میرزا كوچك خان جنگلی

در سال ۱۲۹۸ ق در خانه میرزا بزرگ , در محله استاد سرای رشت فرزندی دیده به جهان گشود كه نامش را یونس نهادند ۱
یونس پس از آنكه خواندن و نوشتن را فرا گرفت , در سنین نوجوانی یا جوانی وارد حوزه علمیه رشت شد و به فراگیری علوم اسلامی اشتغال ورزید

در سال ۱۲۹۸ ق . در خانه میرزا بزرگ ، در محله ((استاد سرای )) رشت فرزندی دیده به جهان گشود كه نامش را (( یونس )) نهادند.(۱)

یونس پس از آنكه خواندن و نوشتن را فرا گرفت ، در سنین نوجوانی یا جوانی وارد حوزه علمیه رشت شد و به فراگیری علوم اسلامی اشتغال ورزید . یونس سالیانی در مدرسه حاجی حسن واقع در صالح آباد و مدرسه جامع رشت به یادگیری ادبیات عرب ، منطق ، فقه و اصول پرداخت .(۲) و مدتی در یكی از حجره های طبقه اول مدرسه نایب الصدر ، واقع در بازار زركشان سكونت داشت .(۳) (( تحصیلات مقدماتی را تا تاریخ ۱۳۱۲ ق . در مدارس رشت فرا گرفته ، از آن پس به تحصیلات عالیه از صرف و نحو و معانی و بیان و منطق و مختصری از اصول و فقه شروع نمود . ))(۴)

او در سال ۱۳۲۲ ق . در عالی ترین درس دوره سطح حوزه علمیه ، كفایه الاصول شركت كرد . استادش آیه الله سید عبدالوهاب صالح ضیاء بری ( ۱۲۹۴ - ۱۳۵۷ ق . ) مجتهد فرزانه صومعه سرا ، جزو جوانترین مجتهدان گیلانی بود كه در ۲۸ سالگی به اجتهاد رسیده بود . وی كه شاگرد آخوند خراسانی بود،(۵) تحت تاءثیر افكار انقلابی استادش رهبری روحانیت رشت را در انقلاب مشروطه به عهده داشت . یونس نیز تحت تاءثیر افكار استادش از ابتدای نهضت مشروطه ، به خیل مشروطه طلبان پیوست .

شاگرد استاد سرا سالیانی نیز در حوزه های علمیه قزوین و تهران به فراگیری علوم اسلامی اشتغال ورزید . می توان حدی زد كه وی در ماجرای فتح تهران در انقلاب مشروطه ( ۱۳۲۶ ق ) در حوزه علمیه قزوین مشغول تحصیل بوده و همراه سپاه مشروطه طلبان گیلانی كه برای فتح تهران حركت كرده بودند ، مدتی در پی فتح قزوین در این شهر مانده است .

یونس مدتی در مدرسه صالحیه قزوین (۶) و مدتی نیز در مدرسه محمودیه تهران (۷) ادامه تحصیل داد . با توجه به اینكه وی دوره سطح را قبل از انقلاب مشروطه فرا گیرفته بود ، می توان حدس زد كه سالیانی نیز در حوزه های علمیه قزوین و تهران ، در درس خارج فقه و اصول شركت كرده باشد . تحصیل او در حوزه علمیه تهران به احتمال زیاد پس از فتح تهران ( ۱۳۲۷ ق ) یا پس از تعطیلی مجلس و اشغال ایران توسط روسیه به دنبال اولتیماتوم - كه وی مدتی به تهران تبعید شده بود - ( ۱۳۳۰ ق ) بوده است . بنابراین گمان می رود وی ده سال ، ( ۱۳۲۴ - ۱۳۳۴ ق . ) در درس خارج فقه و اصول شركت كرده باشد .

یونس در شكم ماهی

بیداد پادشاهان قاجاریه و بی كفایتی آنان موجب شده بود تا مردم در اندیشه قیام بر آیند. ستمهای شاهزادگان كه بیشتر آنها فرمانروایی استانی از كشور را در دست داشتند ، عیاشیهای شاه و سفرهای پر مخارج او به فرنگ كه ثمره اش استقراض خارجی و به یغما رفتن منابع طبیعی و افزایش مالیاتهای سنگین و كمر شكن و ... بود ، سبب برپایی انقلاب مشروطه به رهبری روحانیت شد .

