پشت پرده استرس

امروزه استرس به جزء لاینفک زندگی انسان‌ها تبدیل شده است و شاید کمتر فردی را بشناسید که ادعا کند تاکنون دچار استرس زندگی نشده باشد و در آرامش کامل به سر برد. اما یک نکته مهم را …

امروزه استرس به جزء لاینفک زندگی انسان‌ها تبدیل شده است و شاید کمتر فردی را بشناسید که ادعا کند تاکنون دچار استرس زندگی نشده باشد و در آرامش کامل به سر برد. اما یک نکته مهم را نمی‌توان انکار کرد و آن اینکه واکنش‌های افراد نسبت به استرس‌های روزانه متفاوت است و برخی افراد به خوبی نوع مقابله با آن را می‌دانند.

از دیدگاه علم روان‌شناسی، هر تغییری که فرد باید خود را با آن سازگار کند، استرس نام دارد. بنابراین هر موقعیت جدید یا تغییری در زندگی که الزاماتی را برای سازگاری مطرح می‌کند، می‌تواند موجب استرس شود. برخی از این تغییرات، کوچک و جزیی است و سازگاری چندانی را طلب نمی‌کند اما برخی دیگر تغییرات بزرگی را در زندگی به وجود آورده و مستلزم تلاش زیادی برای سازگاری دوباره است. استرس‌ها از منابع گوناگونی سرچشمه می‌گیرند و شامل عوامل اجتماعی، فیزیولوژیک، محیطی و روان‌شناختی هستند . عوامل اجتماعی شامل بعضی عوامل در زندگی روزمره مانند فشارهای کاری و خانوادگی و مشکلات اجتماعی و اقتصادی مانند فقر هستند که موجب استرس می‌شوند. عوامل محیطی شامل ترافیک، آلودگی هوا و سوانح و بلایا می‌شوند. عوامل فیزیولوژیک شامل تغییرات جسمی طی نوجوانی، تغذیه ضعیف، خواب بد و شیوه واکنش بدن به تهدیدات محیطی است و در نهایت، آخرین منبع استرس از افکار خود فرد سرچشمه می‌گیرد و شامل احساس و دیدگاه فرد درباره خود، نگرش‌های وی نسبت به دیگران و تفسیرها و ارزیابی وی از موقعیت‌ها و حوادث و رفتار دیگران است. افرادی که هنگام رویارویی با استرس‌ها، از مقابله‌های صحیح و سازگارانه استفاده می‌کنند، شدیدترین استرس‌ها را نیز با موفقیت پشت‌سر می‌گذرانند ولی افرادی که مقابله‌های ناسازگار، ناکارآمد و مضر دارند توان رویارویی با کوچک‌ترین استرس‌ها را نیز ندارند. مقابله، تلاش‌ها و کوشش‌های شناختی و رفتاری است که برای مدیریت بیرونی و درونی که تنش‌زا و فراتر از منابع شخصی تلقی می‌شود، صورت می‌گیرد و هدف آن از بین بردن، برطرف کردن، به حداقل رساندن و یا تحمل استرس است. مقابله با استرس شامل مراحل متعددی است و افراد در مواجهه با موقعیت‌های دشوار از چند مرحله می‌گذرند. در مرحله مقابله، فرد اعمالی را که مناسب به نظر می‌رسد، انجام می‌دهد که می‌تواند سازگارانه یا ناسازگارانه باشد. مقابله سازگارانه، مقابله‌ای است که به فرد کمک می‌کند با حوادث استرس‌آور به طور موثری مقابله کرده و پریشانی و تشویش خود را به حداقل برساند. مقابله سازگارانه، در بهبود روان‌‌شناختی فرد، سلامت جسمی، مولد بودن و رضایت از زندگی و رشد شخصی نقش دارد. مقابله ناسازگارانه، نه تنها استرس را برطرف نکرده و یا به حداقل نمی‌رساند بلکه به پریشانی و تشویش غیرضروری خود و دیگران نیز می‌انجامد. برای مثال، خانمی که در مقابل استرس‌های ناشی از رفتار همسرش، فقط به سرزنش خود و یا دیگران برای مشکلاتی که پیش آمده می‌پردازد، نه تنها استرس موجود را کاهش نمی‌دهد بلکه به تشویش و پریشانی خود نیز می‌افزاید زیرا فقدان اقدامات عملی و سازنده موجب می‌شود که محرک‌های استرس‌زا در همان موقعیت باقی بماند ولی توانایی شخص برای مقابله با استرس رشد نکند.

از طرف دیگر، سرزنش و ملامت خود و دیگران، بر ارزیابی وی از منابع درونی و محیطی موجود برای برطرف کردن استرس تاثیر گذاشته و موجب می‌شود که فرد احساس درماندگی کرده و تصور کند که هیچ کنترلی بر موقعیت ندارد. درباره انواع مقابله با استرس، طبقه‌بندی‌های گوناگونی ارایه شده که یکی از معروف‌ترین آنها تقسیم انواع مقابله به دو دسته اصلی مساله مدار و هیجان‌مدار است.

مقابله‌های هیجان مدار، مقابله‌هایی هستند که هدف آنها آرام ساختن خود و دست یافتن به آرامشی است که استرس آن را به هم زده است. فرد به هنگام استرس، هیجان‌های منفی زیادی را تجربه می‌کند که مانع از تفکر و تصمیم‌گیری صحیح برای حل مساله و برطرف کردن آن می‌شود. بنابراین این سبک مقابله از اهمیت خاصی برخوردار است. آرا‌م‌سازی، درد و دل کردن با اطرافیان، ابراز محدود عواطف مانند گریه کردن و گفتگوی درونی مثبت نمونه‌هایی از این نوع مقابله به شمار می‌رود. در مقابله مساله مدار فرد سعی می‌کند برای برطرف کردن استرس یا به حداقل رساندن آن، کار یا فعالیتی انجام دهد و فعالیت وی معطوف به هدف است. مهارت‌های حل مساله، فکر کردن درباره استرس، برنامه‌ریزی، کنار گذاشتن فعالیت‌های غیرضروری و تمرکز بر استرس، راهنمایی و مشورت گرفتن از دیگران و جستجوی اطلاعات نمونه‌هایی از این نوع مقابله به شمار می‌روند.