مرد اول گزارش ها

بدون شک پرونده هسته یی ایران با نام محمد البرادعی گره خورده است و هرگاه که اسمی از برنامه اتمی ایران برده می شود, ناخوداگاه نام البرادعی نیز در ذهن متبادر می شود

محمد البرادعی جمعه دو هفته گذشته آخرین گزارش خود را درباره برنامه هسته یی ایران به عنوان مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی ارائه کرد تا آخرین میراثی را که برای بازماندگان خود یعنی ایران و اعضای گروه ۱«۵ باقی می گذارد عنوان «دوپهلوترین» گزارش را بیابد و به این ترتیب کار را بعد از ۱۲ سال به جایی برساند که نه تهران و نه هیچ یک از پایتخت های اروپایی و همچنین کاخ سفید از این گزارش راضی نباشند و لبخند رضایت از آنچه برایشان از سوی یک دیپلمات مصری تبار باقی مانده، بر چهره شان ننشیند.

بدون شک پرونده هسته یی ایران با نام محمد البرادعی گره خورده است و هرگاه که اسمی از برنامه اتمی ایران برده می شود، ناخوداگاه نام البرادعی نیز در ذهن متبادر می شود. در چنین شرایطی کمتر از چند روز دیگر نشست نمایندگان ۱«۵ برگزار خواهد شد و مدت زیادی تا پایان مهلتی که کاخ سفید به همراه متحدان اروپایی اش برای دریافت پاسخ مشخص ایران در نظر گرفته باقی نمانده است. از این منظر آنچه آقای مدیرکل درخصوص ایران ارائه داد، مهم تر از قبل مورد سنجش قرار می گیرد. این در حالی است که البرادعی در آستانه تحویل سمت خود در آژانس به خاطر محتوای گزارشی که ارائه داد، مورد بیشترین هجمه غربی ها و اسرائیل قرار گرفت. آنها البرادعی را به پنهانکاری و مماشات در برخورد تهران متهم کرده و خاطرنشان کردند که این گزارش منعکس کننده همه اطلاعات در دسترس آژانس درباره فعالیت های ایران برای پیشرفت در برنامه نظامی اش نیست.

در سوی دیگر ماجرا ایران نیز به نسبت همکاری های تازه یی که با بازرسان آژانس انجام داد، توقع داشت البرادعی لحنی دوستانه تر در گزارش خود به کار گیرد و با بزرگنمایی بازدیدی که از رآکتور آب سنگین اراک داشته، کمتر به نکاتی بپردازد که ناظران سیاسی از آنها به عنوان نکات منفی گزارش یاد می کنند؛ موضوعاتی نظیر اینکه ایران برخلاف درخواست های شورای حکام و شورای امنیت، نه پروتکل الحاقی را اجرا کرده است و نه با آژانس در رابطه با مسائل باقی مانده مورد نگرانی که نیازمند شفاف سازی به منظور از بین بردن احتمال ابعاد نظامی برنامه هسته یی ایران هستند، همکاری کرده است. مسائلی که بیش از یک سال از طرح آنها می گذرد و هربار که گزارش فصلی آژانس منتشر می شود، مورد تاکید قرار می گیرد.

به رغم این، در شرایط فعلی مانند همه دوره های گذشته گزارش های آژانس یا اظهارنظرهای حقوقی در این زمینه دارای اهمیت ثانوی است و آنچه مهم است جو عمومی سیاسی بین المللی است. به نظر می رسد گزارش اخیر آژانس نیز در راستای جو سیاسی عمومی است که چندان شرایط مطلوبی را در مورد وضعیت هسته یی ایران به تصویر نمی کشد. به عبارتی البرادعی مثل تمام چند سال گذشته گزارشی را ارائه داده که دوست داشته و در آن بیش از هر چیزی فقط به رضایت خود اندیشیده است و کاری به خواسته ایران یا غرب درباره محتوای گزارشش ندارد.