مردم رشت از ابتدای انقلاب مشروطه قیام كردند . روحانیون رشت در این قیام حضوری چشمگیر داشتند . در آن زمان آیه الله سید عبدالوهاب ضیاء بری نایب رئیسی انجمن ایالتی گیلان بود.(۸) و یونس طلبه ای جوان بود كه از ابدای انقلاب مشروطه در رشت حضوری فعال داشت . وی برای طلبه ها سخنرانی می كرد و آنها را به انقلاب دعوت می نمود . حتی گفته شده است كه وی به طلبه ها آموزش نظامی می داد .

گیلان در جنبش مشروطیت بسیار پر تلاش بود . آیه الله سید عبدالوهاب صالح ضیاء بری رهبری روحانیون رشت را در این نهضت عظیم بر عهده داشت .

نخستین مجلس شورای ملی ایران در هیجدهم شعبان ۱۳۲۴ ق تشكیل شد . اما در سپیده دم ۲۴ جمادی الاولی ۱۳۲۶ ق . به دستور محمد علی شاه به توپ بسته شد .

رهبران مشروطه در تهران ، از جمله آیه الله سید عبدالله بهبهانی و آیه الله سید محمد طباطبایی دستگیر شدند . بسیاری از روحانیون مشروطه خواه تبعید یا زندانی شدند و برخی نیز به شهادت رسیدند . بدین سان استبداد سغیر شكل گرفت . مراجع تقلید نجف فتوا به بازگرداندن مشروطه دادند .

گیلان نیز خود را برای سركوب استبداد آماده می ساخت . مشروطه خواهان گیلان در محرم ۱۳۲۶ ق . با ترور سردار افخم ( حاكم گیلان ) رشت را تصرف كرده ، كنترل ادارات و سربازخانه ها را به دست گرفتند .

مشروطه طلبان گیلان برای فتح تهران به سوی قزوین حركت كردند . پیشتازان به فرماندی یونس در بین راه منجیل تا قزوین بارها با قوای دولت درگیر شدند . خط شكنان مشروطه طلب به رهبری وی توانستند تا قزوین پیش روند . در قزوین با رسیدن نیروهای كمكی ، جنگ سختی در گرفت . یونس در جنگلهای قزوین رشادت شایانی از خود نشان داد . سرانجام دروازه قزوین گشوده شد و مشروطه طلبان آماده حركت به سوی تهران شدند .

سران مشروطه گیلان یونس را در پی دلاوریهای درخشانش در فتح قزوین به عضویت كمیسیون جنگ انجمن ایالتی گیلان و به ریاست مجاهدین گیلان منصوب كردند . یونس در فتح تهران نیز فرماندهی شماری از رزمندگان را به عهده داشت . رزمندگان گیلانی به رهبری او در كرج و علی شاه عوض ( شهریار ) با سربازان حكومت مركزی به جنگ برخاستند . در پی نبردهای سهمگین ، مشروطه طلبان گیلان پیروز شدند و در این هنگامه سپاه مشروطه طلب اصفهان نیز به نزدیك شهر تهران رسیدند . سرانجام مشروطه طلبان گیلان و اصفهان در ۲۵ جمادی الاخر ۱۳۲۷ ق . تهران را تصرف كرده ، به استبداد خاتمه دادند و محمد علی شاه كه به روسیه گریخته بود ، از سلطنت خلع و پسرش احمد میرزا به سلطنت رسید.(۹)

یونس از خلافهای برخی از سران مشروطه طلب آزرده بود . وی بدین علت پس از فتح قزوین به نشان اعتراض به رشت بازگشت .(۱۰) متاءسفانه روشنفكران غربزده و فراماسون ، فئودالها و خانها در میان سران و رهبران مشروطه در تهران ، اصفهان و گیلان نفوذ كرده بودند . ترور بیش از ده مجتهد طرفدار مشروطه مشروعه در رشت ، قزوین ، تهران و ... گویای دستهای پنهان در رهبری مشروطه است .

فاتحان تهران در نخستین اقدام خود آیه الله شیخ فضل الله نوری را اعدام كردند . میرزا كریم خان رشتی كه ریاست كمیته ستار رشت را بر عهده داشت و در زمره رهبران مشروطه گیلان بود ، جاسوس سرویس اطلاعاتی انگلیس بود . سپهدار تنكابنی ، فئودال معروف ، ریاست نظامی مشروطه خواهان گیلانی را در فتح تهران در دست داشت . یپرم خان ارمنی ، قاتل شیخ فضل الله نوری نیز در سپاه مشروطه طلبان گیلان مسئولیت داشت .

---