بازار انرژی خاورمیانه از نگاهی دیگر

رشد مصرف انرژی و گسترش بازار مبادله فرآورده های نفتی در حال تغییر چهره منطقه خاورمیانه است که بخش عمده انرژی جهان را تامین می کند مطلب حاضر, که از هفته نامه انرژی کامپاس ۷ خرداد ترجمه شده است, به بررسی این موضوع می پردازد

رشد مصرف انرژی و گسترش بازار مبادله فرآورده های نفتی در حال تغییر چهره منطقه خاورمیانه است که بخش عمده انرژی جهان را تامین می کند. مطلب حاضر، که از هفته نامه "انرژی کامپاس" (۷ خرداد) ترجمه شده است، به بررسی این موضوع می پردازد.

پس از کاهش تقاضا در بازارهای قدیمی کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری های اقتصادی (او.یی.سی.دی)، در سال های اخیر توجه فعالان صنعت نفت به ظرفیت بالای رشد آسیا جلب شد؛ با این حال، هم اکنون یک بازار دیگر، یعنی خاورمیانه، هم بر سر زبان ها افتاده است.

دلیل این توجه، رشد استثنایی اقتصاد این منطقه در سال های اخیر بوده است که حتی با وجود رکود اقتصاد جهانی، انتظار می رود رشد آن ادامه پیدا کند. به علاوه، افزایش جمعیت شهری تقاضا برای برق و آب را افزایش داده است. این در حالی است که بخش عمده آب و برق جمعیت شهری این منطقه با استفاده از تاسیسات نمک زدایی تامین می شود؛ تاسیساتی که خود انرژی بر هستند.

طبق اطلاعات آژانس بین المللی انرژی، تا سال ۲۰۳۰، ۹۲ درصد رشد تقاضای فرآورده های نفتی از سوی کشورهای غیر عضو سازمان توسعه و همکاری های اقتصادی خواهد بود که سهم خاورمیانه ۱۰ درصد، سهم چین ۳۹ درصد و سهم هندوستان ۱۵ درصد خواهد بود.

سال گذشته آژانس بین المللی انرژی در گزارش میان مدت خود، پیش بینی کرده بود تقاضای سوخت در بازار خاورمیانه سالانه ۳/۴ درصد رشد خواهد کرد؛ به طوری که از روزانه ۶ میلیون و ۹۰۰ هزار بشکه در سال ۲۰۰۸ به ۸ میلیون و ۹۰۰ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۱۴ خواهد رسید. از آن هنگام تا کنون این آژانس بر رویکرد مثبت خود درباره این منطقه پافشاری کرده است.

برخی تحلیلگران، سهم خاورمیانه از تقاضای جهانی نفت را حتی فراتر از این و بیش از سهم هندوستان برآورد می کنند. در هر صورت، دیدگاه سنتی درباره این منطقه به عنوان صادر کننده محض، باید بازنگری شود.

در واقع، خلیج فارس با مسئله واردات بیگانه نیست. مراکز پالایشی این منطقه نیز مانند سایر مراکز، در مورد بعضی فرآورده ها با اضافه تولید و در مورد بعضی محصولات با کمبود تولید رو به رو بوده اند. برای مثال، اروپا با اضافه تولید بنزین و کمبود دیگر فرآورده ها رو به رو است، در حالی که عکس این مسئله برای خاورمیانه صادق است که بنزین اضافه اروپا را خریداری می کند و در عوض فرآورده های میان تقطیر (سوخت جت) را صادر می کند.

الگوی سنتی معاملات، سال ها به همین منوال بوده است، اما اکنون، تجارت درون منطقه ای در حال اوج گرفتن است؛ برای مثال ایران و عراق که دو صادر کننده بزرگ نفت خام هستند، به واردکنندگان عمده فرآورده های نفتی تبدیل شده اند.

تقاضا برای دیگر فرآورده ها نیز بسیار بالا است تا نیازهای رو به رشد منطقه برای تولید برق را بر آورده کند. افزون بر این، کشورهای عربستان سعودی، عمان و امارات متحده عربی نیز در حال خرید و فروش سوخت هستند. به قول یکی از معامله گران با سابقه "این معاملات روز به روز جذاب تر می شوند و جریان های داد و ستد (نفت گاز، بنزین و LPG) قوی هستند. تجارت کنونی بسیار سودآور است".

● محور منطقه ای

امیرنشین نسبتا لیبرال دبی در امارت متحده عربی، در حال تبدیل شدن به یک محور منطقه ای برای معامله محصولات نفتی است. به گفته منابع صنعتی، بزرگ ترین شرکت های مستقل جهان (Vitol، Trafigura و Glencore) مدت ها است که در دبی مستقر شده و فعالانه به تجارت مشغول هستند. شرکت های بزرگ نفتی همچون شل، بی پی، توتال و همچنین شرکت پتروناس مالزی و گروه مستقل نفتی کویت (IPG) نیز فعال هستند. علاوه بر این، دبی توجه بخش معاملاتی لوک اویل روسیه یعنی لیتاسکو (Litasco) و مبادله گرانی چون نوبل (Noble) و مرکوریا (Mercuria) را نیز به خود جلب کرده است.

