ترافیك, آلودگی هوا, كمبود بنزین و دست نامرئی بازار خودرو

در شرایطی كه بزرگترین خودروسازان جهان به فكر ادغام, ایجاد تقاضای بالفعل و موثر در بازار, كاهش هزینه های تولید, كاهش قیمت خودرو و توسعه شبكه تامین و توزیع جهانی اند و دولت ها با اتخاذ سیاست های مالیاتی موثر مانند مالیات بر جاده, مالیات بر خودروهای باعمر بالای ۵ سال, مالیات بر كربن و مصرف سوخت و

با اشباع بازار جهانی خودرو ۵ غول خودروساز جهان كه تولید هریك به تنهایی ۱۰ برابر كل تولید خودرو در ایران است، به فكر تسخیر بازارهای جدید هستند و در این اندیشه‏اند كه محصولات تازه خود را به كدام بازارها روانه كنند؛ چه تمهیداتی برای شهرسازی، پل سازی و احداث و اصلاح زیرگذرها و پاركینگ‏ها در شهرهای مختلف در نظر بگیرند و چه استانداردهایی را برای ازرده خارج كردن مدل‏های قدیمی ارائه كنند تا مشكلات ترافیكی و گرفتاری‏های بازاریابی برای محصولات جدید خود را كاهش دهند.

در كشور ما نیز طی سه چهار سال اخیر و به ویژه در ماههای پایانی سال این پرسش اساسی برای مردم، مسؤولان اقتصادی و صنعتی و مدیریت شهری مطرح می‏شود كه در شرایط تولید ۷۰۰ هزار دستگاه خودرو در سال ۸۲ و نزدیك به یك میلیون خودرو در سال جاری، چه تمهیدات و سیاست‏هایی برای جذب این همه خودرو، حل مسائل ترافیكی و شهرسازی، مصرف فزاینده بنزین و.. باید درنظر گرفت تا تولید خودرو همراه با الگوی توسعه پایدار به پیش رود و آلودگی هوا، حجم عظیم خودروهای فرسوده، مصرف بی‏رویه و سرانه بالای سوخت خودروها، كمبود بنزین، ترافیك و راه‏بندان‏های شدید و اتلاف وقت كاهش یابد. اگر ۵۰ هزار مسافر قصد جابه جایی در یك ساعت را داشته باشند، با خودروی شخصی ۱۷۵ متر، با اتوبوس ۳۵ متر و با مترو ۹ متر فضا اشغال می‏كنند. فضای موردنیاز خودروهای شخصی ۹۰ برابر متروست و بیشتر خودروهای شخصی، تك سرنشین و سرگردان خیابان‏ها را می‏پیمایند و ۲۰ برابر اتوبوس نیز فضا اشغال می‏كنند.

در شرایطی كه بزرگترین خودروسازان جهان به فكر ادغام، ایجاد تقاضای بالفعل و موثر در بازار، كاهش هزینه‏های تولید، كاهش قیمت خودرو و توسعه شبكه تامین و توزیع جهانی‏اند و دولت‏ها با اتخاذ سیاست‏های مالیاتی موثر مانند مالیات بر جاده، مالیات بر خودروهای باعمر بالای ۵ سال، مالیات بر كربن و مصرف سوخت و... مشكلات ناشی از حجم عظیم تولید و تردد خودرو را كاهش می‏دهند، مدیریت اقتصادی و شهری كشور ما به كندی حركت می‏كند و با وجود ۵ میلیون دستگاه خودروی سواری و حدود ۵/۴ میلیون دستگاه موتورسیكلت، مشكلات عدیده‏ای در تردد خودروها، ترافیك شهری، پاركینگ‏ها و... وجود دارد و معلوم نیست در این شرایط چگونه می‏خواهیم سالی یك میلیون دستگاه خودرو را جذب بازار و خیابان‏ها و شهرهای شلوغ و پرترافیك فعلی كنیم. برخی خودروها مانند پیكان مصرف بسیار بالایی دارند و اگر تولید این خودرو امسال متوقف شده و خودروهایی مانند پراید، لوگان و... جایگزین آن شود، می‏توان به كاهش مصرف سرانه هر خودرو امیدوار بود.

