فاصله زیادی با استانداردهای جهانی داریم

نگاهی به تفاوت استانداردهای مراقبت های پرستاری درایران و جهان نظام پرستاری

سلامت مقوله‌ای است چند بعدی که عوامل مختلفی برآن تاثیرگذار بوده و به‌نوعی با آن در ارتباط هستند و گاهی نیز تهدیدکننده آن محسوب می‌شوند...

امروزه در استانداردهای جهانی، نیروی انسانی حرف اول را می‌زند. امروزه استاندارد تعداد پرستار به بیمار از راه‌های مختلفی سنجیده می‌شود. به عنوان مثال گفته شده باید تعداد پرستاران ۳ برابر تعداد پزشکان یا ۲ برابر تعداد تخت‌های بیمارستانی بوده یا در ازای هر هزار نفر جمعیت، ۳ پرستار وجود داشته باشد.

● کمبود نیروی کار و حقوق

متوسط جهانی نیروی پرستار به تعداد تخت ۵۶/۲ است. در کشور استرالیا، آمریکا و کانادا این رقم حدود ۷/۶ است و حتی در بعضی نقاط به ۷ هم می‌رسد، اما متاسفانه در کشور ما و در بعضی بیمارستان‌ها، این نسبت ۵/۰ تا ۷/۰ بوده و همین باعث شده آنطور که شایسته است، خدمات پرستاری به بیماران ارایه نشود.

طی سال‌های گذشته در ایران در ازای هر ۲ پرستاری که بازنشسته شده یا به هر شکلی از چرخه کار خارج می‌شدند، یک پرستار وارد سیستم می‌شده است. همین عامل باعث شده به تدریج نیروی پرستاری کم شود. با پیگیری‌های انجام شده توسط سازمان نظام پرستاری، اکنون به ازای هر یک خروجی، یک ورودی داریم. به همین دلیل این نسبت به ۹/۰ رسیده که باز هم با استانداردهای جهانی فاصله زیادی وجود دارد.

ازسویی، در حال حاضر در کشور ۱۱۲ هزار و ۸۰۰ تخت وجود دارد که با احتساب ۲ پرستار برای هر تخت، باید بیش از ۲۲۰ هزار پرستار شاغل به کار وجود داشته باشد، اما اکنون حدود ۱۴۰ هزار پرستار داریم که از این تعداد، افراد زیادی نیز شاغل نیستند. علت اصلی آن در درجه اول، حقوق بسیار پایین این قشر است. به طور مثال در دانشگاه تهران در اسفند سال ۸۷ حقوق دریافتی یک پرستار تازه استخدام شده، ۴۷۰ هزار تومان بوده است. در حالی که در سال ۸۸ تا همین زمان، این رقم به ۳۷۰ هزار تومان رسیده است. یعنی همین عامل باعث شد بسیاری از پرستاران تازه استخدام‌شده، ترک کار کنند.

علاوه بر این که نیروی انسانی در کشور ما تعداد کمی را تشکیل می‌دهند (که به خاطر سختی کار است)، این میزان حقوق کم هم عامل مهمی شده تا پرستاران ترک کار کرده و به کشورهای دیگری مهاجرت کنند. در حال حاضر بیشتر پرستاران ایرانی به آمریکا، کانادا و استرالیا رفته و در آنجا حقوقی به مراتب بالاتر از ایران دریافت می‌کنند. به‌طوری که متوسط حقوق پرستار در ایران که حدود ۵۰۰ هزار تومان است، در همین کشورها، حداقل ۳ تا ۵ میلیون تومان دریافت می‌کند.

طبق آخرین اطلاعات ماه می ۲۰۱۰، کمترین حقوق پرستاران با کمترین میزان تحصیلات در آمریکا، ۵۲ تا ۵۵ هزار دلار در سال است و بالاترین آن ۱۸۶ هزار دلار در سال.

این نکته را هم باید در نظر داشت که در آن کشورها، میزان تورم بسیار کم است. باید در نظر داشت هزینه آموزش یک پرستار در ایران تا زمان فارغ‌التحصیلی، حدود ۱۴ تا ۱۵ میلیون تومان است، حال همین فرد که در این کشور برای وی سرمایه‌گذاری شده، به دلیل مشکلات کاری به کشور دیگری مهاجرت می‌کند و آنجا شاغل می‌شود. آنجا قدر پرستاران ایرانی را خوب می‌دانند، چون هزینه‌ای برایشان صرف نشده، از طرفی خود پرستاران نیز بسیار راضی بوده و کار خوب و رضایت‌بخشی ارایه می‌دهند. درواقع نظر کلی این کشورها نسبت به پرستاران ایرانی بسیار مثبت است.

