رویکرد استراتژیک ترکی

ترکیه,در جبهه خود جنگیده – و تقریبا پیروز شده است دموکراسی در ترکیه آن گونه که امروز وجود دارد هرگز سالم و معنی دار نبوده است

ترکیه،در جبهه خود جنگیده – و تقریبا پیروز شده است. دموکراسی در ترکیه آن گونه که امروز وجود دارد هرگز سالم و معنی دار نبوده است. ترکیه همچنین تمایل خود برای تعقیب هویج آویزان مشهور یعنی عضویت در اتحادیه اروپا به ویژه با توجه به نگرش متکبرانه برخی اعضای این اتحادیه که ترکیه را به عنوان یک کشور بزرگ مسلمان می نگرند که نباید به آن اعتماد شود، کاهش داده است. ترکیه به یک برنامه و خط مشیِ جدید، گزینه های جدید و استراتژی متنوع تری نیاز دارد.

«تنها فرمانروایان مستبد، گانگسترها و دزدان دریایی احساساتی صریح و اصول اخلاقی خاصی دارند.»

این جمله توسط «رجب طیب اردوغان»، نخست وزیر ترکیه، طی سخنرانی اش در پی حمله مرگبار کماندوهای اسرائیلی به کشتی حامل کمک های بشردوستانه به غزه در ۳۱ ماه می مطرح شده است. طبق اظهارات اردوغان، اسرائیل به هیچ یک از اصول رفتاری پذیرفته شده حتی از طریق کثیف ترین جنایات، وفادار نیست.

این اظهارات به تنهایی بیانگر تغییرات سیاسی جدی است که در حال حاضر در خاورمیانه در حال شکل گیری است. در حالی که این تغییرات جدید نیستند، اما به جرات می توان ادعا کرد که در حال حاضر می تواند آخرین تغییرات باشد. با بهره گیری از ارزیابی های خود اردوغان از این تغییرات سیاسی که در پی تهاجم اسرائیل ایجاد شده است، این آسیب «غیر قابل جبران» است.

تحلیل های بیشماری در پی حمله از قبل طراحی و محاسبه شده اسرائیل به کشتی ترکی ماوی مارمارا، که ادعا شده تنها ۹ نفر در آن زنده ماندند و عمدتا از فعالان صلح ترک هستند، مطرح شده است.

در مقاله ای که تحت عنوان «چرخش ۱۸۰ درجه ای استراتژیک ترکیه، اشتباهات تاکتیکی اسرائیل» در روزنامه هاآرتص منتشر شد، «اوفرا بنجیو» پیشنهاد کرد که موضع ترکیه کاملا استراتژیک بود. اما وی در عین حال از اسرائیل انتقاد کرد که با این کار سبب شده است ترکیه هرچه بیشتر و سریعتر به «سوی جهان عرب و مسلمانان» حرکت کند.

«بولنت کنس» در نشریه زمان چاپ ترکیه نوشت: «به عنوان یک نتیجه از داووس (که نخست وزیر ترکیه طی یک گفت و گوی تلویزیونی با «شیمون پرز»، رییس جمهور اسرائیل، بعد از محکوم کردن وی و اسرائیل به کشتار وقتل عام، با قهر جلسه را ترک کرد) این موضوع خیالی که اسرائیل مصون از تعرض است، به وسیله اردوغان از بین رفت و به همان دلیل اسرائیل به دشمنی با ترکیه دامن زد.»

در حقیقت، حوادث داووس مهم است نه به این خاطر که نشان داد اسرائیل می تواند مورد انتقاد قرار گیرد بلکه به این دلیل که این ترکیه بود که چنین انتقاداتی را مطرح ساخت.

مقاله ای که «دیوید گاردنر» در فایننشال تایمز، تحت عنوان «اردوغان به چهره شرقی در یک دودوزه بازی دقیق روی آورده است» نوشت، اظهار داشت که سیاست ترکیه از شرایط و قالب اروپایی خود تغییر مسیر داده است.

