ناتو ائتلافی در مسیر زوال

سازمان پیمان آتلانتیک شمالی یا ناتو در ۴ آوریل ۱۹۴۹ میلادی ۱۵ فروردین ۱۳۲۸ با هدف دفاع جمعی در واشنگتن پایه گذاری شد و هم اکنون ۲۸ عضو دارد

سازمان پیمان آتلانتیک شمالی یا ناتو در ۴ آوریل ۱۹۴۹ میلادی (۱۵ فروردین ۱۳۲۸) با هدف دفاع جمعی در واشنگتن پایه‌گذاری شد و هم‌اکنون ۲۸ عضو دارد. قلب پیمان ناتو ماده پنج آن است که در آن کشورهای امضا کننده توافق کرده‌اند حمله نظامی‌علیه یک یا چند کشور عضو در اروپا یا آمریکای شمالی را به عنوان حمله به تمامی‌کشورهای عضو تلقی کنند و به مقابله آن برخیزند.

پیمان آتلانتیک شمالی ناتو پس از جنگ جهانی دوم در دوران جنگ سرد و به بهانه برقراری امنیت اروپا و مهار خطر شوروی سابق با محوریت آمریکا و اروپا تشکیل شد. این ائتلاف با زمینه‌های سیاسی، نظامی و فرهنگی درحالی شکل گرفت که پس از فروپاشی شوروی سابق، توانست به عنوان قوی‌ترین نیروی نظامی جهان جایگاه خود را ارتقاء بخشد و حتی داعیه دار جایگزینی سازمان ملل در برقراری ثبات جهانی شود. هرچند ناتو با هدف برقراری امنیت در اروپا شکل گرفته و مهم‌ترین اقدامات آن نیز در جنگ بالکان در دهه ‌۹۰ مشهود بود اما این پیمان در نهایت تحت فرماندهی آمریکا برای رسیدن به هژمونی جهانی وارد عرصه شد.

هرچند که ناتو طرح‌های بسیاری برای رسیدن به این مقصود در عرصه جهانی اجرا کرد اما جنگ افغانستان و ناتوانی در اجرای سیاست‌های طراحی شده نه تنها این امر را محقق نساخت بلکه چالش‌های درونی برای ناتو به همراه داشت. ناتو در حالی خود را بانی صلح معرفی می‌کرد که روند تحولات از آن جنایتکاری با مجموعه‌ای از ناکامی‌ها در اجرای تعهدات به نمایش گذاشت. نتیجه این روند چنان گسترده بود که مقامات ارشد ناتو صراحتا اعلام کردند ناتو با بحران داخلی مواجه شده که می‌تواند اهداف جهانی آن را با مشکلات بسیاری مواجه سازد. امری که به صراحت می‌توان آن را در تحولات افغانستان و تلاش اعضای اروپایی ناتو برای فاصله گرفتن از سیاست‌های جنگ طلبانه آمریکا مشاهده کرد.

● هزینه‌های ناتو برای اروپا

با بررسی تحولات اتحادیه اروپا در عرصه داخلی و جهانی می‌توان عوامل متعددی را که بر چگونگی تعامل و تقابل اروپا با آمریکا در قالب ناتو تاثیرگذار می‌باشد مشاهده کرد که بعضا عبارتند از:

۱) مهم‌ترین نکته در تحولات اروپا نارضایتی مردمی‌از پیروی همه جانبه کشورهایشان از آمریکا می‌باشد‌. هر چند که اروپایی‌ها شراکت با آمریکا را نوعی برتری در قبال سایر کشورها و اتحادیه‌های منطقه‌ای می‌دانند اما بر اصل استقلال و روابط برابر با آمریکا تاکید دارند‌. افکار عمومی‌ اروپا بر این اعتقاد است که روابط کنونی طرفین نه براساس معیارهای مساوی بلکه براساس برتری آمریکا تدوین و اجرا شده و اروپا بسیاری از هزینه‌های آمریکا را می‌پردازد که حتی استقلال آنها را به چالش کشانده است. مردم اروپا بر این اعتقادند که آمریکا با بهانه‌های واهی از اروپا برای تامین امنیت و خواسته‌های هژمونیک خود بهره‌برداری می‌کند در حالی که این اقدامات دستاوردی برای اروپا بویژه در حوزه امنیتی نداشته است چنان که اروپا همچنان با تهدیدات متعدد امنیتی مواجه است.

