خلیج فارس چه مستنداتی را پشت نام خود دارد

خلیج فارس Persian Gulf آبراهی است که در امتداد دریای عمان و در میان ایران و شبه جزیره عربستان قرار دارد مساحت آن ۲۳۳٬۰۰۰ کیلومتر مربع است, و پس از خلیج مکزیک و خلیج هودسن سومین خلیج بزرگ جهان بشمار می آید

سر چارلز بلگریو که بیش از ۳۰ سال نماینده سیاسی و کارگزار دولت انگلیس در خلیج فارس بوده‌است، بعد از مراجعت به انگلستان در سال ۱۹۶۶ کتابی درباره سواحل جنوبی خلیج فارس منتشر کرد و در آن نوشت که «عرب‌ها ترجیح می‌دهند خلیج فارس را خلیج عربی بنامند.»

اتحادیه عرب، شورای همکاری خلیج فارس و برخی کشورهای عربی به طور مداوم در حرکتی تکراری ادعاهای در مورد جزایر سه گانه ایرانی و نام خلیج فارس مطرح کرده و بعضا با صدور مصوباتی در این خصوص و حتی ارسال این مصوبات به دبیرکل سازمان ملل ، انتشار آنها را بعنوان اسناد رسمی شورای امنیت درخواست می کنند.

در تازه ترین این اقدامات بیانیه اجلاس سران اتحادیه در سوریه به این موضوع پرداخته است. به جز این مورد موتور جستجوی اینترنتی گوگل ایرث اقدام به تقسیم خلیج فارس به دو قسمت شمالی و جنوبی و با دو نام متفاوت خلیج فارس و خلیج عربی کرده بود که از استناد و استدلال تاریخی تهی بود، با این وجود ایرانیان در حرکتی اعتراض آمیز نسبت به این اقدام، دست به جمع آوری یک میلیون امضا کردند که با این کار، سایت جستجوگر گوگل مجبور به تغییر نام جعلی و بازگرداد نام خلیج فارس شد.

جمعه بیست و سوم فروردین ۱۳۸۷اکبرهاشمی رفسنجانی رئیس مجلس خبرگان رهبری و مجمع تشخیص مصلحت نظام، با اشاره به رفتار کشورهای "دوست و همسایه ایران" در خصوص تغییر نام خلیج فارس و ادعاهایی که در مورد جزایر سه گانه مطرح می کنند، گفت که" ایران همواره گفته‌ برای ‌ مذاکره و گفتگو آماده است، قطعاً این فتنه انگیزی کار خارجی‌ها است، در هر نشستی ، بندی را اختصاص می‌دهند به موضوع نام خلیج فارس و یا جزایر آن. این یک اشتباه تاریخی است و راه مذاکره بهترین راه است که باید انجام شود."

وی به تاریخچه نامگذاری خلیج فارس و تغییر این نام پرداخت و گفته " اخیراً بنیاد ایران شناسی کتاب ارزشمندی در خصوص خلیج فارس منتشر کرده است که حاوی ۱۲۰ نقشه از اروپایی‌ها و ۴۰ نقشه از کشورهای اسلامی است و این نقشه‌ها نشان می‌دهد که از ۴۰۰ سال قبل از میلاد همواره نام این دریا خلیج فارس بوده است، ظاهراً از اواخر دولت عثمانی به خاطر مسائلی که در بصره داشتند نام خلیج فارس را تحریف کردند و بعداً نیز انگلیسی‌ها پس از ملی شدن صنعت نفت و شکست خود غوغا سالاری کردند. "

آقای هاشمی رفسنجانی در ادامه به نگاهی جدید در خصوص خلیج فارس بر اساس آموزه های قرآن اشاره کرده و گفته " در قرآن و در سوره کهف از دریایی نام برده شده است که محل دیدار حضرت موسی با حضرت خضر است و آن مجمع البحرین نام گرفته است. اما این مجمع البحرین کجاست؟ ۹۵ درصد تفسیر‌ها از قرن اول تا ۱۴ می‌گویند که این دو دریا دریای فارس و دریای روم است، چگونه می‌شود از قرن اول اسلام ابن عباس به این دریا، دریای فارس می‌گفته است. زیرا در آن دوران دریای سرخ ، عمان و خلیج فارس را دریای فارس می‌گفتند.

