جایگاه دندان پزشکی در نظام سلامت کجاست

اگرچه مقوله سلامت, ریشه در زندگی و تاریخ بشر دارد ولی نظام اداری سلامت با معانی و تعاریف جدید آن, مشتمل بر آموزش, پژوهش و برنامه ریزی های کلان, قدمتی نه چندان طولانی و در ایران فقط چند دهه دارد

اگرچه مقوله سلامت، ریشه در زندگی و تاریخ بشر دارد ولی نظام اداری سلامت با معانی و تعاریف جدید آن، مشتمل بر آموزش، پژوهش و برنامه‌ریزی‌های کلان، قدمتی نه چندان طولانی و در ایران فقط چند دهه دارد...

از زمانی که پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های واگیر، جلوگیری از مرگ و میر مادر و نوزاد، استقرار نظام آموزش مدرن و استفاده از تکنولوژی‌های روز در درمان بیماری‌ها و همچنین توجه به مدیریت کلان در حوزه سلامت دغدغه مهم دولت‌ها شد، بخش دندان‌پزشکی نیز به‌دنبال تثبیت جایگاه خود در این مجموعه بود. علم دندان‌پزشکی نیز تنیده به سایر علوم پزشکی مسیر تغییر و تحول را به‌سرعت طی کرد تا بدانجا که امروزه یکی از بخش‌های مهم حوزه سلامت تلقی می‌‌شود. با این همه برخی ویژگی‌های خاص این حوزه، آن را از سایر علوم پزشکی جدا کرده است. از جمله اینکه رشته دندان‌پزشکی از ابتدا از رشته پزشکی جدا می‌شود و اگرچه دانشجویان دندان‌پزشکی واحدهای درسی علوم پایه پزشکی را می‌گذرانند ولی دانشجویان سایر رشته‌ها، اطلاعات چندانی از دهان و دندان کسب نمی‌کنند. پزشکان در طول تحصیل، دانش کافی از همه اجزای بدن را کسب می‌کنند غیراز مجموعه دهان و دندان‌.

بنابراین می‌توان انتظار داشت که باور و استنباط پزشکان و پیراپزشکان از اهمیت سلامت دهان و دندان متناسب با انتظار دندان‌پزشکان نباشد. اهمیت این مساله وقتی دو چندان می‌شود که ببینیم بیشتر بخش‌های مدیریتی حوزه سلامت توسط پزشکان اداره می‌شود و متاسفانه دندان‌پزشکان بدلیل جذابیت‌های کار درمانی، کمتر به این قلمرو وارد شده‌اند. نتیجه اینکه در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های کلان حوزه سلامت، بخش دندان‌پزشکی آن‌چنان که شایسته است مورد توجه قرار نمی‌گیرد. برای اثبات این ادعا به چند نمونه اشاره می‌کنم:

۱) متولیان حوزه سلامت به کرات در سخنرانی‌ها و مصاحبه‌هایشان خدمات دندان‌پزشکی را خدمات لوکس قلمداد کرده‌اند. هر وقت صحبت از توجه به بخش دندان‌پزشکی و خدمات و مراقبت‌های دهان و دندان شده است، آن را اولویت اصلی نظام سلامت ندانسته‌اند. اگرچه این دیدگاه در کشورهای پیشرفته پررنگ نبوده و برنامه‌های گسترده‌ای برای ارتقای سلامت دهان صورت گرفته است، در کشور ما دیدگاه سنتی نسبت به مجموعه دهان و دندان هنوز هم وجه غالب آرا و افکار تصمیم‌گیران این حوزه را تشکیل می‌دهد. تغییر نگرش نسبت به سلامت دهان و دندان درکشورهای توسعه یافته رشد چشمگیری داشته است. مقالات متعددی راجع به اهمیت سلامت دهان در حفظ سلامت عمومی، تظاهرات دهانی بیماری‌های سیستمیک و تاثیر سلامت دهان بر سلامت روحی و روانی افراد منتشر شده و همه و همه، تصمیم‌گیران حوزه سلامت کشورها را مجاب کرده است تا به سلامت دهان و دندان‌ها اهمیت ویژه‌ای قائل شوند، با این همه نهادینه شدن چنین دیدگاهی در کشورهای در حال توسعه بطیی خواهد بود.

۲) در حالی که حدود ۱۵ درصد از کل هزینه‌های بهداشتی و درمانی به خدمات دندان‌پزشکی اختصاص دارد (رتبه سوم خدمات سلامت، بعد از خدمات بستری و دارو)، بیش از ۹۱ درصد آن را خود مردم پرداخت می‌کنند. به عبارت بهتر مشارکت دولت، بیمه‌های پایه و تکمیلی و سایر بخش‌های عمومی در تامین هزینه‌های دندان‌پزشکی بسیار اندک است.

۳) بیمه‌های پایه (تامین اجتماعی،خدمات درمانی، نیروهای مسلح و کمیته امداد) کمتر از ۲ درصد از منابع بخش درمان خود را به خدمات دندان‌پزشکی اختصاص می‌دهند در حالی که همان‌طور که اشاره شد ۱۵ درصد از کل هزینه‌های بخش درمان به خدمات دندان‌پزشکی تعلق دارد.