در حالی كه خودروسازان عمده جهان با تولید بیش از ۵۰ میلیون دستگاه خودرو، علاوه بر تولید به فكر صادرات، بازارهای جدید و كمك به دولت‏ها هستند و با كاهش مصرف سوخت، دادن مالیات و... دولت‏ها و مدیریت شهری را برای سر و سامان دادن به مسائل ترافیكی و... یاری می‏دهند، ما هنوز با خودروهایی مانند پیكان پرمصرف دست و پنجه نرم می‏كنیم.

جنرال موتورز بزرگترین خودروساز جهان با تولید سالانه ۸ میلیون و ۶۰۰ هزار دستگاه، تویوتا با ۶ میلیون و ۷۸۰ هزار دستگاه، فورد با ۶ میلیون و ۷۲۰ هزار دستگاه، اوپل، بی ام و، رنو نیسان، دایملر كرایسلر و... هریك با بیش از ۲ میلیون دستگاه در اندیشه صادرات بیشتر، از رده خارج كردن خودروهایی با عمر بیش از ۵ سال، كاهش مصرف سوخت و... هستند و در یك تعامل مثبت و كارآمد و استانداردهای سوخت و كیفیت را به طور دائم افزایش می‏دهند و با همكاری مدیریت شهرها، مسؤولان صنعتی و اقتصادی كشورهای مختلف موفق به كاهش آلودگی و مصرف سوخت شده‏اند.

سیاست‏های مدیریت شهری در كشورهای صنعتی در كنار تلاش خودروسازان برای كاهش آلاینده‏ها و مصرف سوخت باعث كاهش آلودگی و ترافیك شده است.

پاركینگ‏های مناسب در مناطق مختلف شهر، پل‏ها و زیرگذرها، چراغ‏ها و دوربین‏های كنترل ترافیك كارآمد و هوشمند، برنامه‏های زمانبندی شده برای ساعات كار اداره‏ها، سازمان‏ها، شركت‏ها و كارخانه‏ها، حمل و نقل عمومی مناسب، استفاده مطلوب از مترو، اتوبوس و... از میزان آلودگی و ترافیك كاسته است و با وجود ۵۰۰ میلیون دستگاه خودرو در كشورهای صنعتی، آلودگی هوا و ترافیك تحت كنترل درآمده و رفاه عمومی در نتیجه تولید خودروهای باكیفیت، بالارفته است.

در ایالات متحده امریكا با وجود ۲۹۰ میلیون دستگاه خودرو كه اغلب آنها پرقدرت و ۶ سیلندر و ۸ سیلندرند و روزانه یك میلیارد و ۳۰۰ میلیون لیتر بنزین مصرف می‏كنند، مصرف سرانه هر خودرو ۸ لیتر است.

مصرف بنزین در كشورهای صنعتی در هر ۱۰۰ كیلومتر ۴ تا ۷ لیتر و در ایران ۱۲ تا ۱۶ لیتر است. در كشورهای اروپایی، آسیایی، چین و ژاپن نیز كنترل ترافیك، كاهش مصرف سوخت و رشد تولید و صنعت در چارچوب سیاست‏هایی هماهنگ به پیش می‏رود.

حال باید دید در تهران و شهرهای بزرگ كشور چه مجموعه‏ای از سیاست‏ها باید اجرا شود تا آنها را از آلوده‏ترین شهرها به شهرهایی بدون ترافیك و آلودگی شدید تبدیل كند؟

عده‏ای از كارشناسان اقتصادی می‏گویند تولید خودرو در ایران با سایر سیاست‏ها و برنامه‏ریزی‏های شهری هماهنگ نیست. وقتی صنعت خودرو سالی ۲۷ درصد رشد می‏كند، اصلاح بافت هندسی كوچه‏ها و خیابان‏ها، جاده‏ها، پاركینگ، حمل و نقل عمومی (مترو، اتوبوس، تاكسی) و... نیز باید ۲۷ درصد رشد كند تا الگوی متناسبی از حمل ونقل، اقتصاد، شهرنشینی و رفاه خانواده‏ها را شاهد باشیم.

