انقلاب فرهنگی

انقلاب اسلامی درواقع یك انقلاب عظیم فرهنگی است و همین ویژگی ذاتی, یكی از موجبات تمایز این انقلاب از سایر موارد مشابه درجهان بوده است

باوجودآنكه دهها سازمان، نهاد و مركز مهم كشور در مسیر انقلاب فرهنگی دارای وظایف قانونی هستند، اما ترسیم نمودار وضعیت كلان فرهنگی جامعه چندان خشنودكننده نیست. طراحی‌ استراتژیهای كلان فرهنگی، مستلزم ارزیابی دقیق و كامل مدیریتها، چالشها و فرصتهای فرهنگی موجود است و دركل تنها چنین استراتژیهایی هستند كه می‌توانند ما را به پیمودن اصولی و گام‌به‌گام اصلاحگری و ساختارسازی صحیح در حوزه انقلاب فرهنگی برسانند. البته هستها و بایستهای این مقوله، خود در پژوهشهای استراتژیك فرهنگی تحصیل می‌شود. نوشتار زیر رویكردی استراتژیك به ساماندهی سازمانها و مدیریتهای فرهنگی دارد.

● بخش اول ــ درباره طرح

۱) تعریف و ضرورت

انقلاب اسلامی درواقع یك انقلاب عظیم فرهنگی است و همین ویژگی ذاتی، یكی از موجبات تمایز این انقلاب از سایر موارد مشابه درجهان بوده است. به رغم تحولات قابل‌توجهی كه تاكنون در پرتو استقرار نظام جمهوری اسلامی و در مسیر تحقق اهداف فرهنگی آن روی داده است، هم‌اكنون علاوه بر وجود كاستیهای فراوان، انقلاب اسلامی با تهدیدات جدی در حوزه فرهنگ مواجه می‌باشد. گستردگی این تهدیدات تا حدی است كه در برخی زمینه‌ها بحرانهایی زاییده شده یا در شرف زایش است و همین امر نیز مسایل فرهنگی ایران را با امنیت ملی پیوند زده است. برهمین‌اساس باید گفت: امروز تامین امنیت ملی كشور بدون خروج از بحرانهای مزبور ممكن نیست.[i] در چنین وضعی، جامع‌نگری همراه با واقع‌بینی اجتناب‌ناپذیر جلوه می‌كند. این طرح، ضمن درنظرگرفتن فرضیه موردنظر، با رویكردی كاربردی، راهكار قابل‌توجهی را در مسیر اصلاح و ساماندهی دستگاه فرهنگی كشور ارائه خواهد كرد. البته شكی نیست اجرای این طرح مستلزم انجام مطالعات كافی و تهیه شمای تفصیلی‌تر آن خواهد بود.

۲) اهداف

الف ) هدف كلان:

افزایش پتانسیل وكارایی مدیریت فرهنگی كشور در مواجهه صحیح و فعال با مسایل فرهنگی.

ب ) اهداف خرد:

۱) شناسایی و استفاده بهینه از امكانات مادی و معنوی كشور در جهت تحقق اهداف فرهنگی (توزیع و بهره‌برداری هدفمند از امكانات آشكار و كشف امكانات پنهان)

۲) اولویت‌گذاری، هماهنگی و تقسیم كار میان عوامل مسئول (اعم از اشخاص حقیقی وحقوقی)

۳) فراهم‌آمدن زمینه دستیابی به سازمان فرهنگی هدفمند، كارآمد، شفاف و غیرمتداخل و حذف بخشهای موازی

۴) امكان تهیه برنامه جامع و تعیین استراتژیها و تاكتیكهای مورد نیاز برای آغاز فعالیتهای گسترده فرهنگی

۵) اختصاص جایگاه حقیقی به پژوهش و نیز اعمال قواعد علمی با نگاه سیستمی در برنامه‌نویسی‌ها و اتخاذ تصمیمات خرد و كلان فرهنگی (خروج از سلیقه‌گرایی).

