تهرانی ها چقدر می دانند

یک مطالعه جمعیت شناختی دانش و نگرش مردم تهران در مورد بیماری های روانی

مشکلات مربوط به سلامت روان در تمامی کشورها، حتی کشورهایی که بار بیماری‌های عفونی در آنها بالا است، حائز اهمیت است. اگرچه مطالعات مربوط به بررسی دیدگاه‌های مردم در مورد مبتلایان به بیماری‌های روانی در طی ۱۵ سال گذشته در حال افزایش بوده است، اما پژوهش‌های اندکی در مورد دانش و نگرش مردم درباره بیماری‌های روانی در کشورهای غیر‌غربی انجام شده است.

مطالعات بسیاری که در طی دهه‌های گذشته انجام شده‌اند، بیانگر وجود نگرش‌های به‌شدت تبعیض‌آمیز در مورد بیماران روانی در جمعیت عمومی می‌باشند. این مساله به‌خصوص در جوامعی که ابتلا به بیماری‌های روانی، اغلب همراه با احساس شرم است، صادق است. حتی در مواردی که شواهد خوش‌بین‌کننده‌ای درباره سطح دانش مردم در مورد بیماری‌های روانی وجود دارد، کلیشه‌های قوی، مبنی بر خطرناک بودن بیماران روانی و تمایل به فاصله اجتماعی از آنان، مشاهده می‌شود. دیدگاه‌های برچسب‌زننده در مورد بیماری‌های روانی، در بیشتر جوامع به‌صورت عمیق وجود دارد و موجب مشکلات قابل توجهی برای مبتلایان به این بیماری‌ها و خانواده‌های آنان می‌شود.

دیدگاه‌های منفی مهم‌ترین مانع ارایه خدمات سلامت روان برای بیماران روانی است. دیدگاه‌های مردم و نگرش‌های برچسب‌زننده، بر پذیرش تشخیص روانپزشکی، همکاری درمانی بیماران، سیر و پیش‌آگهی بیماری، کیفیت زندگی مبتلایان به بیماری‌های روانی و خانواده‌های آنان، همچنین سیاست‌گزاری‌های مسوولین بهداشتی تأثیر می‌گذارد. مطالعات بسیاری در کشورهای مختلف به بررسی دانش و نگرش مردم در مورد مبتلایان به بیماری‌های روانی پرداخته‌اند. این مطالعات بیانگر آن هستند که دیدگاه‌های برچسب‌‌زننده در مورد مبتلایان به بیماری‌های روانی با شدت‌های مختلف در سرتاسر جهان وجود دارد و آگاهی مردم در مورد بیماری‌های

روانی در سطح مطلوب نیست. با توجه به اثرات منفی و گسترده برچسب در مورد بیماری روانی، سازمان جهانی بهداشت و انجمن جهانی روانپزشکی دستور‌العملی جهت از بین بردن برچسب طراحی کرده‌اند. در این رابطه اقداماتی در کشورهای مختلف آغاز شده است و مطالعاتی به ارزیابی اثرات برنامه‌های مختلف پرداخته‌اند. متاسفانه تاکنون برنامه‌ای جهت ارتقای دانش و نگرش مردم در مورد مبتلایان به بیماری‌های روانی در ایران تدوین و اجرا نشده است. در این راستا ارایه نمایی از وضعیت موجود اولین گام جهت پرداختن به مشکل است.

در حال حاضر ۲۱درصد افراد ۱۵ سال و بالاتر بر اساس گونه ۲۸ سوالی پرسشنامه (General Health Questionnaire) یا به‌طور مخفف GHQ دارای مشکلات روانی هستند. نظر به ماهیت ناتوان‌کننده دیدگاه‌های منفی در مورد مبتلایان به بیماری‌های روانی، برنامه‌هایی در کشورهای مختلف، برای کاهش نگرش‌های برچسب‌زننده و پیامدهای آن در حال انجام هستند و این در حالی است که طبق گزارش جهانی سلامت در سال ۲۰۰۱ ، بیش از ۴۰درصد کشورها فاقد سیاست‌های مربوط به سلامت روان هستند و بالغ بر ۳۰ درصد کشورها هیچگونه برنامه‌ای برای سلامت روان مردم خود ندارند.

● دیدگاه جامعه ایرانی به بیماران روانی

در این راستا یک مطالعه به منظور بررسی دانش مردم در مورد بیماری‌های روانی و نگرش آنان درباره این گروه از بیماران، انجام شده است. این مطالعه جمعیت‌شناختی با مراجعه به درب منازل با استفاده از نمونه گیری تصادفی در مناطق ۲۲ گانه شهر تهران در مورد افراد ۱۸ تا ۶۵ سال انجام شد.

