آسیب های روان شناختی اینترنت

بی شك، رشد روزافزون اینترنت فواید و اهمیت غیر قابل انكاری دارد، چندان كه در دوران حاضر، نقش محوری اینترنت چنان اساسی است كه بدون آن امكان برنامه ریزی، توسعه و بهره‏وری در زمینه‏هایی چون: فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و علمی در جهان آینده امكان‏پذیر نخواهد بود. با وجود این، نباید از پیامدهای ناگوار و مخرب آن به‏ویژه در زمینه‏های اجتماعی و فرهنگی غافل ماند.

به دیگر سخن، اینترنت با همه خوبی‏ها و فوایدش، از كاستی‏ها و آسیب‏هایی نیز برخوردار است كه همگان به ویژه دولت‏مردان، سیاست‏گذاران و اولیا و مربیان و والدین باید بدان واقف باشند. البته سخن گفتن از آسیب‏های اینترنت به معنای نفی این پدیده و نگاه منفی بدان نیست؛ بلكه واقعیت این است كه اینترنت دارای كاركردهای مثبت و منفی می باشد كه پاره‏ای از كاركردهای مثبت را در مقاله پیشین بیان كردیم و اكنون به بیان برخی از آسیب‏های آن می پردازیم. آسیب شناسی اینترنت، همچنان كه از عنوان آن پیداست، عنوانی كلی و وسیع است، چندان كه می‏توان آن را از رویكردها و ابعاد مختلف مورد مطالعه و بررسی قرار داد؛ برای مثال، در بُعد فنی آسیب‏هایی نظیر امنیت شبكه‏ای و نرم‏افزاری در برابر ویروس‏ها و نفوذگرها (هكرها)، برنامه‏نویسی‏های گوناگون و گاهی غیر استاندارد، همچنین در ابعاد مختلف دیگری چون ابعاد سیاسی و بررسی مسائلی مانند تاءثیر اینترنت بر مرزهای ملی، دموكراسی و آزادی، در بُعد اقتصادی مباحثی از قبیل: اینترنت و بازارهای الكترونیكی و تاثیر آن در جهانی شدن و اقتصاد جهانی و ابعاد گوناگون دیگر را می‏توان مطرح كرد. اما در این نوشتار فقط به آسیب‏های روان‏شناختی اشاره خواهیم كرد.

● انواع آسیب‏های فردی و روان‏شناختی

امروزه آسیب‏های فردی و روان‏شناختی اینترنت، از سابر خطرات آن بیشتر است. در بعد روان شناختی، اینترنت آسیب‏های جدی متعددی از جمله: هویت نامشخص، اضطراب، افسردگی و انزوا، اعتیاد به اینترنت و به خصوص اعتیاد به گپ‏زنی (چت) را می‏تواند برای كاربران به همراه داشته باشد؛ همچنان كه فواید و مزایای متعددی را نیز می‏تواند برای او به ارمغان آورد.

شناخت واقعی و عملی نیازهای نسل جوان امروز، مستلزم بررسی ابعاد مختلف عوامل تاءثیرگذار و اثرپذیری از فنّاوری نوین ارتباطی است. متاسفانه بخش عمده‏ای از مدیران و مسئولان و برنامه‏ریزان و تصمیم‏سازان ما یا نمی‏خواهند و یا نمی‏توانند به شناخت این فنّاوری بپردازند. اینترنت و رایانه نه تنها میزان و سطح اطلاعات نسل جوان را افزایش داده، بلكه بر تمایلات و گرایشات آنان نیز تاءثیر گذاشته است. نسلی كه با اینترنت سر و كار دارند همین جوانانی هستند كه در نهادهای مختلف مشغول كارند. از این‏رو برچسب منحرف و مانند آن زدن به چنین كاربرانی به هیچ عنوان روا نیست. اما در عین حال باید توجه داشت كه این رسانه جهانی حاوی پیام‏ها و پیامدهایی است كه می‏تواند شخصیت جوان و نوجوان را به سادگی تحت تاءثیر قرار دهد و به سمت و سویی خطرناك بكشاند. از این رو، جا دارد كه با انجام تحقیقاتی وسیع در حوزه روان‏شناسی و جامعه‏شناسی اینترنت، مباحثی كه در جوامع پیشرفته مهم و حیاتی قلمداد می‏شوند، جامعه را از آفت‏های واقعی آنها مطلع، و در صورت امكان از برخی از آنها پیش‏گیری كرد.