دو سال قبل بود که اصلی ترین آرزوی مقامات ایران آن بود که در گزارش آژانس اشاره یی هم به همکاری های تهران شده باشد. اواخر مرداد ۸۶ که اولی هاینونن معاون ارشد البرادعی به همراه چند تن از مدیران و متخصصان آژانس برای بار چندم جهت انجام مذاکرات و بازرسی ها راهی تهران شدند، قبل از آنکه تهران را ترک کنند، سعیدی معاون سازمان انرژی اتمی گفت؛ انتظار ما از محمد البرادعی مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی این است که در گزارش خود به این همکاری ها اشاره کند. البته همین طور هم شد و البرادعی بعد از مدت ها یکی از مثبت ترین گزارش ها را در مورد فعالیت های هسته یی ایران منتشر کرد.

این گزارش به یکی از مهم ترین مسائل مورد بحث میان ایران و آژانس با محوریت موضوع «پلوتونیوم و بازفرآوری» پایان داد و راه را برای حل مسائل باقی مانده باز کرد. موضوع پلوتونیوم یکی از مهم ترین مسائل مطرح و به عبارتی یکی از اساسی ترین پرسش های آژانس بین المللی انرژی اتمی را تشکیل می داد، چرا که پلوتونیوم که در فرآیند غنی سازی اورانیوم تولید می شود می تواند در ساخت سلاح اتمی نیز به کار رود و بر این اساس آژانس بین المللی انرژی اتمی بارها از ایران در این خصوص خواستار ارائه توضیح شده بود.

با این وجود غرب آن گونه که منوچهر متکی وزیر امور خارجه در دیدار با برنار کوشنر وزیر خارجه فرانسه تاکید کرده بود که «قضاوت البرادعی درخصوص فعالیت های هسته یی جمهوری اسلامی ایران مبنای قضاوت است»، گروه ۱«۵ این گزارش را مبنای قضاوت قرار نداد و فقط به خاطر آنکه تهران اصلی ترین خواسته شورای امنیت یعنی تعلیق غنی سازی را نپذیرفته بود، مجدداً تحریم تازه یی را علیه ایران به تصویب رساندند.

البته مقامات ارشد غربی پیش از آن غرهای سیاسی خود را سر مهلت دو ماهه یی که البرادعی برای حل و فصل سوالات آژانس به تهران داده بود، می زدند و حتی برخی وی را فردی ساده لوح دانستند. در همین باره جان بولتون نماینده پیشین امریکا در سازمان ملل درباره البرادعی و نحوه تعامل او با ایران گفت؛ «البرادعی به اندازه خطرناکی ساده است. او سال ها درباره ایران به گونه یی سخن راند که گویی ایران یک تهدید هسته یی نیست.» اما همگان نیک می دانستند که آقای مدیرکل نه تنها ساده لوح نیست بلکه همواره دست به اقدام متوازنی زده است، یعنی همیشه همان قدر به تهران می پردازد که به واشنگتن. به همین خاطر البرادعی که در ابتدا تاکید زیادی داشت توافق مذکور با تهران (تحت عنوان طرح مدالیته) گامی مهم محسوب می شود وقتی با فشار بیشتری مواجه شد، اعلام کرد طرح توافق با ایران محدود است و نمی تواند به تنهایی تمام اتهاماتی را که متوجه تهران است، بی اثر کند.

همین مرد ۶۷ساله مصری که شاید عنوان محافظه کار برایش مناسب باشد، در آن ماه ها موضع ملایمی را در رابطه با پرونده ایران اتخاذ کرد و از همین رو مقامات شماری از کشورهای غربی را علیه خود بسیج کرد. هرچند در موارد بی شماری اظهارات محتاطانه و بعضاً حمایتی وی از فعالیت های هسته یی تهران پاسخ دلگرم کننده یی از جانب ایران به همراه نداشت اما وی انگیزه غیرقابل افولی در ادامه این روش داشت و دارد و حال که در آستانه ترک صندلی ریاست آژانس است، همچنان معتقد است از همین طریق می تواند از در مصالحه با ایران بیرون بیاید.

