اخلاق فناوری اطلاعات

اخلاق فناوری اطلاعات (IT Ethics) یکی از مباحثی است که در اخلاق کاربردی (Applied Ethics) مطرح می‏شود. اخلاق کاربردی از زیرشاخه‏ها با پیوستهای رشته فلسفه اخلاق است که به مباحثی می‏پردازد که به ارز‏شهای …

اخلاق فناوری اطلاعات (IT Ethics) یکی از مباحثی است که در اخلاق کاربردی (Applied Ethics) مطرح می‏شود. اخلاق کاربردی از زیرشاخه‏ها با پیوستهای رشته فلسفه اخلاق است که به مباحثی می‏پردازد که به ارز‏شهای عملی رفتار انسانها در حوزه‏هایی خاص مربوط می‏شود. از بین دیگر موضوعاتی که امروز در زیر اخلاق کاربردی از آنها بحث می‏شود می‏توان به این عناوین اشاره کرد:

اخلاق پزشکی، اخلاق زیست محیطی، اخلاق روزنامه‏نگاری، اخلاق تجارت، مانند آن. البته گاهی در اخلاق کاربردی از ارزش‏گذاری و نوع خاصی از افعال انسانی مانند سقط جنین و آسان‏مرگی نیز بحث می‏شود. اخلاق فناوری و اطلاعات یکی از جدیدترین مباحثی است که در اخلاق کاربردی مطرح می شود و بتازگی در طرح «تکفا» کار گروهی خاصی بدان اختصاص یافته است. به کمک دیگر اعضایی که در صددند انجمن اخلاق در حوزه علمیه قم را تأسیس کنند بر آن شدیم که در طول مدت یک سال این بحث جدید را از نگاهی فلسفی-اجتماعی و نیز از نگاهی درون‏دینی مطرح کنیم و فضای جدیدی را در باب مباحث نوظهور در حوزه اخلاق بگشاییم. از این‏رو، این مقاله بر آن است که توصیفی اجمالی از این عنوان به دست دهد تا خوانندگان با این مسئله آشنایی بیشتری پیدا کنند و زمینه بحثهای عمیق در آن فراهم آید. با توجه به استقبال وسیعی که جامعه ما خاصه قشر جوان از اینترنت و ارتباطات شبکه‏ای داشته است و تأثیرات عمیق و گسترده‏ای که فضای رایانه‏ای در وجوه مختلف جامعه ما دارد بجا و لازم است تا مسائل اخلاقی درباره فناوری اطلاعات مورد کنکاش قرار گیرد و دیدگاه اسلامی ما در باب موضوعات جدیدی که حول این محور پدید آمده است روشن گردد.

جایگاه اخلاق فناوری اطلاعات:

اخلاق فناوری اطلاعات موضوعی میان رشته‏ای است که بحث درباره آن به آشنایی و تخصص در دو حوزه اخلاق و فناوری اطلاعات نیازمند است. این بحث به مسائلی می‏پردازد که کاربرد و گسترش فناوری اطلاعات موجب آن شده است. هدف از این بحث آن است که به سؤالاتی پاسخ گوید که به بنیانهای ارزشی افعال و مسئله افراد در حوزه فناوری اطلاعات مربوط است. علاوه بر اینکه می‏توان از سیاستهای دولتی در مورد زیربناهای اخلاقی حوزه فناوری اطلاعات نیز بحث کرد.

از آنجا که فناوری اطلاعات تحولات سیاسی ـ اجتماعی وسیع و شگرفی پدید آورده، مشکلات اخلاقی جدید و بیمانندی در این حوزه ایجاد شده که نیازمند رسیدگی است. فناوری اطلاعات تنها در چگونگی افعال و اقدامات روزمره ما تأثیر نمی‏گذارد، بلکه تلقی ما از آنها را نیز تغییر داده است. برخی از مفاهیمی که در حوزه فلسفه اخلاق و فلسفه سیاسی کاربردی خاص داشته‏ با پیشرفت فناوری اطلاعات دچار مشکلاتی شده‏است که از آن جمله می‏توان به مفاهیمی مانند مالکیت، حریم خصوصی، توزیع قدرت، آزادیهای اساسی، مسئولیت اخلاقی، اشاره کرد.

در هر یک از این مفاهیم، سؤالهای جدیدی مطرح شده است؛ مانند اینکه متخصصان امور رایانه چه مسئولیتهای اخلاقی دارند؟ اگر نرم‏افزاری رایانه‏ای خطا کند، چه کسی را باید سرزنش کرد؟ آیا ایجاد اختلال در برنامه‏ها کاری غیر اخلاقی است؟ آیا کپی‏برداری از برنامه‏ها ـ وقتی صاحبان آن اجازه نداده باشند ـ از نظر اخلاقی کاری خطا و نادرست است؟ اینها بخشی از سؤالاتی است که در حوزه اخلاق فردی و نهادی فناوری اطلاعات مطرح می‏شود. بخش دیگری از سؤالات مربوط به سیاستهای دولت است؛ مانند اینکه: آیا افراد باید آزاد باشند تا از راههایی چون شبکه اینترنت سخنان خویش را آزادانه مطرح کنند؟ یا محدودیتهایی که در نشر فیزیکی چون نشر کتاب و روزنامه وجود دارد در مورد شبکه‏ها نیز باید اجرا گردد؟

با توجه به امکان دسترس افراد مختلف به اطلاعات موجود در رایانه‏های متصل به شبکه، دولتها باید چه سیاستها و عملیاتی را در راستای حفظ حریم خصوصی افراد از قبیل بایگانی نامه‏های ارسالی و وارد شده اشخاص صورت دهند و مسئولیت مدنی ایشان در این زمینه چیست؟ مسائلی از این دست موجب شده است که عنوان تحقیقی با نام «اخلاق فناوری اطلاعات» در اخلاق کاربردی پدید آید.