یكی از مسائل روان‏شناختی در باره اینترنت، هویت ناشناس كاربر است. هویت، واجد سه عنصر است: شخصی، فرهنگی و اجتماعی، كه هر یك در تكوین شخصیت فرد نقش مهمی را ایفا می‏كنند. در مقایسه‏ها، هویت شخصی ویژگی بی‏همتای فرد را تشكیل می‏دهد و هویت اجتماعی در پیوند با گروه‏ها و اجتماعات مختلف قرار می گیرد. اینترنت صحنه فرهنگی و اجتماعی است كه فرد خود را درموقعیت‏های متنوع نقش‏ها و سبك‏های زندگی قرار می دهد. در این فضای عمومی، مهارت فرهنگی جدیدی لازم است تا با تنظیمات نمادین بتوان بازی كرد. پایگاه شخصی نمونه‏ای مدرن است كه چگونه كاربر اینترنت خود را برای مخاطبان جهانی معرفی می‏كند. برای بیان افكار، احساسات، علایق و آراء از متن مناسب، گرافیك، صدا و فیلم استفاده می‏شود. «میلر» اهمیت و پیوندهای پایگاه شخصی را ذكر می‏كند و می‏گوید كه: «به من بگو لینك‏هایت چیستند تا بگویم كه چه شخصی هستی.»

دكتر محمد عطاران معتقد است كه با امكانات و گزینه‏های فراوانی كه رسانه‏های عمومی از جمله اینترنت در اختیار جوانان می‏گذارند، آنان دائماً با محرك‏های جدید و انواع مختلف رفتار آشنا می‏شوند. چنین فضایی هویت نامشخص و پیوسته متحولی را می آفریند، خصوصا برای نسلی كه در مقایسه با نسل قبل با محرك‏های فراوانی مواجه است. همچنین از طریق رسانه‏های جمعی، افراد خط مفروض میان فضای عمومی و خصوصی را تجدید سازمان می‏كنند و این امكانی است كه جوانان فعالانه از آن استفاده می‏كنند.(۱)

▪ بحران هویت جوانان

جوان، به خصوص در دوران بلوغ كه مرحله شكل‏گیری هویت اوست و همواره به دنبال كشف ارزش‏ها و درونی كردن آنها می‏باشد، با اینترنت و حجم گسترده، حیرت‏انگیز و گوناگون اطلاعات مواجه می‏شود و ناچار كه در این دنیای مجازی، هویت خویش را از طریق جستجو پیدا كند و بدین‏سان، ممكن است برخی و شاید تعداد زیادی از نوجوانان راه را در اینترنت گم كنند و دوران هویت‏یابی خویش را بیش از پیش با بحران سپری كنند.

از سوی دیگر، گاهی برخی از ویژگی‏های شخصیتی مانند: سن، تحصیلات، محل سكونت و حتی جنسیت در اینترنت از بین می‏رود؛ به عنوان نمونه، بسیاری از افرادی كه در اتاق‏های چت مشغول گفتگو با یكدیگر می‏باشند با مشخصاتی غیر واقعی ظاهر شده و از زبان شخصیتی دروغین كه از خود ساخته‏اند و آن را به مخاطب یا مخاطبان خود معرفی كرده‏اند، صحبت می‏كنند و با این حال، چه تاءثیراتی كه همین شخصیت‏های ناشناس بر یكدیگر دارند.

▪ سوء استفاده جنسی

یكی دیگر از خطرات جدی اینترنت در دوران كنونی متوجه كودكان و نوجوانان است. از جمله این خطرات سوء استفاده جنسی از طریق اینترنت است. كودكان و نوجوانان به خصوص در جوامع پیشرفته كه استفاده از اینترنت در خانه و مدرسه برای آنان میسر است، خاصه از طریق اتاق‏های چت و گپ‏زنی مورد اغفال و سوء استفاده جنسی قرار می‏گیرند. در مواردی كار اغفال كودكان توسط باند و تشكیلات برنامه‏ریزی‏شده انجام می‏شود كه یكی از موارد آن در ایالت «كنتاكی» در آمریكا اتفاق افتاد. در آنجا یك بازرس پلیس موفق شد یك شبكه انتشار صور قبیحه كودكان را برچیند.(۲)

