فرهنگسازی بر مدار باورهای مردم

بررسی شرایط ساخت مجموعه های مناسبتی ویژه محرم از زبان دو کارگردان تلویزیون

با گسترش شبکه‌های تلویزیونی در اواخر دهه ۷۰، ساخت مجموعه‌های مناسبتی ویژه ایام​خاص​ماه محرم، ماه رمضان، دهه فجر، نوروز و هفته دفاع مقدس رونق گرفت.

محرم نزد مردم ایران جایگاه خاص و ویژه‌ای دارد و فرهنگ عزاداری و ارادت به امام حسین(ع) و یارانش، در ذات و روح مردم ایران نهادینه شده است و نسل به نسل منتقل می‎‌شود. براساس این ضرورت و پیوند هنر با واقعه عاشورا که قبلا در سینما به تولید آثار شاخص و ماندگاری مثل «سفیر» ساخته فریبرز صالح، «روز واقعه» به کارگردانی شهرام اسدی و... منجر شد و با سیاستگذاری سازمان صدا و سیما و حضور بزرگان سینما و تلویزیون، ساخت مجموعه‌های مناسبتی ویژه محرم رونق گرفت. حسن فتحی با ساخت شب دهم، حسین سهیلی‌زاده با آخرین دعوت، محمدحسین لطیفی با سفر سبز، احمد امینی با باران عشق، داوود میرباقری با مجموعه ماندگار مختارنامه، سامان مقدم با پریدخت، فرید سجادی حسینی با حج سرخ، بانو و... آثار ماندگار عاشورایی در فرمت تلویزیون خلق کردند.

فریـــد سجـادی حسینی، کـارگـردان تلویزیون درباره تجربه ساخت کارهای مناسبتی ویژه محرم گفت: برای اولین بار سال ۱۳۷۱ با ساخت برنامه حج سرخ که در ده قسمت پخش شد، افتخار پیدا کردم درباره زندگی امام حسین(ع) کاری بسازم.

این کارگردان درباره تفاوت ساخت سریال​های مناسبتی ماه محرم با سایر مجموعه‌ها تصریح کرد: سریال بانو ابتدا با نیت پخش در ایام محرم تولید نشد. خوشبختانه مضمون نمایش با ویژگی​های ایام محرم قرابت و همخوانی داشت. زمانی که شما در شروع کار این استرس را نداشته باشید که می‌خواهید کار مناسبتی بسازید با فراغ بال و تمرکز بهتر کار می‌کنید و مجبور نیستید هدفگذاری از قبل تعیین شده‌ای را برای بیان برخی مسائل در کار داشته باشید و اعتقادات طبیعی و قلبی سازنده به فلسفه عاشورا بدون هیچ پیشداوری در قالب اثر به مخاطب منتقل می‌شود.

این کارگردان درباره وجود حساسیت‌ها درباره ماه محرم و تاثیر آنها بر کار مجموعه‌ساز عنوان کرد: این مسائل باعث محتاط شدن کارگردان در کارش می‌شود. البته محدودیت‌ها می‌تواند در کار مجموعه‌ساز خلاقیت به وجود آورد و با اتخاذ شیوه‌های متفاوت نسبت به انتقال مفهوم به مخاطب اقدام کند . در این سال‌ها، سینماگران شیوه‌های مختلفی را آزموده‌اند تا قصه‌شان را روایت کنند و این شیوه‌ها عموما در درام‌سازی موفق بوده است. در این شرایط است که در مجموعه‌سازی به برخی دستاوردها دست پیدا می‌کنیم که به تولید آثار ماندگاری مثل امام علی(ع) و مختارنامه منجر می‌شود؛ مجموعه‌هایی که سرفصل جدیدی را در حوزه ولایت و حماسه قیام عاشورا به مخاطب واگویه کرد. روایت داستانگوی جذاب تاریخ صدر اسلام در این مجموعه‌ها جذابیت زیادی برای مخاطبان داشت و کارگردانی مثل میرباقری نشان داد استاد دراماتیزه کردن این نوع وقایع تاریخ اسلام است.

ساخت مجموعه‌های ویژه محرم در خیلی از مواقع نشان‌دهنده نفوذ فرهنگ عاشورایی در بین همه افراد جامعه با هر نوع تفکر و بینشی بوده است و کارگردان‌های ما نیز جزو همین جامعه هستند

این کارگردان درباره تاثیرات حضور مشاوره‌های دینی در کارهای مناسبتی عنوان کرد: تا به حال در مجموعه‌هایی که ساخته‌ام با مشاور مذهبی کار نکرده‌ام، اما معتقدم اگر جایگاه مشاور تعریف شده باشد، حضورش می‌تواند به کار کمک کند. با این نگاه، کارکردن در هر حوزه‌ دیگری مثل کارهای پلیسی یا دفاع مقدس هم به وجود مشاورانی که در آن حوزه تبحر دارند نیاز دارد.

سجادی حسینی با اشاره به لزوم وجود تعامل میان کارگردانان و مشاوران مذهبی در سریال‌های مذهبی سیما متذکر شد: ما نسبت به اصول، اعتقادات و خط قرمزها شناخت داریم، اما مشاوره‌ها در ارتقای کیفی آثار تلویزیونی موثر است.

او در مورد نحوه ارائه مفاهیم عاشورایی در سریال حج سرخ گفت: در این سریال یک راوی با لباس تاریخی در ده قسمت مجموعه حضور داشت و روایتگر صحنه‌های مختلف قیام امام حسین(ع) بود.

