ذهن دیگران را نخوانید مخصوصا ذهن همسرتان را

دکتر حامد محمدی کنگرانی می گوید ذهن خوانی یکی از علل اصلی سوءتفاهم در زندگی مشترک است

- امروز از دست مامانت خیلی ناراحتم، نبودی که ببینی چی می‌گفت.

- عزیزم! خودت را ناراحت نکن.

- باز هم مثل همیشه از مادرت طرفداری کن! منظورت اینه که من الکی خودم را ناراحت می‌کنم و مادرت همیشه درست می‌گوید؟ من که می‌دونم تو همیشه فکر می‌کنی من اشتباه می‌کنم و مادرت اصلا تقصیری نداره. تو همیشه مادرت را به من ترجیح می‌دی و اصلا اهمیتی به من نمی‌دی.

-آخه من که چیزی نگفتم!

- تو با حرف‌هات یه چیزی می‌گی اما من که می‌دونم منظور اصلی‌ات چیه و تو ذهنت چی می‌گذره!

این جمله‌ها چقدر برایتان آشنا هستند؟ شاید شما هم تا به حال چنین گفت‏وگویی با همسرتان داشته و قبل از شنیدن تمام حرف‏های همسرتان، پیشاپیش دلیلی برای رفتار، سکوت یا حتی طرز نگاهش پیدا کرده و سریع آن را بیان کرده‌اید. بعد هم بدون اینکه بخواهید، دلخوری‏ای پیش آمده و باعث کدورت و ناراحتی شده است. حتما این سوال در ذهنتان مطرح شد که چرا چنین اتفاقی می‌افتد؟ با دکتر حامد محمدی‏کنگرانی، روان‌پزشک، مشاور خانواده و ازدواج، عضو کمیته رسانه و کمیته آموزش انجمن روان‌پزشکان ایران گفت‌وگو کرده‌ایم تا در این مورد بیشتر بدانیم.

▪ چه چیز باعث می‏شود زوج‏ها ذهن‏خوانی کنند؟

ذهن‌خوانی در بسیاری از روابط روزمره ما استفاده می‌شود اما بیش از همه در روابط بین زوج‌ها دیده می‌شود. در این حالت، یکی از طرفین، براساس ادراکی که از رفتار و نیت همسر خود دارد، بدون اینکه حرف همسرش را بشنود، درباره حرف او قضاوت یا نتیجه‌گیری می‌کند. مثلا ممکن است وقتی مردی از همسرش می‌پرسد چرا درباره سینمارفتن حرفی به او نزده، زن در پاسخ بگوید: «چون می‏دانستم مخالفت می‏کنی.» درحالی که این تصور و برداشت زن است. جمله‌هایی از این قبیل نیز در چنین گفت‌وگوهایی مرسوم است؛ «منظورت اینه که من....»، «تو با این حرفت می‌خوای بگی که...»، «می‌دونم منظورت چیه، تو این حرف رو می‌زنی ولی تو دلت داری....»، «من تو رو خوب می‌شناسم و منظور واقعی تو رو می‌دونم»... معمولا این مشکل در زوج‏هایی که مدت طولانی‏تری از ازدواجشان گذشته، بیشتر مشاهده می‏شود.

▪ شاید به این دلیل که با گذشت سال‌ها، شناخت بیشتری نسبت به هم دارند.

بله، آنها پس از مدتی فکر می‏کنند به‌خوبی یکدیگر را شناخته‏اند و به همین دلیل بر اساس ادراک و برداشت از رفتار همسر خود، واکنش نشان می‏دهند درحالی که این نوع ذهن‏خوانی، مشکلات بسیار جدی‌ای در روابط ایجاد می‌‏کند.