بنا بر مطالعاتی كه در غرب در این زمینه انجام گرفته است، اغلب نوجوانانی كه مورد اغفال و سوء استفاده جنسی واقع می‏شوند، زیر ۱۸ سال سن دارند و در بیشتر موارد تصاویر تحریك‏كننده‏ای از طریق چت یا تلفن همراه برایشان ارسال، و سپس از آنها برای حضور فیزیكی در محل خاصی دعوت شده و بدین ترتیب فریب خورده و مورد تجاوز جنسی واقع می‏شوند.(۳) این مسئله در حال حاضر، به یكی از معضلات جدی در مغرب زمین مبدل شده است؛ چندان كه غالب دانشمندان و سیاست‏گذاران به‏این امر بیش از پیش وقوف و توجه داشتهاند و مقالات، كتاب‏ها و همایش‏های متعددی در ارتباط با آن برگزار كرده‏اند؛ برای مثال، ده سال پس از تصویب كنوانسیون حقوق كودك توسط سازمان ملل در سال ۱۹۸۹م؛ یعنی در سال ۱۹۹۹م گردهمایی جهانی تحت عنوان «كارشناسی برای حمایت كودكان در برابر سوء استفاده جنسی از طریق اینترنت» برگزار گردید كه منجر به صدور قطعنامه‏ای شد كه در آن آمده است: «هر چه اینترنت بیشتر توسعه پیدا كند، كودكان بیشتر در معرض محتویات خطرناك آن قرار خواهند گرفت. فعالیت‏های مجرمانه مربوط به فحشای كودكان و پورنوگرافی آنان، كه از طریق اینترنت مورد سوءاستفاده واقع می‏شوند، اكنون از مسائل حاد به شمار می‏رود. اگر چه سودمندی‏های اینترنت از زیان‏های بالقوه آن بیشتر است، در عین‏حال نباید از شناخت خطرات آن، غفلت كرد. در صورتی كه برای مقابله با این خطرات، اقدامی صورت نگیرد، تهدیدهای سنگین آن بر كودكان باقی خواهد ماند و سبب بازداری از كاربرد صحیح اینترنت در آینده خواهند شد».(۴) نكته بسیار مهم آن است كه چون اینترنت «جهانی» است، قواعد ناظر به آن نیز باید «بین‏المللی» باشد و مبارزه با مفاسد اینترنت از جمله ترویج فحشای كودكان، همتی جهانی طلب می‏كند و نیازمند یك رویكرد استراتژیك جهانی و منحصر به فرد و مستلزم ضمانت اجرایی بین‏المللی است.

بدین‏سان، پایگاه‏های زیادی درباره با آثار مخرب اینترنت و به خصوص چت برای نوجوانان و جوانان و راه‏های پیشگیری از این آثار راه‏اندازی شده است كه از جمله این پایگاه‏ها عبارتند از:

۱) http://www.safekids.com/

۲) http://www.safeteens.com/

۳) http://www.cyberkids.com/kc/index.html

۴) http://www.kidsworld.org/

۵) http://www.kids-online.com/

۶) http://www.kidssafenet.com/

حتی برای جستجوی مطمئن و متناسب با نوجوانان، موتورهای جستجوی تخصصی مطمئن و فیلترداری تاءسیس شده‏اند كه نمونه‏های زیر از آن جمله‏اند:

۱) http://www.ajkids.com/

۲) http://www.yahooligans.com/

۳) http://sunsite.berkeley.edu/KidsClick

۴) http://cybersleuth-kids.com/

بنابراین، ضروری است كه پیش از شیوع چنین خطرات اینترنتی در بین نوجوانان جامعه ما، تدابیر امنیتی مناسبی اندیشیده شود و مفاهیم مبتنی بر فنّاوری ارتباطی روز و خطرات احتمالی و نحوه استفاده صحیح از آن توسط رسانه‏های جمعی، برای نوجوانان كشور، به عنوان یك نیاز ضروری و فوری قلمداد شده، آموزش داده شود. واقعیت این است كه جامعه كاربران میلیونی اینترنت كشور در ۱۰ سال آینده، امروز تعلیم می بینند. هر اندازه این تعلیم، بر اساس درك بیشتر و توجه به قابلیت‏های كودكان استوار شده باشد، خطر آسیب‏پذیری نوجوانان و جوانان كشور از فعالیت‏های مبتذل فرهنگی غرب از طریق فنّاوری روز، كاهش می‏یابد و راه حضور صحیح و روشمند نوجوانان ایرانی در اینترنت هموارتر می‏گردد.

نویسنده : عیسی جهانگیر

برای كسب اطلاعات بیشتر در باره اعتیاد به اینترنت به پایگاه‏های زیر مراجعه كنید:

http://www.netaddiction.com/

http://www.virtual-addiction.com/

http://www.addictionrecov.org/wrkguide _www.htm

http://psychcentral.com/netaddiction

پی‏نوشت‏ها:

۱. حمید ضیایی‏پرور، آسیب شناسی نسل اینترنت،

[Online].

http://www.itiran.com/artic/show_user_archive.asp?des <۸۲۰۳&id<۱۹. [Accessed ۱۷ April ۴۰۰۲].

۲. حسن صادقی، اینترنت و تاثیرات اجتماعی آن، مجله اصلاح تربیت، شماره ۲۲، ص ۸.

۳. Larry Magid, Help childen know the risks of chat rooms, [Online].