سایبردیپلماسی استراتژیها و تاکتیکهای روابط عمومی دیپلماتیک در فضای سایبر

در صورتی که عملکرد برون سازمانی روابط عمومی را, انعکاس اطلاعات به افکار عمومی و رسانه ها و ایجاد ارتباطات متعامل با آنها بدانیم, این مفهوم با مفهوم سایبر دیپلماسی که بر مبنای فلسفه دیپلماسی آشکار با عموم افکار در سطح جهان مواجه است و در فضای رسانه ها جریان می یابد نزدیکی انکار ناپذیری پیدا می کند

مدیر انستیتو مطالعات استراتژیک و بین المللی ارتباطات

(CSIS) Institute for Communication Strategic and International Studies ( CSIS )

E-mail: [e-mail]

در صورتی که عملکرد برون سازمانی روابط عمومی را، انعکاس اطلاعات به افکار عمومی و رسانه ها و ایجاد ارتباطات متعامل با آنها بدانیم، این مفهوم با مفهوم سایبر دیپلماسی که بر مبنای فلسفه دیپلماسی آشکار با عموم افکار در سطح جهان مواجه است و در فضای رسانه ها جریان می یابد؛ نزدیكی انكار ناپذیری پیدا می کند. صفت « عمومی » در سایبردیپلماسی گستره ای جهانی دارد. به این معنا که گستره افکار عمومی در ارتباط با دستگاه دیپلماسی، گستره ای جهانی داشته و مخاطبان جهانی را شامل می شود.به عبارت دیگر، نقطه اصلی تلاقی مفهوم روابط عمومی با دیپلماسی آشكار این است که در این نوع دیپلماسی افکار عمومی مردمان كشور یا كشورهای دیگر مورد هدف و مخاطب سیاست گذاری دستگاه سیاست خارجی و دیپلماسی هستند. در طول تاریخ همواره جریان ارتباطات و اطلاعات پایه و اساس دیپلماسی یک کشور را تشکیل داده اند. اکنون که جامعه اطلاعاتی جایگزین جامعه صنعتی شده و رسانه‌ها تمامی جنبه های زندگی انسان را تحت تاثیر قرار داده اند، دیپلماسی نیز تحولی عظیم یافته است. توسعه فناوری اطلاعات ماهیت فعالیتهای دیپلماتیک را دگرگون ساخته است و در آغاز هزاره سوم « دیپلماسی سایبر » به عنوان یکی از شاخه های اصلی فعالیتهای اطلاع رسانی خارجی پدیدار شده است.هم اکنون دیپلماسی رسانه ای و آنچه در این نوشتار آن را سایبردیپلماسی می نامم، بخش قابل توجهی از دیپلماسی عمومی کشورهای قدرتمند جهانی را به خود اختصاص می دهد. چرا که در سایه محیط جهانی نوین، دولتها ناظر توان اطلاع‌یابی و تاثیر بر مخاطبان خارجی خود در هر نقطه از جهان هستند. توانی كه امروزه به عنوان توان استراتژیك ـ دیپلماتیك درنظر گرفته می‌شود و برای دستیابی دولتها به اهدافشان به عنوان شرطی غیرقابل اجتناب به نظر می‌رسد. در فضای نوین سایبر، شاید بیشترین تعامل را دیپلماتهای مجهز به تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات با مخاطبان جهانی داشته باشند. در واقع تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات و به بیان ساده تر رسانه ها گستره دیپلماسی و سیاست خارجی را به تحریریه روزنامه ها، سایتها، تلوزیزیونها، رادیو ها و سایر رسانه ها کشانده اند ......