اما امروز عده‌ای نام این دریا را تحریف می‌کنند ، پیشنهاد من به برادران مسلمان و بخصوص علمای حوزه‌ها و مسلمانان این است که به این تفاسیر نگاه کنند، ما هیچ وقت مایل نیستیم که بر سر نام، جنگ و دعوا کنیم اما نمی‌خواهیم که آلت دست تفرقه دیگران باشیم. البته میدان باز است و دیگران تحقیق کنند و اگر حرف من را قبول ندارند دلیل بیاورند."

● خلیج فارس چه مستنداتی را پشت نام خود دارد؟

خلیج فارس (Persian Gulf) آبراهی است که در امتداد دریای عمان و در میان ایران و شبه جزیره‌ عربستان قرار دارد. مساحت آن ۲۳۳٬۰۰۰ کیلومتر مربع است، و پس از خلیج مکزیک و خلیج هودسن سومین خلیج بزرگ جهان بشمار می‌آید. خلیج فارس از شرق از طریق تنگه هرمز و دریای عمان به اقیانوس هند و دریای عرب راه دارد، و از غرب به دلتای‌ رودخانه‌ اروندرود، که حاصل پیوند دو رودخانهٔ دجله و فرات و الحاق رود کارون به آن است، ختم می‌شود.

خلیج فارس نامی است به جای مانده از کهن‌ترین منابع، زیرا که از سده‌های پیش از میلاد سر بر آورده‌است، و با پارس و فارس - نام سرزمین ملت ایران - گره خورده‌است. در سالهای اخیر نام خلیج عربی نیز در برخی منابع بطور محدود بکار رفته است.که البته این نام کاملا جعلی است.

سازمان ملل متحد در چندین نوبت در بیانیه‌ها، اصلاحیه‌ها و مصوبه‌های گوناگون و با انتشار نقشه‌های رسمی، نه تنها بر رسمی بودن نام «خلیج فارس» تاکید کرده، بلکه از هیات‌های بین‌المللی خواسته که در مکاتبات رسمی به ویژه در اسناد سازمان ملل از نام کامل «خلیج فارس» استفاده نمایند.

● سابقه تغییر نام خلیج فارس

درباره نام خلیج فارس تا اوایل دههٔ ۱۹۶۰ میلادی هیچ گونه بحث و جدلی در میان نبوده و در تمام منابع اروپایی و آسیایی و آمریکایی و دانشنامه‌ها و نقشه‌های جغرافیایی این کشورها نام خلیج فارس در تمام زبان‌ها به همین نام ذکر شده‌است.

اصطلاح «خلیج عربی» برای نخستین بار در دوره تحت قیمومت شیخ نشین‌های خلیج فارس توسط کارگزاران انگلیس و بطور ویژه از طرف یکی از نمایندگان سیاسی انگلیس مقیم در خلیج فارس به نام رودریک اوون در کتابی بنام حبابهای طلایی در خلیج عربی در سال ۱۹۵۸ مطرح شد. این دیپلملت انگلیسی نوشت که «من در تمام کتب و نقشه‌های جغرافیایی نامی غیر از خلیج فارس ندیده بودم ولی در چند سال اقامت در سواحل خلیج فارس متوجه شدم که ساکنان ساحل عرب هستند بنابر این ادب حکم می‌کند که این خلیج را عربی بنامیم» وی و فرد دیگری بنام سر چارلز بلگریو به قصد تفرقه بین ایران و کشورهای عرب این موضوع را مطرح کردند.

سر چارلز بلگریو که بیش از ۳۰ سال نماینده سیاسی و کارگزار دولت انگلیس در خلیج فارس بوده‌است، بعد از مراجعت به انگلستان در سال ۱۹۶۶ کتابی درباره سواحل جنوبی خلیج فارس منتشر کرد و در آن نوشت که «عرب‌ها ترجیح می‌دهند خلیج فارس را خلیج عربی بنامند».