در حال حاضر، تعداد عضویت در سازمان‌ نظام پرستاری، حدود ۹۰ هزار نفر است که از این تعداد، افرادی بازنشسته هستند و تعدادی هم عضو شده‌اند تا بتوانند به خارج از کشور بروند. بنابراین اگر متوسط را بگیریم، حدود ۱۲۰ هزار پرستار شاغل در کشور ما هستند و اگر به نسبت تعداد تخت هم بسنجیم، حدود ۱۲۰ هزار پرستار کم داریم.

در کشورهای مختلف بین رشته‌های کارشناسی، گاهی بالاترین و گاهی دومین حقوق مربوط به پرستاران است که تنها میزان حقوق حقوقدانان یا مهندسان، به ویژه مهندس مکانیک یا حسابرسان از پرستاران بالاتر است. ازسویی، بالاترین حقوق پزشک (که متعلق به جراح قلب است) ۶۶۵ هزار دلار در سال بوده و کمترین حقوق پزشک ۱۱۷ هزار دلار در سال. در همان کشورها، حقوق پرستاران نیز حداکثر ۱۸۶ هزار دلار در سال، یعنی به نسبتی حدود ۳ تا ۴ برابر، اما در ایران این اختلاف گاهی به ۴۰۰ برابر می‌رسد.

نکته دیگر اینکه حداکثر حقوق پرستار که ۱۸۶ هزار دلار در سال است، نسبت به حداقل حقوق پزشک که ۱۱۷ هزار دلار در سال است، ۸/۰ می‌شود. یعنی در بعضی از بخش‌ها گاهی پرستاران حتی بیشتر از پزشکان دریافت می‌کنند. از طرف دیگر استانداردهای جهانی نشان می‌دهد در بخش داخلی و جراحی، هر ۴ تا ۶ بیمار باید یک پرستار داشته باشند (که در کشور ما، هر ۱۲ بیمار یک پرستار دارند). در زایشگاه برای هر ۸ مادر و نوزاد، یک پرستار لازم است.

در بخش ICU و CCU، هر ۱ یا ۲ بیمار یک پرستار دارند یا میزان ساعت کار که متوسط جهانی آن ۳۵ ساعت است، رعایت می‌شود. البته ساعات روزهای تعطیل،‌ بین ۵/۱ تا ۲ برابر یا شب‌کاری ۵/۱ برابر یا زمان تعطیلات سال نو و اعیاد مهم، همگی ۲ برابر حساب می‌شود، اما در ایران هیچ تفاوتی میان ساعات کاری روز تعطیل و غیرتعطیل پرستاران وجود ندارد و حقوق پرستاران بسیار کمتر از استانداردهای جهانی است.

نتیجه آن هم چیزی نیست جز اینکه پرستاران آنگونه که شایسته است، نمی‌توانند خدمات را ارایه دهند. حتی اگر بخواهند براساس وجدان کاری خود عمل کنند، نتیجه آن می‌شود که آسیب‌های شغلی مانند کمردرد، پادرد، میگرن و بیماری‌هایی که پرستاران را زودتر از موعد بازنشسته می‌کنند، گریبانگیر آنها می‌شود. در پژوهشی که در سازمان پرستاری انجام شده، مشخص شد تقریبا پس از ۱۲ سال کار، پرستاران به یکی از آسیب‌های شغلی گرفتار می‌شوند. بنابراین در حال حاضر کمبود نیرو به شدت جلب‌توجه می‌کند.

امروزه دانشگاه‌های دولتی و آزاد مجموعا حدود ۶ تا ۵/۶ هزار نفر فارغ‌التحصیل در سال دارند که از آنها، تعدادی جذب مراکز درمانی نمی‌شوند، یعنی به محض تمام شدن طرح نیروی انسانی، مشاغل دیگر مانند کار در شرکت‌های دارویی و تجهیزات پزشکی را به دلیل استرس کم کار و حقوق بالاتر ترجیح می‌دهند.

ازسویی، پرستاران به دلیل حقوق بالاتر در برخی از مراکز خصوصی، مایلند زودتر مراکز دولتی را ترک کرده و وارد بخش خصوصی شوند. البته بعضی مراکز خصوصی هم هستند که پرستاران را استثمار کرده که یا تعدادشان کم است یا از افرادی استفاده می‌کنند که تخصص کمتری دارند تا حقوق کمتری بدهند. بنابراین درخواست ما هم این است که نسبت به تحصیلات پزشک و پرستار، نسبت خوبی میان میزان حقوق‌ها برقرار باشد تا لااقل تناسب جهانی حفظ شود.