و این همان عاملی است که در عصر سایبردیپلماسی، فضای روابط متعامل دیپلماتها و رسانه ها را الزامی ساخته است. فضایی که در آن، پیشبرد سیاست خارجی و دیپلماسی در جهان معاصر بیش از پیش به میزان تاثیرگذاری تاکتیکهای خبری و رسانه ای وابسته شده است. هر قدر این تاکتیکها و پوشش خبری پر قدرت تر و تاثیر گذارتر طراحی و منتشر شوند، چرخ های سیاست خارجی روان تر می چرخد. فضای سایبر رسانه ها، در عین حال به دیپلماسی ویژگی نوینی افزوده است Real – Time شدن و ظهور Real – Time Diplomacy . تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات، حضور خبرنگاران و رسانه های فارغ از زمان در وقایع مهم جهانی، از جمله عوامل Real Time کردن روندهای دیپلماتیک هستند. به همین سبب دیپلماتها، علاوه بر الزام به ایجاد روابط متعامل با رسانه ها، به شدت از سوی رقیبان تازه خود یعنی رسانه ها، مجلات، روزنامه ها، سایتهای خبری، کانالهای ماهواره ای، World Wide Web ها، وبهای سفارتخانه ها، آژانسهای اطلاعاتی، خبرنگاران همراه و هر عاملی که به فضای سایبر رسانه ها مرتبط است، به چالش کشیده شده اند. چنین چالشی نشانه ظهور رسانه ها به عنوان نهادهای خصوصی، تاثیرگذار و Real Time دیپلماتیک، در کنار دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی کشورهاست. بازیگرانی که نه تنها به عنوان عوامل ظهور دیپلماسی نوین، بلکه از جمله طراحان سیاست خارجی و از مجریان اصلی استراتژیهای دیپلماتیک عصر حاضر به شمار می آیند. مبحث اصلی این مقاله پژوهشی، بررسی استراتژیها و تاکتیکهای موثر روابط عمومی بین المللی در فضای سایبر رسانه های نوین، تحت عنوان «سایبردیپلماسی» است که از سوی دستگاه سیاست خارجی و دیپلماسی به ویژه دیپلماسی عمومی کشورها به کار گرفته می شود. و زاویه دید نوشته حاضر به دستگاه دیپلماسی، به عنوان دستگاه عالی متولی ارتباط کشور با سایر کشورها و ملتها؛ از طریق بهره گیری از رسانه ها به عنوان ابزار ارتباط با مخاطبان جهانی از هر طیف اعم از مردم، رهبران افکار، متخصصان، دانشگاهیان، سیاستمداران و دولتمردان است.

