چگونه می توان کم خونی را درمان کرد

کم خونی یک بیماری یا یک حالت شایع است که ممکن است هرکسی دچار آن شود اما این بیماری در زنان و دختران بیشتر دیده می شود در کم خونی تعداد گلبول های قرمز کمتر از میزان طبیعی است یا شکل آنها و عملکردشان دچار مشکل است

کم‌خونی یک بیماری(یا یک حالت) شایع است که ممکن است هرکسی دچار آن شود اما این بیماری در زنان و دختران بیشتر دیده می‌شود. در کم‌خونی تعداد گلبول‌های قرمز کمتر از میزان طبیعی است یا شکل آنها و عملکردشان دچار مشکل است که در نتیجه میزان رسیدن اکسیژن به بافت‌ها کاهش می‌یابد و علائم آن بروز می‌کند

● اگر ضعف و بی‌حالی دارید

ضعف، سرگیجه و بی‌حالی شکایت‌های عمومی‌ هستند که هرکسی این شکایت‌ها را داشته باشد ممکن است کم‌خون باشد اما حتما هم اینگونه نیست که هر فردی سرگیجه یا ضعف یا بی‌حالی داشته باشد حتما کم‌خونی دارد. اگر کسی زود احساس خستگی کند، باید آزمایش خون بدهد تا اگر کم‌خون باشد آن را درمان کند. نشانه‌های معمول کم‌خونی این است که فرد در طول زمان احساس می‌کند قابلیت‌های فیزیکی‌اش کاهش پیدا می‌کند. مثلا اگر قبلا با ۴۰ تا پله بالا رفتن احساس خستگی نمی‌کرده اما حالا با ۱۵ تا ۲۰ پله نفس کم می‌آورد و این می‌تواند نشانه‌ای از کم‌خونی باشد. احساس اختلال حواس، از بین رفتن تمرکز، کم شدن حافظه، رخوت، اختلال در خواب و در خانم‌ها اختلالات قاعدگی و ضعف و بی‌حالی از علائم آن است.

● همه علت‌هایی که آهن کم می‌آورید

شایع‌ترین علت کم‌خونی در جهان و از جمله در ایران کمبود آهن است، وقتی کسی آهن ذخیره‌شده در بدنش را در طول زمان از دست بدهد و با مواد غذایی و مکمل‌ها جایگزین نشود، فرد دچار یک بالانس یا تعادل منفی از آهن خواهد شد و نمی‌تواند آهن از دست رفته را جبران کند. کمبود آهن خودش را با کم‌خونی نشان می‌دهد، به دلیل اینکه بیش از نیمی از آهن بدن در داخل گلبول قرمز است و وقتی کسی آهن از دست می‌دهد، گلبول‌های قرمز او کاهش پیدا می‌کند. کل ذخایر آهن بدن بین ۳ تا ۴ گرم است که نصفی از آن در گلبول‌های قرمز است و نصف دیگر در ذخایر بدن است. کسی که دچار کمبود آهن در رژیم غذایی خود است؛ یعنی از مواد حاوی آهن مثل گوشت، جگر، حتی بعضی اوقات سبزیجات محروم است و نمی‌تواند آهن اضافی به شکل مکمل به بدن خود را برساند که البته این علت شایع کم‌خونی فقر آهن در جهان نیست. شایع‌ترین علت آن، این است که کسی آهن از دست بدهد یا گلبول‌های قرمز از بدنش خارج شود که به‌طور رایج در قاعدگی‌های خانم‌ها دیده می‌شود، بنابراین شاید علت کمبود آهن و کم‌خونی زنان به​دلیل از دست دادن بیش از حد خون است و می توان گفت افراد در معرض خطر عمدتا خانم‌هایی هستند که با قاعدگی‌های شدید و حجیم ماهانه آهن زیادی از دست می‌دهند.از دلایل دیگر هم این است که کسی در دستگاه گوارش آهن از دست بدهد؛ یعنی به‌علت زخم‌معده، زخم روده، بواسیر، تومورهای دستگاه گوارش و ضایعات التهابی دستگاه گوارش خونریزی آشکار یا پنهان داشته باشد. از دلایل دیگر هم اختلالات جذب آهن است چون جذب آهن ابتدای روده باریک است و هر بیماری‌ای که روده باریک را تهدید کند می‌تواند مانع جذب طبیعی آهن شود و فرد باوجود اینکه آهن کافی مصرف می‌کند، چون نمی‌تواند آهن را ابتدای روده باریک جذب کند، مستعد فقر آهن خواهد شد.