گاهی میانه روی های برنده جایزه صلح نوبل در تنظیم لحن گزارش هایش تا جایی پیش رفت که اشاره وی به کندتر شدن آهنگ غنی سازی اورانیوم و فعالیت سانتریفوژها، تکذیبیه تهران را به دنبال داشت. اما این تمام سیاست البرادعی که به خبرنگاران گفت «صدای طبل جنگ بر سر فعالیت های اتمی ایران را می شنود» نبود، چرا که چندی قبل در مصاحبه یی گفت احساس شخصی وی این است که ایران به نوعی به دنبال تولید سلاح اتمی است. شنیدن این جمله از مردی که همواره تاکید داشته تلخ ترین خاطره یی که دارد حمله نظامی امریکا به عراق بوده است، قابل تامل بود.

این اظهارنظر البرادعی را بسیاری از ناظران سیاسی دقیقاً در راستای وظایفش در آژانس ارزیابی می کنند. این باور گروهی است که حامی سیاست افزایش فشارها علیه ایران هستند. به گفته آنها البرادعی می کوشد از آژانس برای اجرای دیپلماسی بین المللی استفاده کند، اما در واقع البرادعی چنین وظیفه یی ندارد.

اینک اگر به مجموعه این روند دقت نظر داشته باشیم و در عین حال این اظهارنظرها را به گفته های رهبران کشورهای بزرگ اضافه کنیم که اعلام می کنند در صورت عدم جدیت ایران برای بازگشت به مذاکرات هسته یی، تشدید تحریم ها در دستور کار خواهد بود.

یا این حساب نمی توان امیدوار به شکافی بود که در پی ارائه جدیدترین گزارش البرادعی بین آژانس و غرب به وجود آمده بود. شاید به همین خاطر است که مقامات کشورمان همکاری هایی را برای این دوره با آژانس داشته اند و در اقدامی داوطلبانه، از حجم تولید اورانیوم غنی شده کاسته اند. این اقدام می تواند زمینه بهانه تراشی غرب را نامساعد کند و در کنار صدور اجازه بازدید از رآکتور آب سنگین اراک، این تعبیر را داشته باشد که نمی توان ایرادی به پرونده ایران در چارچوب قوانین آژانس بین المللی انرژی اتمی گرفت، یعنی ایران با رفتاری فراتر از چارچوب ان پی تی، به نوعی روی خوش به آژانس و کشورهای ۱«۵ نشان داده است.

اما نکته یی که به نظر می رسد باز هم مغفول مانده یا ظاهراً مورد توجه قرار نمی گیرد آن است که پرونده هسته یی ایران جنبه حقوقی نداشته و خیلی وقت است با عینک سیاست به آن نگریسته می شود. در واقع هنوز که هنوز است خط قرمز غرب پذیرش تعلیق است و تا هنگامی که تمکین ایران را در این باره نبینند، آن گونه که دوست دارند با این پرونده برخورد خواهند کرد. هرچه هم که مسوولان کشورمان نظیر سلطانیه نماینده ایران در آژانس بگویند البرادعی در آخرین گزارشش برای حدود بیستمین بار بر ماهیت صلح آمیز بودن فعالیت هسته یی ایران تایید می کند، باز هم نمی توان این واقعیت را نادیده گرفت که گزارش های تراز شده البرادعی نتوانسته است پاشنه چرخیده در جهت خلاف منافع تهران را برگرداند. اگر از خود البرادعی سوال شود خواهد گفت که گزارش هایش طی این ۱۲ سال که سمت مدیرکلی آژانس را برعهده داشته، منصفانه بوده اما قطعاً این انصاف نه از دید ملی ما بلکه به معنای همسنگ شده میان ایران و اعضای دائم شورای امنیت است. البرادعی درحالی ماه نوامبر (آذرماه) پست دبیرکلی آژانس بین المللی انرژی اتمی را تحویل جانشین ژاپنی اش خواهد داد که تا ابد نام «مردی با گزارش های دوپهلو» برایش یادگار خواهد ماند و هیچ وقت این خواسته وزیر خارجه دولت نهم تحقق نیافت که گزارش های آقای مدیرکل، مبنای قضاوت درباره برنامه هسته یی ایران قرار گیرد.

مریم جمشیدی