بازار, چگونه عمل می کند

رابرت هایل برونر و لستر تارو در کتاب «اقتصاد برای همه» با زبانی ساده در پی آموزش مفاهیم علم اقتصاد هستند

رابرت هایل برونر و لستر تارو در کتاب «اقتصاد برای همه» با زبانی ساده در پی آموزش مفاهیم علم اقتصاد هستند.

آن‌ها مساله را با جست‌وجوی ریشه‌های سرمایه‌داری در دفتر اول کتاب خود آغاز می‌کنند. در نخستین فصل برونر و تارو، تفاوت‌های بین نظام سرمایه‌داری و ناسرمایه‌داری را در نهادینه شدن دارایی خصوصی و نبود نظام بازار می‌بینند. از دیدگاه آن‌ها، بازار، سازوکاری است که بر پایهء سنت و فرمان و یا سفارش شخص به خصوصی، شکل نگرفته است بلکه نظامی است که فعالیت اقتصادی در آن به عهدهء زنان و مردانی است که با آزادی، در برابر موقعیت‌های منفی و مثبت بازار، واکنش نشان می‌دهند.

از این رو در نظام بازار مردم نه تنها آزادند که در هر کجا که می‌خواهند کار کنند بلکه باید در جست‌وجوی بهترین کار ممکن باشند. برعکس دوران حکمرانی سنت که سرف‌ها و پیشه‌وران و دیگر افراد همراه با حرفهء خود چشم به جهان می‌گشودند.

عوامل تولید در این نظام هم نیروی کار، زمین و سرمایه‌اند که قابل انتقال و خرید و فروش هستند و در حقیقت سرمایه‌داری دگرگونی انقلابی است که ملک موروثی را به ملک قابل دادوستد و گنجینه را به سرمایه تبدیل می‌کند.

وجه انقلابی سرمایه‌داری در این بود که پیش از برقراری نظم بازار، ناچار از میان برداشتن روش قدیمی زندگی فئودالی بود.

در ادامهء این فصل خوانندگان دستاوردهای سه اقتصاددان بزرگ، آدام اسمیت، کارل مارکس و جان میناردکینز را مطالعه می‌کنند تا از آرا و نظریات محافظه‌کاران هوادار «اسمیت»، رادیکال‌های هواخواه «مارکس» و لیبرال‌های طرفدار «کینز» آگاهی یابند.سازوکار اصلی بازار یعنی «رقابت» که در آن هر فرد به دنبال بهبود وضع خود بدون توجه به دیگران است اما در بازار افراد بسیار دیگری با همین محرکه وجود دارند پس هر فرد که در بازار حضور دارد چه خریدار و چه فروشنده باید آمادهء مقابله با قیمت رقیبان باشد. از همین جاست که اسمیت از «دست نامرئی» صحبت می‌کند که فعالیت خودخواهانهء افراد را به مسیر تعهد اجتماعی راهنمایی می‌کند و بدین سان به تعبیر او بر اثر نظام رقابتی، رفتاری که از سودجویی شخصی سرچشمه گرفته بود به مسیر مثبت اجتماعی راهنمایی می‌شود. «دست نامرئی» که نمایشگر فراگشت کلی است، توازن اجتماع را با عرضهء کالا و خدمات مورد نیاز و به میزان کافی تضمین می‌کند.

مارکس نظریه‌پردازی بود که عدم تعادل سرمایه‌داری را مورد توجه قرار داد. او نشان داد که تراکم سرمایه باید برعدم اطمینان که در ذات نظام وجود دارد و تنش میان خواست متضاد کار و سرمایه، فایق آید. اگر اسمیت سخنگوی سرمایه‌داری خوشبین و مارکس سخنگوی مشکلات سرمایه‌داری باشد باید کینز را خواستار بهبود نظام سرمایه‌داری دانست.

درونمایهء پیام کینز این بود که در دوران پژمردگی سرمایه‌داری که اقتصاد در جست‌وجوی شادابی از دست رفته است، به هزینه‌های دولتی نیاز داریم.