وی این موضوع را با یک نقل قول از «رابرت گیتس»، وزیر دفاع آمریکا، چنین بیان داشت: «اگر چیزی برای بیان این موضوع وجود داشته باشد که چرا ترکیه به سمت شرق روی آورده، در یک عبارت کوتاه می توان گفت به این علت که تحت فشار بوده و به وسیله برخی کشورهای اروپایی که از دادن ارتباط منسجم با غرب که ترکیه به دنبال آن بود امتناع می ورزیدند، تحت فشار قرار داشت.»

اما آن چه که بسیاری از تحلیل گران آن را فراموش کرده اند شرایط و اوضاع و احوال تاریخی و سیاسی بزرگ و مهمی بود که نه تنها به ترکیه و اسرائیل مربوط بود بلکه به تمام منطقه و همه بازیگران آن از جمله خود آمریکا نیز ارتباط داشت. تنها این شرایط است که می تواند به ما کمک کند تا منطقی را که پشت رفتار به ظاهر عجیب و غریب اسرائیل است را درک کنیم.

در سال ۱۹۹۶، رهبران اسرائیل خیلی با اعتماد به نفس ظاهر شدند. گروهی از سیاستمداران نومحافظه کار آمریکا نقشه راهی را برای اسرائیل ترسیم کردند که طی آن به اسرائیل تضمین تسلط کامل بر خاورمیانه داده شده بود. در سندی که تحت عنوان «یک قطع رابطه با گذشته: استراتژی جدید برای حفظ این حوزه» منتشر گردید، نام ترکیه چهار بار ذکر شده بود. هر اشاره و ارجاعی در سند مذکور، این کشور را به عنوان ابزاری برای «حفظ بی ثباتی و عقب راندن تهدیدات خطرناک» علیه اسرائیل به تصویر می کشید. این امر در حقیقت «بینش»ی بود که به عنوان ستون فقرات استراتژی بزرگ، حفظ و توسط آمریکا اعمال شد. بر همین اساس بود که آمریکا مخاطره جویی های نظامی بی توجه خود را در خاورمیانه انجام داد.

اسرائیل که از شکست آمریکا برای شکل دادن مجدد به منطقه و نابودی بی چون و چرای هر چیزی که اسرائیل آن را به عنوان تهدید قلمداد می کرد، مایوس و سرخورده شده، برخی مسائل را در دست خود نگه داشته است.

با این وجود در سال ۲۰۰۶ و بین سال های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹، ناگهان برای انجام اقدامات شگفت آور عمده از جا بلند شد. قدرت نظامی عالی، پیروزی در جنگ را تضمین نمی کند. افزون بر این، در حالی که اسرائیل زمانی ظرفیت خود را برای وارد ساختن آسیب های بی شمار نشان داده بود اما سلاح های اسرائیلی اثرات استراتژیک زیادی نداشتند. به عبارت دیگر، امتیازات نظامی اسرائیل نمی تواند به امتیازات و دستاوردهای سیاسی تعبیر شود و این عامل تغییر بازی بود.

مسائل زیادی وجود دارند که رهبران اسرائیل باید در خصوص آن طی سال های اخیر بحث کنند. ایالات متحده آمریکا، مهمترین ولی نعمت اسرائیل، اکنون سرگرم مدیریت بحران در عراق و افغانستان و در همه جبهه ها اعم از سیاسی، نظامی یا اقتصادی در حال نبرد است. این عقب نشینی، دشمنان اسرائیل را که از لولوی آمریکا مرعوب نشده اند، بیشتر تشویق کرده و جرئت بخشیده است. تلاش های از سر ناامیدی اسرائیل در استفاده از ارتش جهت دستیابی به اهداف بزرگ خود نیز به نحو فلاکت باری شکست خورده است.