دیپلماسی و فضای سایبر رسانه ها

دیپلماسی واژه ای بحث بر انگیز است و افزوده شدن کارکردها و کاربردهای فضای سایبر حاصل از رسانه های جمعی و رسانه های نوین در سیاست خارجی و روابط بین المللی بر دشواریهای درک این واژه می افزاید. تعریف کریستر جانسون و کرین اگستام از دیپلماسی در شمار دیدگاههای تلفیقی رسانه ها و دیپلماسی جای دارد مبنی بر این که: «دیپلماسی یک دستگاه ارتباطی میان دولتهاست» . تعریف سیاست خارجی به مثابه یک دستگاه ارتباطی عملا نقش رسانه ها را حیاتی می داند. به این ترتیب این رسانه ها نیستند که اهمیت سیاست خارجی را دریافته اند، بلکه این دولتها، به ویژه دولتهای غربی هستند که نقش مهم رسانه ها در سیاست خارجی را دریافته اند. تکنولوژیهای نوین ارتباطات و رشد سریع و کاربردی آنها، به پدید آمدن مفهومی نوین به نام « سایبردیپلماسی » انجامیده است. در دیپلماسی نوین « افکار عمومی » جایگاهی مهم دارد، کشمکش ها از طریق جریان دیجیتالی اطلاعات دنبال می شود و در این جریان، رویارویی اصلی میان ملتهای کوچک و ساختارهای جهانی سیاست و اقتصاد است. به بیان كلی، امروزه دیپلماسی هنر و مهارت پیشبرد و ارتقای منافع ملی از طریق مبادلات پایدار اطلاعات و ایجاد ارتباطات پایدار بین ملتها و افراد است. در این فضا، تعامل و اطلاعات به عنوان دو عامل اصلی دیپلماسی، با بهره گیری از رسانه ها می توانند ارتقای جدی پیدا کنند. از سوی دیگر، برخلاف گذشته كه شبكه رسمی ارتباطات بین‌المللی هر دولت را شمار سفارت‌خانه‌ها و دیپلماتهای آن دولت تشكیل می‌داد ، امروز هر پیام كه از مرزهای ملی به سطوح بین‌المللی ارسال می‌شود، حكم یك سفیر پرقدرت نامرئی را دارد . این سفیر كه همه راههای صعب‌العبور را در ثانیه ها می‌پیماید، موریانه‌وار علائق و منافع رقیب را تخریب می كند و این امر به معنای افزایش قدرت دولت فرستنده پیام است . امروز این سفیر كوچك آمده است تا مفاهیم بزرگ و در عین حال گنگ روابط بین‌الملل را روشن سازد. داشتن اطلاعات و شبكه ارتباطی ، مقولات آگاهی و اراده سیاسی را روشن‌تر می‌سازد . ارزیابی توان ، وزن و اراده نظام‌ها همواره مقولات پیچیده برای دیپلماتها به شمار می‌رفته است ، اما حالا ارتباطات دارد این توان و اراده را بسیار آسان اندازه می‌گیرد . به‌نظر می‌رسد ما وارد مرحله‌ای شده‌ایم كه دوره انطباق وضعیت فراملی ارتباطات بر روابط بین‌المللی است . مرحله ظهور دیپلماسی نوین. هارولد نیکلسون ، دیپلمات وزارت خارجه بریتانیا، با مهارت، مقایسه ای تطبیقی از دیپلماسی قدیم و نوین ارائه می‌كند که می تواند بیانگر تغییرات امروزی دیپلماسی باشد. طبق نظرات نیکلسون، مشخصات دیپلماسی قدیم عبارت بود از پنهانکاری، غیردموکراتیک، روابط دوجانبه، عمل گرا و وضعیتی که توسط عده کمی از دولتهای بزرگ اجرا و هدایت می شد. اما دیپلماسی نوین درست عکس آن با مشخصاتی چون: آشکار بودن؛ دموکراتیک، چندجانبه، اصول گرا و با مشارکت دولتهای بسیاری ( اعم از دول کوچک ) انجام می گیرد. دیپلماسی نوین اشاره به مردم دارد نه دولتها؛ تاکتیکهای دیپلماسی نوین احترام بیشتر به مردم است تا دولتها.

سایبردیپلماسی؛ رسانه ها به عنوان نهادهای خصوصی دیپلماتیک

از تحولات چشمگیر در عرصه روابط بین الملل طی دهه های اخیر ورود بازیگران جدید به عرصه دیپلماسی است. در گذشته تنها دولت ها بودند كه به این امر می پرداختند ولی امروزه تعدد و تنوع این بازیگران رشدی قارچ گونه پیدا كرده است. اینك رسانه ها، سازمانهای بین المللی، شركتهای چندملیتی، جنبش های جهانی، سازمان های غیر دولتی (NGO) و حتی افراد نیز در سراسر جهان اغلب با مهارت و موفقیت در حال پیگیری اهداف خود هستند. هم اكنون در داخل دولت ها نیز دیگر فقط وزارت امور خارجه نیست كه متولی اعمال و اجرای سایبردیپلماسی است بلكه نهادها و سازمان های مختلف از جمله بازیگران نامبرده ، به ویژه رسانه‌ها نیز در این عرصه فعال هستند. بپذیریم که رسانه های نوین، نحوه هدایت سیاست خارجی را تغییر داده اند و اکنون قدرت جهانی یک کشور در توان و استعداد دیپلماسی رسانه ای آن در ایجاد هویت ملی و ارائه تصویر مکمل بین المللی آن نهفته است. دیپلماسی دیگر، پدیده اتاق های دربسته نیست، پدیده ای آشکار است پدیده ای رسانه ای که هر چه پویاتر باشد، سیاست خارجی را پویاتر خواهد ساخت و این که در جهان امروز، بدون درک عمیق از نقش مهم وسایل مدرن ارتباطی ناممکن است.

همكاریهای فراملی و غیر حكومتی رسانه ها نقش های مهمی ایفا می كنند. بسیاری از رسانه های جهانی قدرت نرم خود را دارا خواهند بود تا از طریق آن شهروندان را برای ایجاد ائتلافهایی كه محدودیت های ملی را شامل نمی شود، جذب كنند.

---