ذخیره سازی، یکی از راهبردهای معاملاتی اصلی شرکت ها است و این سبب می شود فجیره، که یکی از بزرگ ترین مراکز سوخت رسانی جهان است و نزدیک گلوگاه حمل و نقل دریایی تنگه هرمز قرار دارد، نقشی کلیدی پیدا کند.

ظرفیت ذخیره سازی در این امیر نشین، تقریبا ۳ میلیون متر مکعب است و طرحی اندیشیده شده است تا این ظرفیت حداقل دو برابر شود. به قول یکی از منابع بازار، "ترکیب بزرگی از بازیگران مختلف در فجیره حضور دارند. آنان به دنبال این هستند که فرصت های معاملاتی خود میان شرق و غرب را بیشینه کنند".

جبل علی، یکی دیگر از نقاط بارگیری و صادرات است که ظرفیت ذخیره سازی یک میلیون متر مکعب با امکان افزایش ظرفیت را دارد. به گفته یکی از منابع صنعتی، "تا چند سال پیش ۲ تا ۳ میلیون متر مکعب ظرفیت ذخیره سازی محصولات در امارات وجود داشت. این ظرفیت به چند میلیون متر مکعب افزایش یافته و پروژه های بیشتری در دست اقدام است".

وقتی بحث مقادیر عمده معامله و ذخیره به میان می آید، شرکت ویتول (Vitol) با تصاحب بیش از یک میلیون متر مکعب از فضای مخازن و دارا بودن یک پالایشگاه در فجیره، حرف اول را می زند. این شرکت معامله گر سوئیسی در سال ۲۰۰۷، ۹۰ درصد سهام شرکت پالایشگاه فجیره را خریده است و ظرفیت تولید پالایشگاه را تا سقف ۸۰ هزار بشکه در روز افزایش داده است، اگرچه هم اکنون با تمام ظرفیت تولید نمی کند.

شرکت ترافیگورا (Trafigura) هم در معامله ای با شرکت بی پی و شرکت محلی امارات (Emarat) در سال ۲۰۰۳، به ۲۰۰ هزار متر مکعب از ظرفیت مخازن جبل علی دست یافت. گلنکور (Glencore) نیز سال ها در این زمینه فعال بوده و به واسطه سهم ۵۱ درصدی خود در شرکت معامله گر سنگاپوری چمویل انرژی (Chemoil Energy) در یک پایانه معاملاتی ۱۰۰ هزار متر مکعبی در فجیره، سهم دارد.

در سال های اخیر و به ویژه با توجه به ساختار بازار نفت (گران تر بودن قیمت های فروش آتی در مقایسه با فروش کوتاه مدت یا فوری)که سبب می شود ذخیره و فروش نفت در آینده به صرفه تر باشد، مخازن امارات متحده عربی تبدیل به کالایی با ارزش شده اند؛ درنتیجه شرکت های معامله گر و همین طور شرکت های بزرگ نفتی، به دنبال اجاره کردن فضای بیشتری از مخازن هستند.

با توجه به موقعیت خاورمیانه به عنوان محور معاملاتی میان اروپا و آسیا که به معامله گران امکان کار کردن روی فرصت های موجود بین این دو منطقه را می دهد، یکی از ویژگی های کلیدی تأسیسات پایانه ای و ذخیره سازی، انعطاف آنهاست.

به علاوه ذخیره سازی این امکان را فراهم می کند که محصولات کم کیفیت با فرآورده تکمیل شده منطبق با معیارهای بازار، ترکیب شوند و به این ترتیب، به این معامله گران مزیتی در برابر پالایشگران می دهد.

ایران با عطش زیادی که به بنزین دارد، پر سودترین بازار بوده و روزانه بیش از ۱۵۰ هزار بشکه محصولات مختلف خریداری کرده است که بیشتر آن از طریق مخازن امارات تامین شده است.

در میان دیگر کشورهای منطقه، عراق نیز بازار مناسبی است که روزانه حدود ۷۵ هزار بشکه بنزین و دیگر فرآورده ها را وارد می کند که معمولا از مخازن امارات متحده عربی وارد می شود. پاکستان نیز در حال خرید مقادیر بیشتری بنزین است.

در دهه آینده با توجه به راه اندازی چند پروژه پالایشگاهی بزرگ، انتظار می رود نیاز به واردات فرآورده های نفتی کاهش یابد. این دگرگونی ها در همین حال اهمیت منطقه را به عنوان یک محور معاملاتی که مقادیر بیشتری از فرآورده های با کیفیت را با قیمت کمتر نسبت به پالایشگران اروپا و آمریکا تولید می کند، افزایش می دهد.