۳) فرضیه

صرف‌نظر از لزوم توجه به مجموعه عوامل موثر در بروز معضلات فرهنگی كشور، این طرح با تمركز بر نقش مدیریت، بر این باور است كه تغییر موقعیت فعلی، ابتدا از طریق اصلاح و ساماندهی دستگاه فرهنگی كشور ــ كه هم‌اكنون از ضعف جدی مدیریت در رنج است ــ ممكن خواهد بود و امكان ایجاد تحول در حوزه مدیریت فرهنگی با استفاده از متدهای علم مدیریت، به‌ویژه مدیریت استراتژیك، وجود دارد.

۴) بخشهای اصلی

۱) ضرورت اجرای طرح

۲) ارزیابی كلان مدیریت فرهنگی كشور ضمن مطالعه موردی مؤسسات اصلی

۱/۲) كمیت موسسات

۲/۲) ترسیم تابلویی از وضعیت مدیریتی موسسات

۳/۲)نقاط اصلی ضعف و قوت مجموعه موسسات (جمع‌بندی)

۳) استراتژیهای كلان برای ایجاد تحول و رفع نقاط ضعف

۱/۳)مراحل اصلاح و تحول

۲/۳) رهبری جدید فرهنگی در كشور

۳/۳) ساختار كلان دستگاه فرهنگی كشور

۴) رویكردی استراتژیك به چالشها و فرصتهای موجود و فراروی انقلاب

۵) نگاهی به اولویتهای فرهنگی كشور

۶) سیاستهای كلی

۷) استراتژیهای كلان

۸) ساختار برنامه جامع

۹) نحوه تعیین تاكتیكها

● بخش دوم ــ ارزیابی كلان مدیریت فرهنگی كشور

▪ حجم موسسات (و دستگاههای ذی‌ربط)

ـ تابلویی از وضعیت مدیریتی موسسات

ـ رویكردی استراتژیك به فرصتها و چالشهای فرهنگی پیش روی انقلاب

ـ نقاط اصلی ضعف و قوت مجموعه موسسات (جمع‌بندی)

ـ نقاط ضعف و قوت دستگاهها، به جهت محرمانه‌بودن به‌صورت كلی می‌آید.

▪ حجم موسسات (و دستگاههای ذی‌ربط):

۱) شورای عالی انقلاب فرهنگی (به مثابه رهبری فرهنگی كشور)

۲) وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (كتاب، مطبوعات، سینما، تبلیغات و...)

۳) سازمان صداوسیما

۴) نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها

۵) وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و دانشگاه آزاد اسلامی

۶) سازمان تبلیغات اسلامی

۷) وزارت آموزش‌وپرورش

۸) سازمانهای عقیدتی سیاسی، دفاتر نمایندگی ولی‌فقیه و معاونتهای فرهنگی در نیروهای مسلح

۹) سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی

۱۰) سازمانهای فرهنگی و هنری شهرداری‌ها

۱۱) نیروی مقاومت بسیج

۱۲) دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم

۱۳) مركز رسیدگی به امور مساجد

۱۴) شورای سیاستگذاری ائمه جمعه

۱۵)آستان قدس رضوی(ع) و زیارتگاههای مهم كشور

۱۶) شورای عالی و مركز مدیریت حوزه علمیه قم

۱۷) مطبوعات دولتی[ii]

▪ تابلویی از وضعیت مدیریتی موسسات:

دستگاهها و موسسات فرهنگی كشور، به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

الف‌) دستگاههایی كه ماموریت آنها كاملا فرهنگی است.

ب‌) دستگاههایی كه ماموریت آنها ذاتا فرهنگی نیست، ولی فعالیت فرهنگی اعم از درون‌سازمانی و برون‌سازمانی به‌صورت فرعی و به‌عنوان جزیی از فعالیتهای آن دستگاهها تعریف گردیده است.