این كارشناسان معتقدند مالیات بر مصرف سوخت، واقعی كردن نرخ بنزین، تشویق بخش خصوصی به ساخت بزرگراه، جاده، مشاركت در حمل و نقل عمومی، استفاده مطلوب از مترو، اتوبوس و... در ایران اجرا نمی‏شود. خودروسازان به تولید و اشتغالزایی می‏پردازند اما سیاست‏های كارآمد و موثر متناسب با آن را نداریم. باید خودروسازان را به كاهش مصرف سوخت تشویق كنیم و از فرمول جدید و استانداردهای مناسب تولید و توزیع بنزین برای بهبود كیفیت سوخت بهره ببریم.

هیچ ساختمان و آپارتمانی ـ چه اداری و تجاری و چه مسكونی ـ نباید بدون پاركینگ ساخته شود. خیابان‏ها، زیرگذرها و جاده‏ها باید اصلاح شوند. مالیات بر مصرف سوخت و افزایش قیمت بنزین باید اجرا شود تا آلودگی و مصرف سوخت كاهش یابد.

چرا نرخ بنزین باید آن قدر پایین باشد كه شاهد تردد دائمی خودروهای تك سرنشین و سرگردان باشیم؟ آیا خانوارهای فقیر و متوسط باید هزینه خانوارهای پردرآمد و صاحب چنین خودروهایی را بپردازند؟

ناكارآمدی نظارت بر تاكسیرانی و نرخ‏گذاری تاكسی سبب شده است كه در خیابان‏های مركز شهر شاهد حركت تاكسی‏های خالی و ازدحام مسافر باشیم زیرا رانندگان به دنبال مسافر دربستی‏اند.

در كشورهای صنعتی تاكسی‏ها در محل‏های خاصی نزدیك بازارها، فروشگاه‏ها و مراكز رفت و آمد پارك می‏كنند و منتظر مسافر می‏مانند. به راستی تولید این همه خودرو چه رفاهی برای خانواده‏های متوسط و فقیر در پی داشته است؟

یكی از ساكنان آپارتمانی ۲۰ واحدی در غرب تهران در این زمینه می‏گوید: در ساختمان ما ۱۰ خانواده خودروی شخصی دارند و هر روز خودروهایشان را چند دقیقه روشن و پاركینگ و ساختمان را پر از دود می‏كنند و با یك یا دو سرنشین حركت می‏كنند و تنها یك خانواده است كه آخر هفته و یا برای مسافرت از خودروی شخصی استفاده می‏كند و اعضای آن در روزهای كاری با اتوبوس به محل كار خود می‏روند.

وضعیت نابسامان اتوبوس و تاكسی در شهرهایی مانند تهران باعث شده است كه همه به دنبال خرید خودروی شخصی باشند تا بتوانند به محل كارشان بروند.

این وضعیت سبب شده كه مصرف سوخت خودروها در شهری مانند تهران عملاً از ۱۲ لیتر به ازای هر ۱۰۰ كیلومتر بگذرد و هر خودرو روزی ۴ لیتر اتلاف مصرف سوخت در راه‏بندان‏ها و ترافیك داشته باشد.

به هر حال تولید خودرو در كشور ما ادامه خواهد داشت و نمی‏توان تمام تقصیرها را متوجه خودروسازان دانست زیرا تقاضای بازار نیز به ما علامت می‏دهد كه خودرو باید تولید شود؛ البته با بهبود كیفیت، مصرف سوخت و قیمت آن.

در شرایط كنونی كه حجم قابل توجهی از خودروهای تولید شده در ماه‏های قبل در پاركینگ‏ها، گاراژها و نمایندگی‏های فروش انبار شده است و مردم در انتظار كاهش قیمت هستند، باید تدبیری برای آینده صنعت خودرو اندیشیده شود.

نمی‏توان بدون مكانیزم‏های خودكار و دست نامرئی بازار و نرخ‏گذاری و نظارت‏های كارآمد به این وضع ادامه داد.

نرخ بنزین باید افزایش و كیفیت آن بهبود یابد. كرایه تاكسی باید افزایش پیدا كند و نظارت بهتری بر آن صورت گیرد و نباید به خودروهایی كه در خدمت مردم نیستند، اجازه تردد در مركز شهر داده شود. ساماندهی حمل و نقل عمومی و اصلاح بافت شهر و كوچه و خیابان‏ها نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

محسن شمشیری

[e-mail]

---