قلب

ضخیم شدن عضلات قلبی یعنی همان نوع اول بزرگی قلب در اثر فشار زیادی كه به قلب وارد می شود, ایجاد می شود

حتما تا حالا‌ زیاد این اصطلاح را شنیده‌اید كه <قلب من بزرگ شده است> اما آیا از خودتان پرسیده‌اید كه این به چه معناست؟ زمانی كه قلب از اندازه‌های طبیعی خود بزرگ‌تر می‌شود به آن بزرگی قلب گفته می‌شود. دو نوع بزرگی قلب وجود دارد كه این دو می‌توانند جداگانه وجود داشته باشند و یا هر دو با هم در یك بیمار ایجاد شوند.

نوع اول وضعیتی است كه در آن تنها ضخامت عضلات قلب افزایش می‌یابد. نوع دوم هم‌حالتی است كه در آن اندازه حفره قلب گشاد می‌شود. در بیشتر مواقع بزرگی قلب در هر نوعی كه باشد با سایر مشكلات قلبی - عروقی همراه است. تنها یك استثنا وجود دارد كه بزرگی قلب سودمند است و در اثر بیماری به‌وجود نمی‌آید و آن هم در ورزشكاران حرفه‌ای است.

● علل ضخیم‌شدن عضلات قلبی

ضخیم‌شدن عضلات قلبی یعنی همان نوع اول بزرگی قلب در اثر فشار زیادی كه به قلب وارد می‌شود، ایجاد می‌شود. این حالت معمولا دیواره حفره‌های اصلی قلب به اسم بطن‌ها را درگیر می‌كند. بیشترین علت ضخیم‌شدن عضلات قلبی، افزایش فشارخون است. با افزایش فشارخون، قلب مجبور است برای مقابله با این فشارخون بالا قدرت پمپ‌كردن خون را بالا ببرد و این كار اضافی موجب ضخیم‌شدن عضلات آن‌ می‌شود.

دقیقا مثل اینكه شما وزنه می‌زنید تا عضلات دست و پای خود را حجیم كنید. قلب هم انگار در مقابله با فشارخون می‌خواهد وزنه بزند. همان‌طور كه گفتیم از مهم‌ترین علت‌های افزایش ضخامت عضلات قلب، افزایش فشارخون است اما علل دیگری هم وجود دارند، مثل تنگی دریچه آئورت. حتی گاهی به‌صورت ژنتیك و بدون علت خاصی ممكن است این بیماری بروز كند.

در این بیماری عضلات قلب فرد به‌صورت ژنتیكی ضعیف هستند و برای پمپ‌كردن خون نیاز به فعالیت بیشتر دارند. این حالت به مرور زمان سبب ضخیم‌شدن عضلات می‌شود. میزان ابتلا‌ به بیماری نسبتا نادر است. همان‌طور كه می‌دانید قلب ما از دو بطن چپ و راست تشكیل شده است و عللی كه ذكر شد مربوط به افزایش ضخامت دیواره بطن چپ بود. اما بعضی از علل هم موجب افزایش ضخامت بطن راست می‌شوند. این بیماری‌ها شامل بیماری‌های ریوی مثل آمفیزم و برونشیت مزمن هستند.

● علل گشادی حفره قلب

شایع‌ترین عوامل گشادی قلب عللی هستند كه موجب آسیب دیواره قلب می‌شوند. به دنبال این آسیب‌ها وقتی قلب می‌خواهد خود را ترمیم كند، به اندازه طبیعی خود نمی‌رسد و دیواره آن نازك می‌شود. این حالت سبب گشادی حفره قلب می‌شود. كسانی كه دچار سكته قلبی و آسیب دیواره قلب می‌‌شوند و یا كسانی كه به دنبال بعضی از بیماری‌های ویروسی دچار التهاب دیواره‌های قلبی می‌شوند، این دو از علل شایع گشادی حفره قلب هستند. بعضی از بیماری‌های تیروئیدی و ژنتیكی هم موجب گشادی قلب می‌شوند، همچنین گاهی دریچه‌های بین حفره‌های قلبی به خوبی بسته نمی‌شوند و این كاركرد نامناسب دریچه‌ها موجب گشادی حفره قلب می‌شود.

