پیدا كرد و دانشكده های پزشكی سابقه دار در شهرستان های مشهد، شیراز، اصفهان و تبریز نیز متخصصانی تربیت كردند و مشغول به كار شدند.

• قانون درباره آسیب شناسی

نگرانی ها در مورد درمان بیماری ها رو به افزایش بود گو این كه آمار بی شمار جراحی های بدون بررسی و آزمایش از یك طرف و خبر موفقیت آمیز نبودن آن از طرف دیگر باعث شده بود كه بیمار دچار اختلالات روحی شود تا این كه در سال ۱۳۶۳ قانونی در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید كه این قانون به تمام سازمان های نظام پزشكی كشور ابلاغ شد كه هر نوع بافت یا بافت هایی كه به عنوان بیوپسی یا جراحی از بدن خارج می شود باید توسط پزشك معالج یا بیوپسی كننده برای آزمایش پاتولوژی ارسال شود.