۱۲۱۰ شرکت‌کننده، پرسشنامه‌ای حاوی سوالات مرتبط، بر‌گرفته از بررسی متون و دیدگاه‌های متخصصین مختلف بهداشتی را پر کردند.

۰۳۹;این مطالعه بیانگر وجود دیدگاه‌های منفی در جامعه در مورد بیماران روانی و نیاز به افزایش سطح دانش مردم درباره این دسته از بیماری‌ها است. در این مطالعه اکثر پاسخ‌دهندگان (۵۷ درصد) دارای دانش متوسط بودند.

دیدگاه‌های بر‌چسب‌‌زننده، کلیشه‌های منفی و تمایل به فاصله اجتماعی در اکثر شرکت‌کنندگان (۶۶ درصد) وجود داشت. درک دیدگاه‌های منفی در جامعه در مورد بیماران روانی با عدم مراجعه درمانی علیرغم احساس ابتلاء به بیماری روانی، ارتباط داشت. همچنین این مطالعه حاکی از وجود عدم کفایت دانش جمعیت عمومی در مورد بیماری‌های روانی و نیاز به ارتقاء آن است. نیاز به چنین مداخلاتی، با در نظر داشتن این مساله که ۲۸درصد افراد (شرکت‌کنندگان در مطالعه ایرانی)، میزان دانش خود را کافی می‌دانستند، آشکارتر می‌شود. فاصله میان دانش درک‌شده و دانش واقعی، ممکن است چالشی بزرگ برای مداخلات آینده پدید آورد.

یافته‌ها نشان می‌دهند که حدود ۹/۴۸ درصد معتقدند بیماری‌های روانی به علت اشکالی در مغز به‌وجود می‌آیند و ۸/۳۷ درصد منشا بسیاری از بیماری‌های روانی را ارثی می‌دانند. اگرچه فقط درصد کمی از مبتلایان به اسکیزوفرنی دارای رفتار خطرناک هستند، تقریبا بیش از دو سوم افراد، بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی را خطرناک توصیف می‌کنند. همچنین ۲۳ درصد براین باورند که مبتلایان به افسردگی شدید برای دیگران خطرناک بوده و ۱۶ درصد معتقدند که این دسته از بیماران به درمان پاسخ نمی‌دهند. به طور کلی، افراد واجد تحصیلات دانشگاهی، کمتر دارای نگرش‌های منفی بودند. همچنین، افراد مسن‌تر دیدگاه‌های منفی‌‌تری دارند. در ضمن مردان به‌طور معنی‌داری بیش از زنان واجد دیدگاه‌های منفی هستند. یافته‌های مشابهی از دیگر کشورها نیز در این خصوص گزارش شده است. یافته‌های مطالعات مختلف، بر درک دیدگاه‌های منفی در دیگران توسط افراد با سابقه بیماری روانی تأکید می‌کند. به طور کلی تماس نزدیک با بیماران روانپزشکی با کاهش دیدگاه‌های منفی ارتباط داشت.

● اهمیت یافته‌ها

مطالعات بسیاری بیانگر آنند که دیدگاه‌های برچسب‌زننده در جامعه ممکن است به‌عنوان سدی برای جستجوی کمک از سوی بیماران روانپزشکی عمل کند. علی‌‌رغم اهمیت ادراکات و دیدگاه‌های مردم در مورد بیماری‌های روانی، اطلاعات کمی در مورد دانش و نگرش مردم منطقه خاورمیانه درباره بیماری‌های روانی وجود دارد. مطالعات بزرگ در مورد جامعه، همچون مطالعه حاضر، حایز اهمیت آشکار برای سیاست‌گزاران امور سلامت جهت برنامه‌ریزی برای ارتقاء دانش و نگرش مردم هستند.

تجربیات مبتلایان به بیماری‌های روانی و خانواده‌های آنان در مورد نگرش‌های منفی موجود در جامعه، تبعیض‌ها و یا محدودیت‌ها، زمینه‌ها و منابع خاص برچسب زدن به آنان، برچسب درونی‌ شده از سوی خود فرد، نگرش‌های موجود در مورد اختلالات مختلف روانپزشکی، وجود تبعیض و برچسب در خدمات مربوط به سلامتی، قانون‌گزاری، رسانه‌ها و مواد آموزشی، تدوین مدل‌های برچسب زدن به بیماران روانی در جامعه و آزمودن آنها، تفاوت‌های بین فرهنگی، روند نگرش مردم در طول زمان و ارزیابی اثرات مداخلات انجام‌شده جهت کاهش نگرش‌های منفی در مورد بیماران روانی، پژوهش‌های مورد نیاز در آینده هستند.

نویسنده: دکتر سپیده امیدواری

روانپزشک، استادیار پژوهش

پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی