جای خالی جامعه شناسی نقادانه

جامعه شناسی از گرایش های مسلط و احتمالی گزارش می دهد من چشم خود را روی دستاوردهای اندک جامعه شناسان طی سال های اخیر نمی بندم و اگر نقدی بر علوم انسانی وارد می کنم منظورم علوم انسانی است که طی سال های گذشته دچار سترونی شده است علوم انسانی در ایران مشتمل بر رشته هایی چون فلسفه و تاریخ در صد سال گذشته دچار سترونی شده و هرچه زمان گذشته بر این سترونی افزوده و هر روز خوشه علوم انسانی نسبت به گذشته نحیف تر شده است ما در ایران علوم انسانی بی ربط و باربط داریم نزدیک به ٨٠ درصد علوم انسانی ما بی ربط است که مملو از بدآموزی است و شامل گزاره ها و جملاتی است که هیچ پشتوانه علمی و نظری ندارد به طورمثال سال هاست گفته می شود اصلاحات ارضی سبب نابودی کشاورزی در ایران شده است درحالی که با مراجعه به آمار مشاهده می کنیم اصلاً چنین چیزی وجود نداشته است بااین حال, اگر هم امیدی به علوم انسانی وجود داشته باشد در گروی همان ٢٠ درصد علوم انسانی باربط است احمد اشرف نیز از جمله استادانی است که در این پارادایم قرار دارد در ادامه بیشتر بخوانید

علوم انسانی در ایران از فقدان دیالکتیک خاص و عام رنج می برد. در ایران هیچ گفتمانی وجود ندارد و افراد یکدیگر را نقد می کنند و دانشی که تولید می شود انباشته نمی شود تا بر اساس آن گفتمان شکل بگیرد. تمام بنیان گذاران علم جامعه شناسی اعم از دورکیم، وبر، مارکس و ... تاریخ بنیاد هستند. توکویل هم یکی از جامعه شناسان تاریخ بنیاد و سرآمد است که باید در دانشگاه های ما کتاب هایش تدریس شود درحالی که اصلا چنین چیزی وجود ندارد و این هم یکی از مشکلاتی است که علوم انسانی ما از آن رنج می برد. جامعه شناسی که باید بیش از هر جای دیگر تاریخ محور باشد وجود ندارد و رها شده است. شما در تاریخ ایران دیالکتیک خاص و عام را می بینید، تفکری که به مدرنیته در ایران می رسد و ٣٠٠ سال سرکوب اندیشه و تفکر را با خود دیده است. در این ٣٠٠ سال تغییرات و تحولات زیادی صورت گرفته و مدرنیته ایرانی در حالی متولد شده که بریده بریده شکل گرفته و ما برای اینکه مدرنیته را بفهمیم ابتدا باید غرب را به عنوان مبنای زایش آن درک کنیم. چراکه اگر بدن ایرانی بخواهد مدرنیته را به عنوان یک عضو پیوندی بپذیرد و آن را پس نزند باید ابتدا آن را درک کند و بفهمد. احمد اشرف از جمله کسانی است که دیالکتیک خاص و عام را می داند. او از متفکرانی است که فلسفه، اندیشه و تاریخ ایران را می داند و اگر متنی را نوشته می دانسته که این متن چه سابقه ای دارد و ماحصل آن چه نتیجه ای خواهد داشت. این در حالی است که امروزه ما فقط متون غرب را استفاده می کنیم بدون اینکه بدانیم جایگاه این متون چه چیزی است و به همین دلیل از این علوم انسانی سترون شده چیزی درنمی آید. احمد اشرف از جامعه شناسانی است که در آثارش تلاش کرده به صورت تاریخی به موضوعات نگاه کند و جریان های مختلف را در یک مدل به هم پیوسته تحلیل کند. او همچنین موضوع هویت را بررسی کرده و در این مساله به بحث نگاه پست مدرن به هویت، نگاه تاریخ محور به هویت، الگوی طبقه محور به هویت و ... پرداخته است. همچنین اشرف در کتاب «طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران» کار مهمی درباره طبقه انجام داده. تنها نقص کار او این است که تفاوت بین قشر و طبقه را مشخص نمی کند، گویی این دو کلمه با یکدیگر مترادف هستند درحالی که در غرب بین این دو کلمه تفاوت وجود دارد.

متاسفانه اکنون بوی طبقه از نوکیسگی در ایران بلند شده است. چون اصلا فرد در جامعه ایرانی متولد نشده و ما از نظر جامعه ای فرد نیستیم و از نظر قبیله ای خودمان را هویت می بینیم و از این نظر کتاب احمد اشرف بسیار اثر حائز اهمیتی است. همان گونه که مطرح کردم اشرف از جامعه شناسانی است که موضوعات را به صورت دیالکتیک عام و خاص می بیند. در کتاب «موانع تاریخی رشد سرمایه داری در ایران» سوال او این است که چرا ایران سرمایه داری نشده است. مقاله دیگر اشرف با عنوان ویژگی های تاریخ شهر اسلامی نیز یکی از پرمرجع ترین کارهای اوست اما یکی از اشکالات اساسی اش این است که الگویی که در جوامع اسلامی درباره رابطه بین مسجدجامع و بازار ارائه کرده قابل تعمیم به همه دنیای اسلام نیست. اما چرا احمد اشرف از منظر جامعه شناسی چپ به موضوعات می نگریسته است؟ در زمانه ای که او می زیسته تمامی متفکران آن دوره عضو حزب توده بودند و هرکس به نوعی متصل به این حزب بوده است. چراکه در آن زمان یا باید عضو حزب توده می شدید یا در مقابل چارچوب مدرنیته آمریکایی قرار می گرفتید و اگر در چارچوب دیالکتیک عام و خاص و مفاهیمی چون نابرابری، عدم توسعه و پیشرفت و ... می اندیشید در نتیجه به چنین نقطه ای می رسیدید. به هرحال اگرچه ما مارکس را نقد می کنیم اما هیچ کس به اندازه مارکس سرمایه داری را نفهمیده است و از این نظر کار او بسیار حائز اهمیت است. جامعه شناسی هم در ایران هیچگاه نقادانه متولد نشده بود، گویی همیشه کارکردش به گونه ای بوده که نه سیخ بسوزد و نه کباب و فقط جنبه پیمایشی داشته است. متاسفانه اکنون در حوزه جامعه شناسی هم کار جدی و رسمی صورت نمی گیرد و اغلب شاهدیم که جامعه شناسی بیشتر به توصیف بسنده می کند.