● فقط با جگر و گوشت نمی‌شود

افرادی که خون کمی را از دست می‌دهند، مثل آقایان، افراد بالغ و خانم‌هایی که عادت ماهانه نمی‌شوند، مواد غذایی معمول کفایت می‌کند؛ برای مثال خوردن معمولی گوشت در روز. ولی برای خانم‌هایی که قاعدگی شدید دارند یا در سنین بارداری هستند، با غذای معمولی آهن لازم تامین نمی‌شود یا باید گوشت خیلی زیاد در رژیم غذایی آنها باشد.

مثلا روزی ۳۰۰، ۴۰۰ گرم گوشت که چنین حجم غذایی باورنکردنی است یا با خوردن جگر آهن را تامین کنند که این زیاده‌روی در مصرف جگر هم مضرات زیادی دارد. گریپ فروت هم هیچ نقشی در درمان کم‌خونی ندارد. دل و جگر ذخایر آهن زیادی دارد ولی اگر کسی کم‌خون باشد و بخواهد با جگر آن را جبران کند، در این صورت باید روزی ۳-۲ کیلوگرم جگر بخورد که زیان آن بیشتر از منفعتش است.

در هر حال تکیه بر مواد غذایی حیوانی مثل دل و جگر برای درمان کم‌خونی خیلی منطقی نیست ولی در رژیم غذایی هر انسانی این مواد باید در حد متعارف گنجانده شود.

● همه دختران باید قرص آهن بخورند؟

هر دختر جوانی که به سن بلوغ می‌رسد شروع به از دست دادن آهن می‌کند. اگر قاعدگی شدید نباشد و گوشت کافی به‌خصوص- گوشت قرمز- در رژیم غذایی گنجانده شود، در سال‌های اول شروع قاعدگی معمولا نیاز به آهن مکمل نیست ولی بعد از ۶- ۵ سال از شروع قاعدگی فرد ذخایر آهن خود را از دست می‌دهد که باید قرص آهن را جایگزین کند که در این مواقع بعضی مراجع پزشکی پیشنهاد کردند که اگر در هفته، ۲ تا ۳ قرص آهن مصرف شود، ذخایر را کافی نگه می‌دارد. خانم‌های باردار باید بدانند، تقریبا یک‌پنجم ذخایر آهن بدن خود را در جریان بارداری از دست خواهند داد و لازم است که از ۴- ۳ ماهگی بارداری که جنین دیگر بزرگ شده است و به آهن نیاز دارد، برای ساختار خونی و تکمیل فعالیت بیولوژیک خود آهن استفاده کنند.

● با آزمایش خون، کم‌خون نمی‌شوید

در یک آزمایش خون حداکثر ۵‌تا ۱۰ سی‌سی از خون فرد گرفته می‌شود، مثل برداشتن یک قطره از دریا. چون کل خون یک انسان نزدیک به ۵ لیتر است و در آزمایش فقط یک‌هزارم خون را از بدن خارج می‌کنند و هرگز پیش نمی‌آید که کسی با یکی،‌ دوبار آزمایش دادن در ماه دچار کم‌خونی شود ولی بعضی اوقات از بیماران بدحالی که مثلا در بخش مراقبت‌های ویژه بستری هستند و از صبح تا شب از آنها آزمایش می‌گیرند، ممکن است در یک روز ۵۰ سی‌سی خون گرفته شود در این صورت بدیهی است که فرد در درازمدت دچار کم‌خونی می‌شود.