بلافاصله پس از انتشار کتاب سرچارلز بلگریو که نام قبلی سواحل جنوبی خلیج فارس یعنی «ساحل دزدان» را بر روی کتاب خود نهاده اصطلاح «الخلیج العربی» در مطبوعات کشورهای عربی رواج پیدا کرده و در مکاتبات رسمی به زبان انگلیسی نیز اصطلاح «عربین گولف» جایگزین اصطلاح معمول و رایج قدیمی «پرشین گولف» شد.

● ایران در خصوص جعل نام خلیج فارس

هفته اول فروردین ۱۳۸۷ نمایندگی دائم ایران درسازمان ملل در نامه ای به شورای امنیت و در پاسخ به ادعاهای بیانیه اجلاس سران اتحادیه عرب در سوریه، علاوه بر اعلام صریح این مطلب که جزایر سه گانه ایرانی بخشی ابدی از خاک جمهوری اسلامی ایران است ، به مسئله جعل نامه خلیج فارس نیز اشاره کرد.

در بخشی از متن این نامه در خصوص استفاده از نامهای مجعول برای خلیج فارس از جمله نام جعلی که در این ارتباط در نامه نماینده اتحادیه عرب ذکر گردیده، آمده است : "جمهوری اسلامی ایران تاکید می‌نماید که تنها نام تاریخی و صحیح برای این پهنه آبی خلیچ فارس بوده و خواهد بود و این امر مورد تاکید سازمان ملل نیز قرار گرفته است و بنابر این استفاده از اسامی جعلی از جمله نام جعلی که در نامه نماینده ناظر اتحادیه عرب ذکر شده کاملا غیر قابل قبول و فاقد ارزش حقوقی و سیاسی می‌باشد. "

اما به واقع این ثابت بودن نگاه اجلاس های عربی به موضوع خلیج فارس و جزایر سه گانه ریشه در قصد و نیت عوامل خارجی برای ختلاف افکنی دارد و یا عوامل دیگری در این زمینه دخیل است؟

پاسخ به این سوال به واسطه تلاش های اخیر ایران در ارتقای سطح روابط و همکاری ها با کشورهای عربی بطور اعم و کشورهای حاشیه خلیج فارس بطور اخص از اهمیت بیشتری برخوردار می شود.

مقامات ایرانی و برخی کشورهای عربی که برای بررسی سطح روابط بین تهران و پایتخت های این کشورها در رفت و آمدند، در مصاحبه ها و اظهار نظرهای خود در خصوص وضعیت روابط فی مابین فضایی مثبت را به ترسیم می کشند اما در عمل فضای دیگری جلوه گر می شود.

آنجا که صحبت از برنامه هسته ای ایران می شود، برخی از همین کشورها احساس خطر از ادامه این برنامه را اعلام می کنند و خواستار افزایش فشارهای بین المللی بر ایران برای محدودیت اقداماتش می شوند.

در جایی که در مورد ادامه حضور یا خروج نیروهای خارجی حاضر در منطقه بحث می شود در حالیکه ایران را دوست خود معرفی می کنند و از دیدگاه منفی ایران به ادامه حضور این نیروها اطلاع دارند، خواستار ادامه فعالیت نیروهای خارجی در منطقه می شوند و در حالیکه از تلاش برای رفع ابهامات و اختلافات و توسعه همکاری و دوستی در بین کشورهای منطقه سخن می گویند، در نشست های خود بازهم مدعی مالکیت امارات عربی متحده بر جزایر سه گانه شده و خلیج فارسی را که در متون و اسناد تاریخی با این نام معرفی شده است؛ عربی می خوانند.

حال باید ریشه این تفاوت گفتار و اعمال را در چه جست ؟ برخی کشورهای عربی در نحوه تعامل با ایران دچار تردید و دو دلی هستند.

نویسنده : مینا علی اسلام