سجادی ‌حسینی درباره لزوم احاطه کارگردانی که قصد دارد مجموعه ویژه محرم بسازد به تاریخ اسلام گفت: هر چقدر کارگردان سواد و معلومات تاریخی درباره محرم و قیام امام حسین(ع) داشته باشد و این معلومات با شناخت و اعتقاد قلبی همراه باشد، به ساخت کارهای ارزشمندی منجر می‌شود.

این کارگردان درباره تاثیر ساخت سریال مناسبتی به منظور زدودن باورهای غلط و خرافات از واقعه عاشورا و آیین‌های سوگواری آن تاکید کرد: به طور حتم یکی از اهداف‌ صاحب‌نظران و مدیران هم این است که ساخت سریال مناسبتی می‌تواند فرهنگ درست و واقعیت‌ها را به مخاطب منتقل کند و معتقدم نباید ساخت سریال مناسبتی منحصر به ایام خاصی باشد و باید در طول سال این نــوع سریال‌ها تولید شود. این‌که بخواهیم ده ماهه بدون تفاوت نسبت به ساخت سریال‌های مناسبتی اقدام کنیم و در ادامه، شتاب‌زده مقدمات ساخت را فراهم آوریم، به‌طور حتم با کار ارزشمندی مواجه نخواهیم بود.

این کارگردان با اشاره به ساخته‌های ماندگار عاشورایی در حوزه مجموعه‌سازی تاکید کرد: بیشتر کارگردان‌هایی که در این حوزه کار کرده‌اند تا حد توان، کارهای خوبی ساخته‌اند.

ساخت مجموعه‌های ویژه محرم در بسیاری از مواقع نشان‌دهنده نفوذ فرهنگ عاشورایی در همه افراد جامعه با هر نوع تفکر و بینشی بوده است و کارگردان‌های ما نیز جزو همین جامعه هستند و طبیعی است با باور و اعتقاد قلبی کارشان را می‌سازند.

احمد امینی، کارگردان سینما و تلویزیون در مورد تفاوت ساخت سریال برای ایام ماه محرم با دیگر مجموعه‌ها می‌گوید: مهـم‌ترین ویــژگی سریال‌های مناسبتی، فشردگی و زمان اندک برای ساخت است. این گله من نیست، بلکه اکثر کارگـــــردان‌هایی که سریال مناسبتی ساخته‌اند، گله‌مند هستند. همه مدیران و کارگردان‌ها، مناسبت‌هایی را که در طول سال قرار است در‌باره‌شان سریالی ساخته شود، می‌شناسند و نمی‌دانم چرا به‌رغم دانستن این مساله مدیران نسبت به اقدام بموقع برای ساخت مجموعه‌های مناسبتی بی‌تفاوت هستند. به همین دلیل، اغلب این مجموعه‌ها در تولید لطمات جبران‌ناپذیری می‌بیند و عوامل هم از این فشردگی کار شکایت می‌کند و بارها دیده شده برخی گروه‌ها چهل و هشت ساعته کار کرده‌اند تا مجموعه بموقع برای پخش روی آنتن برود.

او درباره تاثیر حضور مشاور مذهبی عنوان کرد: خود من چنین تجربه‌ای نداشتم و در ساخت سریال باران عشق از مشاور مذهبی استفاده نکردم. طبیعی است وقتی برای ساخت کار تخصصی اقدام می‌کنید، باید از وجود مشاورانی که در حوزه مربوط شناخت دارند استفاده کنید. این کار باعث می‌شود کارگردان بتواند در بخش‌هایی که اطلاعات کافی ندارد دارای شناخت شود. در حوزه مسائل دینی طبیعی است اطلاعات مردم و کارگردان‌ها محدود است.

امینی در مورد نوع ارائه مفاهیم در کارهای مناسبتی افزود: در ساخت مجموعه باران عشق تلاش کردم اشاره​ای کلی به عاشورا داشته باشم. در این مجموعه اساس قصه درباره زیارت رفتن تعدادی از شخصیت‌های مجموعه به کربلاست که در طول سفر با اتفاقاتی روبه‌رو می‌شوند و این کار در زمان پخش هم با استقبال خوب مخاطبان و منتقدان روبه‌رو شد. تجربه هم نشان داده پرداخت غیرمستقیم به موضوع می‌تواند برای مخاطب جذاب‌تر باشد.

این کارگردان سینما و تلویزیون درباره تاثیرات ساخت مجموعه‌های مناسبتی در زدودن باورهای خرافی از دیدگاه‌های مردم تاکید کرد: برخی سریال‌های مناسبتی با پرداختن به موضوعاتی، به این خرافه‌ها دامن می‌زنند و باورهای غلط را اشاعه می‌دهند که با فرهنگ امام حسین(ع) منافات دارد. یکی از وظایف اصلی ساخت مجموعه‌های مناسبتی، زدودن همین باورهای خرافی از ذهن مردم است.

امینی درباره تاثیر خط قرمزها و حساسیت‌های موجود در ساخت سریال‌های مناسبتی افزود: خط قرمزها اگر در چارچوبی درست باشد، به نفع کار است، اما اگر به سمت نگاه سلیقه‌ای برود، دردسرساز است. همه کارگردان‌ها خط قرمزها را می‌شناسند و خود را ملزم به رعایت آن می‌دانند. اعتدال در هر کار باعث پیشرفت می‌شود و نباید سلیقه‌ای برخورد کرد. عده‌ای از دوستان در این بحث کاسه داغ‌تر از آش می‌شوند.

احمدمحمد اسماعیلی