با گزینه هایی که هر چه بیشتر محدود می شوند، اسرائیل اکنون دریافته که غزه آخرین کارتی است که در اختیار دارد. پایان محاصره یا کاهش کشتار می تواند به منزله نشانه دیگری از ضعف سیاسی اسرائیل تلقی گردد؛ خطری که اسرائیل آماده انجام آن نیست.

از سوی دیگر، ترکیه،در جبهه خود جنگیده – و تقریبا پیروز شده است. دموکراسی در ترکیه آن گونه که امروز وجود دارد هرگز سالم و معنی دار نبوده است. ترکیه همچنین تمایل خود برای تعقیب هویج آویزان مشهور یعنی عضویت در اتحادیه اروپا به ویژه با توجه به نگرش متکبرانه برخی اعضای این اتحادیه که ترکیه را به عنوان یک کشور بزرگ مسلمان می نگرند که نباید به آن اعتماد شود، کاهش داده است. ترکیه به یک برنامه و خط مشیِ جدید، گزینه های جدید و استراتژی متنوع تری نیاز دارد.

اما به همین دلیل است که برخی از تحلیل گران اشتباه می کنند. دولت مردمی ترکیه برای چپاول و هجوم سیاسی خاورمیانه به این منطقه وارد نشده است که به جنگ مبادرت کند. در مقابل، دولت ترکیه برای سال ها در تلاش است تا به عنوان سازنده صلح، به مثابه یک واسطه میان گروه های گوناگون وارد عمل شود. از این رو، بله، تغییر سیاسی ترکیه به نحو عمده ای استراتژیک بود اما نه بر اساس اهداف زیان آور.

با این وجود، مشارکت و درگیری بدون دعوت ترکیه در این منطقه برای اسرائیل بسیار آزاردهنده بوده است. رویکرد ترکیه به نقش جدید خود برای اسرائیل تهییج کننده بوده، زیرا این نقش تنها محصور به این میزبان نبوده است - برای مثال مذکرات غیر مستقیم سوریه و اسرائیل. در مقابل، ترکیه مواضع سیاسی مصمم و محکمی نیز اتخاذ کرده است: مانند حادثه داووس.

با توجه به مشارکت (در چنین ظرفیت بالایی) در کشتی آزادی غزه، با هدف قوی شکستن محاصره، ترکیه مواضع خود را فراسوی ناحیه آرامش و فراغت اسرائیل تقویت کرده است. از این رو، اسرائیل نیازمند یک واکنش و پاسخ قاطع بود که پیامی به ترکیه – و هر کسی دیگری که جرئت چنین کاری را دارد – در خصوص عبور از خطی که قابل قبول نیست، بفرستد.

با این وجود، ۱۴ سال بعد، این ترکیه، به همراه نمایندگان ۳۲ کشور دیگر، بود که با یک ناوگان صلح برای نقض و برهم زدن آن چیزی آمد که اسرائیل آن را به عنوان قلمرو سیاسی خود تلقی می کرد. پاسخ اسرائیل، که خونبار بود، تنها می تواند در یک قالب بزرگتر درک شود. اظهارات اردوغان و پشتیبانی مردمی که دولت او از آن بهره می برد، نشان داد که ترکیه مصمم است رویارویی با چالش اسرائیل را به عهده گیرد.

به برکت لابی اسرائیل، و شکست دستور کار این رژیم در منطقه، دولت آمریکا به عنوان کشور نالایق و ناتوان به نمایش گذاشته شد. از قضای روزگار، در حال حاضر این نومحافظه کاران هستند که مسئولیت اتهام و حمله علیه ترکیه، کشوری که آنها امیدوار بودند متحد مورد علاقه اسرائیل در دیدگاه آخرالزمانی و فاجعه بار آنها باشد، را به عهده دارند.

● نویسنده: رمزی - بارود

● مترجم: کیانوش - کیاکجوری

● منبع: سایت - باشگاه اندیشه - تاریخ شمسی نشر ۱۲/۰۴/۱۳۸۹ - به نقل از گلوبال ریسرچ، ۱۷ ژوئن ۲۰۱۰