مکتب کمال الملک و حیات مستقل هنر

نقاشی معاصر ایران, دارای چهار شیوه است که هنوز به حیات خود ادامه می دهد

نقاشی معاصر ایران، دارای چهار شیوه است که هنوز به حیات خود ادامه می‌دهد. اول، نقاشی ایرانی یا همان نگارگری که ریشه در تاریخ گذشته ما دارد و اوج خود را در عصر صفویه گذراند و همچنان ادامه دارد. دوم هنر خیالی‌نگاری که در نقاشی قهوه‌خانه‌ای تجلی یافت و در عصر قاجار به اوج خود رسید و متاسفانه امروز به دلیل درگذشت بسیاری از استادان این رشته، این هنر را در اوج نمی‌بینیم. اما سبک سوم، نقاشان طبیعت‌گرایانه هستند که سرسلسله آنها «کمال‌الملک» بود که مبدع و آغاز‌کننده این شیوه بود؛ این هنر نیز همچنان در جریان هنری کشور مستتر است.

چهارمین جریان نیز مدرنیست‌ها هستند که با تاسیس دانشگاه هنر در دو دهه ابتدایی قرن حاضر شمسی، وارد عرصه هنر شدند و امروز نیز با قدرت در هنر کشور حضور دارند. اما برای اینکه بخواهیم کمال‌الملک را دارای یک مکتب هنری بدانیم، از آنجا که مکتب در هنر تعریف خودش را از دیدگاه علمی دارد، در حال حاضر نمی‌توان به جریان هنری که کمال‌الملک رقم زد، عنوان مکتب اطلاق کرد؛ زیرا این موضوع نیازمند نظریات کارشناسی و تدوین مولفه‌ها از سوی منتقدان هنری است. اگرچه با تاسیس موزه مکتب کمال‌الملک و گردآوری آثار این هنرمند و شاگردانش در کنار هم، بستر تحقیق و پژوهش فراهم شده است. تاسیس موزه مکتب کمال‌الملک گنجینه‌ای را فراهم آورده تا با گردآوری آثار برجسته‌ترین شاگردان این مکتب، زمینه آشنایی نسل جوان و تحقیق پژوهشگران فراهم شود. گردآوری این آثار، نتایجی را در مقابل مخاطبان قرار می‌دهد تا از نقطه شروع این جریان هنری تا اوج و فرود این مکتب را شاهد باشند.

همچنین در کنار هم دیدن این آثار، این فرصت را در اختیار کسانی قرار خواهد داد که در این زمینه تحقیق داشته باشند. متاسفانه تاکنون مکان و مرجعی برای شناسایی دستاورد هنری کمال‌الملک برای هنر ایران فراهم نبوده و تا آنجا که من اطلاع دارم در موزه مکتب کمال‌الملک، تلاش شده است هنرمندی از قلم نیفتد تا زمینه پژوهشی دچار نقصان نشود. اما مهم‌ترین دستاوردهای تاسیس موزه مکتب کمال‌الملک، آشنایی دانشجویان با این جریان هنری است که می‌تواند زمینه حضور پرقدرت‌تر این مکتب در هنر کشور را فراهم آورد و از سوی دیگر شاهد ورود آثار این مکتب به بازار هنر داخلی و به تبع آن، بازارهای جهانی شود.

از آنجا که امروزه بازار بین‌المللی اقتصاد هنر در اختیار هنر مدرن و معاصر است، با ایجاد شرایط شناسایی و پژوهشی در مکتب کمال‌الملک می‌توان این جریان را نیز وارد بازارهای داخلی و خارجی کرد. باید توجه داشت از آنجا که راه ورود به کتب تاریخ هنر، امروزه از بازارهای هنری می‌گذرد، ایجاد این زمینه برای جریان هنری که کمال‌الملک رقم زد، می‌تواند زمینه معرفی هنر ایران به وسیله تاریخ هنر را نیز فراهم آورد.

نکته بعدی این است که مدرسه صنایع مستظرفه که سنگ بنای آن توسط کمال‌الملک گذاشته شد، اولین نقطه‌ای بود که هنر و فن را از هم جدا کرد، زیرا پیش از این زمان هنر، فن و صنعت در ادبیات مردم ما یکی بودند و تاسیس مدرسه صنایع مستظرفه توانست، هنر را به موضوعی جدا از صنعت بدل کند و به هنر، حیات مستقل و شاکله مجزا ببخشد. به همین جهت، تاسیس موزه مکتب کمال‌الملک در مکان و خاستگاه اولیه خود در باغ نگارستان می‌تواند تاثیر بیشتری بر مخاطبان داشته باشد.

مرتضی کاظمی

کارشناس هنر