● اثرات بزرگی قلب بر سلامت

به جز بزرگ‌‌شدن قلب در ورزشكاران كه یك امر طبیعی و حتی مفید در نظر گرفته می‌شود، در بقیه‌ موارد، بزرگ شدن قلب موجب بروز اثرات سوء روی سلامت می‌شود. مشكلاتی كه در اثر بزرگ‌شدن قلب ایجاد می‌شود شامل نارسایی قلب، نامنظم‌شدن ضربان قلب، درد قفسه سینه و حملات قلبی است. اگرچه دیواره قلب ممكن است ضخیم شده باشد اما این ضخیم‌شدن عضلات قلبی به معنای این نیست كه كار پمپ خون بهتر صورت می‌گیرد. این قلب‌ها دیواره ضخیم یا حفره‌های بزرگ قادر نیستند كه كار پمپ خون را به خوبی انجام دهند. از آنجا كه هم‌زمان با ضخیم‌شدگی عضلات، عروق خونی قلب به اندازه كافی زیاد نمی‌شود، پس شانس حملات قلبی در این افراد بیشتر است.

● آیا درمان بزرگی قلب ضروری است؟

از آنجایی كه بزرگ‌شدن قلب شانس مرگ و میر را زیاد می‌كند و موجب می‌شود كه كیفیت زندگی بیماران اختلال پیدا كند، درمان به‌شدت توصیه می‌شود. درمان هر چه زودتر شروع شود، از پیشرفت بیماری جلوگیری می‌كند و به بهبود علایم كمك می‌كند. حتی اگر بزرگی قلب به‌طور اتفاقی و قبل از بروز علایم كشف شود هم باید درمان از همان موقع شروع شود.

● چه موقع باید شك كنیم و برای بررسی احتمال بزرگی قلب مراجعه كنیم؟

اگر شما هرگونه علایم قلبی دارید كه در فعالیت یا استراحت ایجاد می‌شود، هرچه سریع‌تر به پزشك مراجعه كنید. علایم مهمی كه می‌تواند برای شما هشداردهنده باشند، همان‌هایی هستند كه در قسمت علایم بیماری ذكر كردیم. این علایم ممكن است نشانه‌ای از بزرگی قلب باشند كه درمان هرچه سریع‌تر را طلب می‌كنند. توصیه دیگر ما این است كه اگر یكی از افراد خانواده شما دچار بزرگی قلب به‌صورت ژنتیكی است، حتما برای كنترل قلب خود به پزشك مراجعه كنید. در این موارد انجام یك عكس ساده قفسه سینه و گرفتن نوار قلب می‌تواند خیال شما را از وجود این بیماری راحت كند. حتی ممكن است در این موارد اكوكاردیوگرافی هم لازم باشد. تصمیم‌گیری در این موارد را به پزشك متخصص قلب و عروق واگذار كنید.

● درمان قلب بزرگ

بهترین راه برای درمان یك قلب بزرگ، از بین بردن بیماری‌های زمینه‌ای موجود است (مثل كنترل فشارخون.) علاوه بر آن، یك‌سری درمان‌های دارویی هم برای بهبود علایم وجود دارد: مثلا داروهای مدر برای خارج‌كردن مایع اضافی بدن یا دیگوكسین برای تقویت پمپاژ قلب و ... هم وجود دارند كه آنها را پزشك مربوطه طبق صلاحدید تجویز می‌كند.‌ پس شما در انتخاب درمان دخالت نكنید و سر خود هیچ‌گونه دارویی (حتی داروهای گیاهی) را مصرف نكنید.‌‌‌

● علایم قلب بزرگ

بعضی مواقع هنگامی كه میزان بزرگی قلب خفیف باشد، هیچ علامتی در بیماران دیده نمی‌شود اما اگر بیماران علامت‌دار شوند، علایم به‌صورت زیر خواهد بود:

▪ نفس‌نفس‌زدن یا كم‌آوردن در هنگام ورزش و فعالیت‌های بدنی

▪ احساس فشار یا درد روی قفسه سینه

▪ تپش قلب (قلب سریع می‌زند و یا در قفسه سینه جست و خیز می‌كند)

▪ تورم در ناحیه مچ پاها و ساق پاها

▪ سرگیجه یا احساس سبكی سر

▪ از دست دادن هوشیاری

در حالت خفیف این علایم، فقط هنگام ورزش‌ یا فعالیت شدید ایجاد می‌شوند اما در حالت شدید‌تر حتی هنگام استراحت هم این علایم به‌وجود می‌آید. البته بسیاری از بیماری‌های قلبی و ریوی دیگر هم می‌توانند این علایم را ایجاد كنند و این علایم برای بزرگی قلب اختصاصی نیستند.‌

دكتر سحر میرپور