● یخ دوست دارید؟ شاید آهن کم دارید

کسانی که کمبود آهن دارند، یک اختلال روانشناختی در آنها ایجاد می‌شود که به‌طور ناخواسته علاقه به خوردن برنج خام، یخ و حتی به خاک پیدا می‌کنند که در اصطلاح عامیانه در علم پزشکی به آن «پیکا» یعنی آشغال‌خواری گفته می‌شود و این نشانه تمایل فرد به آهن است که از یک انحراف روانشناختی او را به سمت خوردن این مواد می‌کشاند که این کار را سخت‌تر می​کند چون این برنج خام یا همان یخ مانع جذب همان اندک آهن وارد شده به روده می‌شود و کم‌خونی فرد افزایش پیدا می‌کند ولی به محض مصرف قرص آهن و شروع درمان در عرض چند هفته، فرد تمایل خود را به این انحراف غذایی از دست می‌دهد و به رژیم غذایی قبل باز می‌گردد.

● آزمایش خون برای تشخیص کم‌خونی قبل از بارداری

اگر زنی ذخایر آهن خودش را تامین نکرده باشد و هیچ وقت آهن نخورده باشد قاعده این است که قبل از بارداری یک آزمایش خون بدهد و به متخصص زنان مراجعه کند تا برای او آزمایش‌هایی تجویز کند، از جمله آزمایش خون که اگر کم‌خونی دارد و دلیلش هم فقر آهن باشد زودتر به خوردن آهن اقدام کند.

● آمپول‌های بی‌دلیل

تزریق ویتامین B کمپلکس و B۱۲ باعث برطرف شدن کم‌خونی نمی شود اما به‌طور کلی این یک فرهنگ غلط رایج در تمام جوامع از جمله کشور ماست که مردم هر مشکلی دارند زیر سر ویتامین‌ها می‌دانند و فکر می‌کنند با مصرف ویتامین‌ها مشکل آنها برطرف خواهد شد. کسانی که به‌طور شناخته‌شده‌ای کمبود ویتامین B۱۲ یا ویتامین‌های موجود در گروه B را دارند از مصرف این دارو‌ها بهره خواهند گرفت ولی بقیه نه، یعنی ممکن است ۹۵درصد این ویتامین‌ها را غلط استفاده کنند که قاعدتا منفعتی نخواهد داشت و زیانی هم نمی‌بینند. ویتامین مکمل را به هیچ کس پیشنهاد نمی​کنیم مگر پزشک معالج فرد متوجه شود که او کمبود ویتامین دارد یا افراد خاصی که به هیچ وجه از میوه‌ها و مواد غذایی حاوی ویتامین بهره نمی‌گیرند اما در حیطه آهن، مصرف آهن مکمل برای خانم‌های باردار، خانم‌هایی که عادت ماهانه شدیدی دارند توصیه می​شود.

● همه دختران و پسران جوانی که قصد ازدواج دارند باید آزمایش خون دهند

یک نوع خفیف تالاسمی در جامعه پخش است که ۳-۲درصد از مردم جامعه تالاسمی مینور دارند و هیچ وقت هم علامتی ندارد یعنی فرد زندگی طبیعی خود را ادامه می‌دهد و هیچ وقت تشخیص داده نمی‌شود و اگر موقع ازدواج هم تشخیص داده نشود و با یک دختری ازدواج کند که او هم تالاسمی مینور داشته باشد، ۲۵درصد احتمال دارد که بارداری در این زوج باعث به دنیا آمدن نوزاد مبتلا به تالاسمی ماژور شود. تالاسمی ماژور مشکلاتی دارد که خانواده، فرزند و جامعه را به تباهی خواهد کشاند بنابراین جزء قوانین کشوری است که باید این آزمایش بین همه افراد در آستانه ازدواج انجام شود. اگر هر دو تالاسمی داشته باشند و این بیماری تشخیص داده شود، آنها می‌توانند با هم ازدواج کنند ولی از آزمایش‌های پیش از بارداری باید استفاده کنند تا درصورت بارداری، نوع جنین مبتلا را در چند هفته اول تکوینش در داخل رحم شناسایی کنند و اجازه سقط از مراجع قانونی را بگیرند تا در بارداری بعدی فرزند سالمی به دنیا بیاید.