مطالبی دربارهء بنگاه‌های کوچک و بزرگ اقتصادی، خانوار و درآمد و دولت شکل‌دهندهء سومین فصل کتاب است که با مطالعهء آن خوانندگان با این مفاهیم بیش‌تر آشنایی پیدا می‌کنند.

چهارمین بخش دفتر اول هم به بررسی روند امور به سمت افزایش مصرف دولت، هزینه‌های انتقالی و مداخلات دولت اختصاص یافته است که در آن می‌خوانیم افزایش ابعاد کسب و کار، پیشرفت تکنولوژی، شهرنشینی، تنیدگی اقتصادی و نارسایی‌های اقتصادی از دیدگاه برونر و تارو به این روند شتاب بخشیده است.

دفتر دوم کتاب به مفاهیم اقتصاد کلان پرداخته است که به مسایل کلان اقتصاد مانند تورم، کسادی، بیکاری و توسعه می‌پردازد.

در دیدگاه اقتصاد کلان از آسمان به اقتصاد می‌نگریم و می‌بینیم که فراگشت تولیدی در تکاپو است.

فعالیتی پایان‌ناپذیر، فزاینده و در حال بازآفرینی ثروت که همه را در برمی‌گیرد، تولید ناویژهء داخلی نام دارد.

هنگامی که از افزایش و یا کاهش تولید ناویژهء داخلی سخن گفته می‌شود، منظور گسترش و یا کاهش این رودخانه تولید است. درک دلایل تغییرات تولید ناویژهء داخلی نخستین گام در اقتصاد کلان است.

در این فصل خوانندگان با تولید ناویژهء داخلی، پس‌انداز و سرمایه‌گذاری، اقتصاد بخش عمومی، عملکرد دولت، پول و عملکرد پول آشنا می‌شوند.

سومین دفتر کتاب به اقتصاد خرد اختصاص دارد. کوشش اقتصاد خرد، روشن ساختن این مساله است که چگونه کالا در بازار قیمت‌گذاری می‌شود. در این راستا عرضه و تقاضا وسیله‌ای است برای درک برخورد (رقابت) میان خریداران و فروشندگان در بازار برای رسیدن به قیمت‌های مورد توافق به دیگر سخن عرضه و تقاضا به ما می‌گوید که چگونه بازار، ایجاد نظم کرده و بازیگران گوناگون اقتصادی را گردهم می‌آورد.

تقاضا، تنها نشان نمی‌دهد که چه میزان حاضریم برای کالای به خصوصی پول بپردازیم بلکه روشن می‌کند که برای آن کالا به قیمت معینی چه میزان هزینه را داریم و اگر قیمت‌ها تغییر کند، چقدر خرج خواهیم کرد.

طرز عمل عرضه و تقاضا، گوناگون و برای خریداران و فروشندگان مخالف یکدیگرند که در نهایت اجازه می‌دهد که به قیمت بازار برسیم. یعنی به قیمتی که خریداران خواستار خرید همان قیمت از کالا هستند که فروشندگان خواستار فروش همان میزانند.

برونر و تارو نظام قیمت‌گذاری بازار را پویا و خودکار می‌خوانند که از یک سو اجازه می‌دهد که تغییر به سادگی در سیستم اجرا شود تا جایی که تخیلات و بلندپروازی افراد به آن‌ها اجازه می‌دهد که روش‌های جدید و نوآوری‌های تازه پدید آورند و از سوی دیگر به آن‌ها امکان می‌دهد که کالای خود را در بازار عرضه کنند.

بازاری که به تعبیر برونر و تارو یک سازوکار جیره‌بندی پیشرفته با کالابرگی به نام پول است و باید با فراگشتی به نام مالیات آن را معطوف به عدالت کرد.

چهارمین دفتر «اقتصاد برای همه» به بررسی مسالهء تورم، نابرابری، جهانی شدن و سیاست ملی در دنیای جهانی شده می‌پردازد که در آن برونر و تارو به اهمیت درک اهمیت اقتصادی برای رسیدن به جامعهء نیک تاکید می‌کنند.

«اقتصاد برای همه» نوشتهء «رابرت هایل برونر و لسترتارو» را با ترجمهء «علی طالع» در ۲۹۹ صفحه انتشارات سمرقند منتشر کرده است.