۱) به نظر می‌رسد از میان هفده مجموعه فوق، حدودا ده دستگاه از نوع اول باشند. صرف‌نظر از فاصله دستگاههای نوع اول با نقطه مطلوب، مراكز مزبور اغلب در فضای تخصصی و یا نیمه‌تخصصی، و دركل به‌گونه‌ای «همرویكردی» فعالیت دارند ولی دستگاههای نوع دوم اغلب و با نگاهی خوش‌بینانه، در یك فضای تركیبی و بعضا ناهمگون مبادرت به فعالیتهای فرهنگی می‌كنند. این امر، موجب ورود ناخالصی و عناصر غیر‌فرهنگی در فضای فعالیتهای آنها شده و به‌ویژه برای دستگاههای پرمخاطب مشكلاتی را پدید آورده است.

پی‌نوشت‌ها

[i]ــ ر.ك: رضا غلامی، نسخه فرهنگی امنیت ملی، ماهنامه تخصصی زمانه، شماره ۲۴

[ii]ــ در این فهرست صرفا دستگاههای كلیدی منظور شده است.

[iii]ــ نگارنده آماده برگزاری مناظره علمی جهت اثبات برداشت خود از نقاط ضعف و قوت مراكز می‌باشد.

[iv]ــ به تعبیر مقام معظم رهبری در دیدار با اعضاء شورای عالی انقلاب فرهنگی مورخ ۸/۱۰/۸۳، شورای عالی انقلاب فرهنگی عالی‌ترین جایگاه برای مهندسی فكری و فرهنگی كشور است، لكن درحال‌حاضر از جهت ساختار، تركیب و تشكیلات از ضعف جدی برخوردار است و عملا از بیست‌وهشت وظیفه مقررشده برای شورای عالی، كمتر از پنج وظیفه به‌صورت‌نسبی مورد پیگیری قرار می‌گیرد.

[v]ــ نوسازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به مثابه بازوی فرهنگی دولت، عمدتا متوجه تغییرات ساختاری در غیرجناحی‌شدن این وزارتخانه ازیك‌سو و دیگری عملیاتی‌شدن آن می‌باشد.

[vi]ــ چه‌بسا ایجاد بخش فرهنگیِ عملیاتی بزرگ در دفتر رهبر انقلاب، مورد انتظار نباشد و لكن حال‌كه به جهت دغدغه‌های رهبر معظم انقلاب، تعداد قابل‌توجهی از موسسات فرهنگی كشور تحت نظارت و پوشش مستقیم دفتر رهبری فعالیت دارند، لازم است توسعه هدفمند و كیفی این بخش مورد توجه قرار گیرد. بدیهی است درصورتی‌كه شورای عالی انقلاب فرهنگی قادر به اجرای وظایف خطیر خود نباشد و امكان ایجاد تحول در ساختار، تركیب و تشكیلات آن وجود نداشته باشد، بخش فرهنگی دفتر رهبری می‌تواند نقش مهندسی فكری و فرهنگی را ایفا كند.

[vii]ــ نفس همین نابسامانی و تداخل در قلمرو فعالیتهای موسسات فرهنگی كشور ــ اعم از موسسات دولتی و خصوصی ــ نشان از ضرورت ایجاد اصلاح و تحول دارد.

[viii]ــ برای شناخت نبض فرهنگی، جامعه نیازمند ایجاد تشكیلات جدید نیست، بلكه این اقدام باید در یك فرایند كاملا علمی از سوی وزارت اطلاعات و یكی از موسسات عالی پژوهشی مورد اعتماد و معتبر صورت گیرد.

[ix]ــ ر.ك: رضا غلامی، فرهنگ و مدیریت استراتژیك، ماهنامه تخصصی زمانه، شماره ۲۵ و نیز: مدیریت بحران در موسسات فرهنگی، ماهنامه تخصصی زمانه، شماره ۲۷

رضا غلامی

---