۴) اگر چه در طرح بیمه درمان روستاییان که از سال ۱۳۸۴ راه‌اندازی شد و کلیه روستاییان را تحت پوشش بیمه درمانی قرار داد، در سال‌های اول بسته خدمات دندان‌پزشکی ولو ناقص، جزو خدمات مورد تعهد بود ولی متاسفانه در سال‌های بعد این خدمات کلا از تعهد خارج شدند. حدود ۲۰ میلیون نفر ساکنین روستاها و شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر از دریافت خدمات دندان‌پزشکی محروم هستند.

۵) در طرح نظام ارجاع و پزشک خانواده که قرار است در برنامه پنجم عملیاتی شود خدمات دندان‌پزشکی جایی ندارند و در هیچ یک از سطوح سه‌گانه نظام ارجاع اثری از این خدمات دیده نمی‌شود. در حالی که اتفاقا برنامه‌های پیشگیری محور در نظام ارجاع و با روش‌های پرداخت سرانه بهتر قابل‌اجرا هستند.

۶) در ساختار مراکز بهداشتی درمانی شهر و روستا، زیر مجموعه دانشگاه‌های علوم پزشکی، اگر چه واحد دندان‌پزشکی نیز طراحی و تعریف شده ولی در بسیاری موارد فاقد امکانات و عملا غیرفعال هستند. در هر مرکز با اولین کمبود در منابع مالی و انسانی، واحد دندان‌پزشکی جزو اولین اولویت‌های تعطیلی است.

مواردی از این دست بسیارند که نشان می‌دهند بخش دندان‌پزشکی کشور آنگونه که شایسته است مورد توجه قرار نگرفته است.

چه باید کرد؟ آیا دندان‌پزشکان باید بیش از پیش از مطب داری فاصله گرفته و در تصمیم گیری‌های کلان حوزه سلامت مداخله کنند؟ آیا باید بخش بیشتری از پژوهش‌ها، مقالات، سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها به تبیین جایگاه بخش دندان‌پزشکی اختصاص یابد؟ آیا باید به دندان‌پزشکی جامع‌نگر و جامعه‌نگر بیشتر توجه کرد؟

ظاهرا پاسخ این سوالات مثبت است و باید تلاش دندان‌پزشکان از معرفی تکنولوژی‌های نوین (ایمپلنت،لمینیت،روتاری...)، به اصلاح نگرش‌ها به این حوزه معطوف شود،البته اگر خودشان به آن باور داشته باشند!

با این همه تصور می‌کنم که یک اقدام مهم دیگر نیز باید صورت‌گیرد. اگرچه مطمئن هستم که در بدو امر پزشکان محترم و حتی دندان‌پزشکان عزیز از آن استقبال نخواهند کرد و حتی اگر ظاهرا آن را تایید کنند، درواقع به آن عمل نخواهند کرد ولی قطعا این اتفاق در سال‌های آتی خواهد افتاد و در این مورد نیز ما با تاخیر مسیر کشورهای توسعه یافته را دنبال خواهیم کرد.

آن اقدام مهم، واگذاری مدیریت‌های کلان حوزه سلامت از پزشکان و متخصصان حوزه سلامت به متخصصان رشته‌های مدیریتی مرتبط با سلامت است. به نظر من یک جراح قلب و عروق حاذق و یک استاد فرهیخته دانشگاه لزوما مدیر موفقی در حوزه سلامت نخواهد بود. دانش وی «مدیریت حوزه سلامت» نیست و واگذاری مدیریت‌های کلان حوزه سلامت به ایشان به آزمون و خطا و بالا رفتن هزینه‌های مدیریتی خواهد انجامید.

این اتفاق سالیان مدیدی است که در کشور ما تکرار می‌شود و تمام پست‌های کلیدی حوزه سلامت به متخصصان رشته‌های پزشکی واگذار می‌شود. اتفاقی که در بسیاری از کشورهای پیشرفته پررنگ نیست.

در دهه‌های اخیر فارغ‌التحصیلان زیادی در رشته‌ها و گرایش‌های مدیریت سلامت، اقتصاد سلامت، سیاست‌گذاری سلامت، ارزیابی اقتصادی سلامت، اپیدمیولوژی و ده‌ها رشته و گرایش دیگر تحویل کشور داده شده‌اند که بسیار بهتر از ما پزشکان به مدیریت حوزه سلامت اشراف دارند.

نگرش این عزیزان به حوزه سلامت نگرشی جامع، علمی و سیستماتیک است.واگذاری مدیریت بخش سلامت به ایشان قطعا از ضروریات این حوزه است.در آن صورت می‌توان انتظار داشت که بخش دندان‌پزشکی نیز بدون حب و بغض‌های مرسوم، در جایگاهی که شایسته آن است قرار‌گیرد.

دکتر رضا حسین‌پور

متخصص بیماری‌های دهان، معاون دفتر بیمه‌های درمانی وزارت رفاه و تامین اجتماعی