برهمین اساس سازمان نظام پرستاری به دنبال تعیین تعرفه پرستاری است. البته در کل دنیا همه گروه‌ها تعرفه دارند، ولی پرستاری حرفه‌ای است که تعرفه ندارد و فقط مراقبت در منزل است که تعرفه برایش تعریف شده، بنابراین در ایران هم به دنبال تعیین تعرفه هستیم. البته در ابتدا مخالفت‌هایی با این امر وجود داشت، چون گفته می‌شد مشابه آن در کشورهای دیگر وجود ندارد، در صورتی که استدلال ما این بود که اگر در ایران ساعات کاری و حقوق و نسبت پرستار به تخت مانند کل دنیا شود، پس ایران هم تعرفه نمی‌خواهد.

همه این مدارک و مقایسه‌ها در ایران و جهان در خرداد ۱۳۸۶ به مجلس ارایه‌شده و براساس آنها تعرفه‌ها مشخص و استانداردهای پرستاری هم تهیه شده که سازمان نظام پرستاری به دنبال اجرایی شدن و ضمانت اجرایی آنها است و نتیجه آن دلگرم شدن بیشتر پرستاران و رضایت‌خاطر آنها و افزایش حقوق و دستمزد پرستاران و نتیجه مستقیم آن بر ارتقای نظام سلامت است. در این‌صورت پرستاری از بیمار مراقبت می‌کند که خودش سالم و بانشاط است. درواقع هم پرستار راضی است و هم مخاطبان اصلی که بیماران هستند و نتیجه اصلی آن، بهبود سلامت جامعه است. اگر هر کشوری به سلامت جامعه‌اش علاقه‌مند است، باید ۷۰ درصد نیروی بخش بهداشت و درمان را که جامعه پرستاری است، راضی نگه دارد.

موضوع دیگری که باعث ترک خدمت پرستاران می‌شود، تعدی به آنهاست؛ چه تعدی کلامی و چه فیزیکی. حتی موارد زیادی از تعدی کلامی از سوی پزشکان و سایر همکاران گزارش می‌شود. به‌عنوان مثال به تازگی در بیمارستانی در یکی از شهرستان‌ها، همراهان یک بیمار، پرستاری را چنان کتک زده‌اند که به کوری او منجر شده است. بنابراین اگر این وضعیت به همین منوال ادامه یابد، در آینده نزدیک با شرایطی مواجه می‌شویم که بسیاری از پرستاران ترک خدمت می‌کنند، مگر اینکه ارتقای بهره‌وری که در مجلس نیز تصویب شده و وزارت بهداشت نیز پیگیر آن است، اجرایی شود.

● خصوصی‌سازی در بخش سلامت منتفی است

یکی دیگر از مسایل در کشور ما، موضوع خصوصی‌سازی در بخش سلامت است. به‌واقع سلامت، امنیت و آموزش ۳ عامل در کل دنیا هستند که اگرچه خصوصی‌سازی در آن موارد جزو اهداف دولت‌ها بوده و برای کوچک‌سازی دولت مهم است، نمی‌توان آنها را از دولت جدا کرد. در حال حاضر اولین عاملی که ما را تهدید می‌کند، بحث خصوصی‌سازی در سلامت است. امروزه سلامت در بسیاری از مراکز خصوصی‌شده؛ به طوری‌که در بعضی بیمارستان‌ها، یک بخش یا یک سیستم از آن به بخش خصوصی و افراد غیرمتخصص سپرده شده و این موضوع ضربات جبران‌ناپذیری به نظام سلامت وارد می‌آورد. البته این مساله جدا از مورد بیمارستان‌های خصوصی است که گردانندگان آنها افرادی از بخش بهداشت و درمان هستند، بنابراین خصوصی‌سازی توصیه نمی‌شود مگر اینکه نظارت دولت برآن قوی باشد. در کشورهای دیگر،‌ بخش خصوصی درواقع حمایت‌کننده بخش سلامت است و تامین‌کننده کمبود نیروهای کار در مواقع خاص، نه اینکه به صورت مستقل کار کنند و بیشتر آسیب‌رسان باشند تا حمایت‌کننده. حتی در بیمارستانی دیده شده میزان مرگ‌ومیر در بخش ICU‌ای که به وسیله بخش خصوصی اداره می‌شود، بالاتر از حد متعارف است.

پس اگر میزان نارضایتی پرستاران بالاست کاملا حق دارند چون این میزان فشار کار، تعدی، سختی کار، ساعت کار بالا و آن وقت حقوق کم همه این مسایل نظام سلامت را تهدید می‌کنند. باید هر چه زودتر برای این موضوع کاری کرد و چاره‌ای اندیشید تا رضایت مردم حاصل شود و نظام سلامت هر چه بیشتر ارتقا یابد.

صدیقه سالمی /عضو هیات مدیره و دبیر شورای‌عالی