۲) هر چند اتحادیه اروپا با اهداف اقتصادی سیاسی و نظامی‌ و اجتماعی مشخصی تشکیل شده بود‌ اما این اتحاد همچنان از رسیدن به اهداف خود باز مانده و نتوانسته تمام خواسته‌های خود را برآورده سازد‌. بسیاری از ناظران سیاسی دلایل این امر را گرایش به همسویی مطلق به آمریکا بویژه در عرصه جنگ‌طلبی دانسته‌اند.

۳) از مسائل مهم در روابط اروپا و آمریکا تحولات افغانستان است. اروپا که در سال ۲۰۰۱ میلادی با هدف دستیابی به امنیت و مبارزه با تروریسم، ارتقای جایگاه بین‌المللی خود به عنوان کشورهای برقرارکننده صلح و ثبات جهانی، کسب منافع بسیار در افغانستان و سراسر جهان در کنار آمریکا به افغانستان لشکرکشی کرد، اکنون نه تنها به این اهداف دست نیافته بلکه این جنگ به کابوسی برای اروپا مبدل شده است‌. اروپا در کنار میلیاردها دلار هزینه جنگ، صدها کشته و هزاران زخمی‌ اکنون در شرایطی قرار گرفته که به اعتراف خودشان نه می‌توانند افغانستان را ترک و نه به جنگ ادامه دهند‌.

۴) اروپا به دلیل نیاز به تامین انرژی و نیز برخی سیاست‌های منطقه‌ای به روسیه گرایش یافته است‌. هر‌چند آمریکا با برخی تحرکات در خاورمیانه و سایر کشورهای دارای منابع انرژی سعی کرده کمک‌هایی به اروپا داشته باشد تا مانع از گرایش آنها به روسیه شود، اما اروپا همچنان نیازمند منابع روسیه می‌باشد‌. همگرایی مطلق اروپا با آمریکا بویژه در حوزه توسعه طلبی‌های ناتو موجب اعمال فشارهایی از سوی مسکو شده که هزینه‌های بسیاری برای غرب به همراه داشته است‌.

۵) هر چند که اروپایی‌ها با گرایش به آمریکا به دنبال ارتقای جایگاه جهانی بوده‌اند اما روند تحولات مغایر با این روند در جریان است. سیاست‌های جنگ‌طلبانه و زیاده خواهانه آمریکا و بیداری ملت‌ها در مقابله با این رفتارها، موجی از انزجار جهانی از آمریکا و متحدانش را به همراه داشته است‌. نکته مهم آن‌که اتحادیه اروپا مانند آمریکا در جهان اسلام بویژه در خاورمیانه منفور شده‌اند که مهم‌ترین و استراتژیک‌ترین مکان برای این کشورها قلمداد می‌شود‌.

● تحرکات اروپا

باتوجه به آنچه که از سیاست‌های اروپا در قبال چگونگی تعامل با آمریکا بویژه در قالب ناتو ذکر شد می‌توان گفت که اروپا به دلیل همگرایی با آمریکا با محوریت ناتو، هزینه‌های بسیاری پرداخته است لذا برای مقابله با ادامه این روند به دنبال اتخاذ سیاست‌های جدید می‌باشد و در این چارچوب می‌توان تحرکات جدیدی را مشاهده کرد‌.

اروپا به این نتیجه رسیده که ادامه همکاری مطلق با آمریکا، آنها را در مسیر تشدید چالش‌ها قرار می‌دهد‌ در حالی که نمی‌تواند تامین‌کننده منافع مطلق این کشورها باشد‌. جنگ‌طلبی‌های ناتو از مهم‌ترین دلایل این رویکرد است که موجب می‌شود تا اروپا با نگاهی تغییر یافته به ناتو و آینده آن بنگرد. البته باید در نظر داشت که این دوری به صورت یکباره و در کوتاه مدت نخواهد بود بلکه اروپا برای جلوگیری از تحریک آمریکا و نیز تدوین زیرساخت‌ها فرآیندی چند بعدی با برنامه‌های خاص را اجرا خواهد کرد.

براین اساس ائتلاف کنونی آمریکا و اروپا در قالب ناتو را می‌توان ائتلاف شکننده متحدانی سنتی دانست که هر روز بر فاصله آنها افزوده می‌شود. امری که می‌تواند تکرارکننده سرنوشت پیمان ورشو میان شوروی سابق و متحدانش برای ناتو باشد. جنگ افغانستان زنگ‌های این جدایی را به صدا در آورده است.

قاسم غفوری