▪ پس در سوءتفاهم‌هایی که بین زن و شوهر به‌وجود می‌آید، نقش دارد. این‌طور است؟

یکی از مهم‌ترین و متداول‌ترین انحراف‌های شناختی و عامل بسیاری از به‌اصطلاح سوءتفاهم‌ها، ذهن‌خوانی است. افراد دچار این انحراف سعی می‌کنند مانند یک روان‌پزشک یا روان‌شناس مبتدی به تجزیه و تحلیل رفتار فرد مقابل بپردازند و انگیزه‌های پنهانی او را از گفته‌ها و رفتارهایش کشف کنند. آنها گفته‌های طرف مقابل را می‌شنوند ولی به آن گوش نمی‌دهند و اعتماد ندارند بنابراین سعی می‌کنند منظور واقعی همسرشان را از ورای گفته‌هایش دریابند و ذهن‌خوانی کنند. آنها به علایم و نشانه‌های بسیار جزئی در لحن و حالت چهره طرف مقابل توجه می‌کنند ولی محتوای واقعی و ظاهر عینی صحبت‌ها را نادیده می‌گیرند. مشکل دیگر ذهن‌خوانی، این است که عملا فرد فقط براساس پیش‌فرض‌ها و گمانه‌زنی‌ها در مورد طرف مقابل قضاوت می‌کند.

▪ چنین رفتاری چه تاثیر منفی‌ای بر روابط و کیفیت زندگی مشترک افراد می‌گذارد؟

زندگی بر پایه روابط بنا شده است و همه فعالیت‌های ما در طول روز به برقراری ارتباط با دیگران در محل کار، تحصیل و زندگی نیاز دارد. برقراری ارتباط سازنده و صمیمانه به برخورداری از مهارت‌های ارتباطی مانند صحبت و گوش دادن صحیح نیاز دارد، اما علاوه بر یادگیری این مهارت‌ها، همواره موانعی در سر راه برقراری ارتباط صمیمانه که یکی از ملاک‌های افزایش کیفیت زندگی است، وجود دارد. انسان‌ها باید این موانع ارتباطی را بشناسند و راه‌های غلبه بر آنها را بدانند. مانع ارتباطی باعث می‌شود یک اتفاق، رفتار یا صحبت، معنای اصلی و واقعی خود را از دست بدهد و به شکل دیگر و به‌وسیله دیگران حتی متناقض تفسیر و باعث شناخت متفاوتی ‌شود. به همین دلیل است که ذهن‌خوانی، «انحراف شناختی» هم نامیده می‌شود. این موانع یا انحراف‌ها بین همه انسان‌ها و در همه مکان‌ها به شکل‌ها و شدت‌های متفاوت وجود دارد و بیش از آنچه مردم تصور می‌کنند، باعث دشواری و اختلال در ایجاد ارتباط صمیمانه می‌شوند. «ذهن‌خوانی» به رابطه صمیمانه آسیب جدی وارد می‌کند زیرا فرد آنچه را که واضح است، نادیده می‌گیرد و براساس تصورهای خود قضاوت می‌کند و با این کار باعث می‌شود طرف مقابل هم مجبور به ذهن‌خوانی شود. «من که هر چیزی بگم، تو یک برداشت دیگه‌ می‌کنی، پس بهتر است توضیحی ندهم.» درنهایت چنین رفتاری باعث کاهش صمیمیت رابطه بین زن و شوهر می‌شود.

▪ برای اینکه دچار ذهن‏خوانی نشویم، چه کنیم؟

فقط آموختن نحوه صحیح ارتباط کافی نیست زیرا شناخت انحراف‌های شناختی و غلبه بر آنها نیز بسیار مهم است. خیلی از افراد سعی در برقراری ارتباط صمیمانه دارند و وقتی به دلیل موانع ارتباطی، موفق به انجام این کار نمی‌شوند، دلسرد و تسلیم می‌شوند. اولین روش برای مقابله با این انحراف شناختی، کنارگذاشتن تمام پیش‌فرض‌ها و پیش‌داوری‌هاست که کار مشکلی هم است. باید واضح و روشن صحبت و منظور خود را صریح و محترمانه بیان کرد. اگر متوجه شدید حرفتان درست فهمیده نشده است، با صبر و حوصله دوباره توضیح دهید. طرف مقابل نیز باید صحبت‌ها را درست گوش کند و اگر فکر کرد منظور و هدف پنهانی وجود دارد، از گوینده بخواهد حرفش را دوباره تکرار کند یا بیشتر شرح دهد. نباید از توضیح و پرسیدن دوباره عصبانی و ناراحت شد. غلبه بر این مانع ارتباطی به تمرین و تلاش هر دو طرف نیاز دارد و در نهایت اینکه در پشت هر حرف یا حرکت به دنبال مفاهیم و انحراف پنهانی و نهفته نباشید.

راضیه پاشایی