پزشک قلب جامعه

پزشکان , نیازمند توجه ویژه تصمیم سازان

روز پزشک، جامعه پزشکی و مسایل مرتبط با آنها را می‌توان هم از زاویه اخلاقی و نصحیت‌گونه بررسی کرد و هم می‌توان آنها را از ابعاد اجتماعی و مدنی به بررسی گذاشت. در این نوشتار سعی خواهم کرد تا این مباحث را بیشتر از زاویه اجتماعی بررسی کنم، چون اولا جامعه پزشکی از نصایح اخلاقی اشباع شده است و ثانیا بنده خود را در حدی نمی‌بینم که بخواهم جامعه پزشکی را نصیحت کنم. بنابراین بیشتر شغل و حرفه پزشکی را مورد بحث قرار خواهم داد و در این مجال پزشک را به عنوان یک صاحب حرفه در جامعه بررسی خواهم کرد...

همان‌طور که هر صاحب حرفه در جامعه مسوولیتی بر عهده دارد، پزشکان هم در ایران مسوولیت بسیار مهم و سنیگنی را بردوش خود دارند که پرداختن به آن مهم می‌نماید. تمام پزشکان از یک مرحله بی‌تجربگی و کم‌تجربگی به مراحل پختگی و پرتحرکی در حین تمرین و عمل به حرفه پزشکی سیر کرده و می‌کنند.

پزشکان جوان و تازه‌کار، احتیاج به کسب تجربه‌های تخصصی و اجتماعی دارند. خوشبختانه ما در کشور خود با پزشکان بسیار باتجربه، آب‌دیده و حاذق رو به رو هستیم که افتخارات کسب شده در جامعه پزشکی ماحصل تلاش‌ این بزرگان است. نکته‌ای که باید در مورد پزشکی به آن اشاره کرد آن است که در بحران‌های اجتماعی برخی از حرفه‌ها و مشاغل بیشتر از سایر مشاغل مورد خطاب و بعضا مورد عتاب قرار می‌گیرند و گاهی هم بیش از سایر مشاغل مورد توجه و نیاز آحاد مردم کشور هستند.

پزشکی از این نوع حرفه‌ها است. اوج‌هایی از نیاز به پزشک و خدمات پزشکی در دوران مبارزات انقلاب مشاهده شد. در بحبوحه الله‌اکبرهای شبانه و حکومت نظامی، پزشکان در کشیک‌های شبانه به خدمت‌رسانی به مجروحان حوادث مشغول بودند و تحت فشار ویژه قرار داشتند. هم برای همراهی با مردم و آسیب‌دیدگان تلاش می‌کردند و هم پاسخگو به نیروهای نظامی بودند، چون نیروهای نظامی تلاش به برخورد با مجروحان در درون بیمارستان‌ها داشتند.

در دوران جنگ، چه در بمباران‌های داخل شهرها و چه در نیاز رزمنده‌ها در مرزهای کشور، فشار مضاعفی به جامعه پزشکی وارد شد و هر یک از پزشکان موظف بود که یک ماه در سال در جبهه‌های جنگ به خدمت برای پیشبرد اهداف مقدس دفاع فعال باشد، بنابراین در زمینه‌های مختلف و در اوج‌ها و بحران‌های مختلف اجتماعی یکی از مشاغلی که انتظار ویژه‌ای از او می‌رود و تحت فشار است، پزشک است.

در مسایل اخیر بعد از انتخابات ۲۲ خرداد، علی‌الخصوص در شهر تهران، ما شاهد این نوع فشارهای کاری و مباحث بوده و هستیم. به گونه‌ای که پزشکان و دانشجویان پزشکی و تمام تیم پزشکی بیمارستان‌ها تلاش داشتند و دارند تا به مجروحان این حوادث خدمات‌درمانی ارایه کنند و از طرف دیگر خود را یکی از آحاد مردم می‌دانند و شبیه سایر افراد جامعه از رخدادهای حاصل مکدر هستند، ولی نه شبیه افرادی که صرفا نکاتی را از رویدادها و حوادث می‌شنوند، بلکه در خط مقدم قرار دارند و تمام مجروحان حوادث اجتماعی بعد از انتخابات را از نزدیک مشاهده می‌کنند، خاطرات آنان را گوش می‌کنند و تلاش برای تسکین دردها و جراحت‌های آنان دارند. بنابراین تصمیم‌سازان هر جامعه‌ای باید به این مساله توجه داشته باشند که باید به بعضی از مشاغل به شکل (مشاغل ویژه) نگاه کنند.

فشارهایی که به یک جراح قلب برای درمان یک مریض وارد می‌شود، کاملا متفاوت از فشار‌هایی است که به یک کارمند معمول اداره و یا بر یک بازرگان در محیط کارش وارد می‌شود. از یک طرف مشاهده می‌کنیم که نمرات بالای کنکور و افراد باهوش کشور به رشته پزشکی تمایل داشته و دارند، بنابراین نمی‌توان گفت که این قشر با ذکاوت کشور نسبت به مسایل اجتماعی بی‌تفاوت‌اند. اطلاعات آنها، مطالعات‌شان، به روز بودن آنها و علاقه‌مندی آنان برای بهبود شرایط زیست مردم، همگی دلالت از این می‌کند که نسبت به مسایل اجتماعی بی‌تفاوت نیستند.

از طرف دیگر وقت زیادی را به حرفه خود اختصاص می‌دهند. مقدار وقتی که یک پزشک برای انجام مسایل حرفه خود چه در هنگام تحصیل و کسب مهارت و چه در هنگام ارایه خدمات صرف می‌کند، از اکثر حرف دیگر بیشتر است. پزشکان از پرکارترین اقشار جامعه هستند، بنابراین به دلایلی که بعضی از آنها در بالا نام برده شد، من معتقدم که تصمیم‌سازان کشور، باید توجه ویژه‌ای را به پزشکان داشته باشند. در نظرسنجی‌های مختلف، همواره پزشکان در کنار اساتید و معلمان جزو سه قشر مورد اعتماد و اقشار مرجع جامعه قرار می‌گیرند.

در واقع پزشکان جزو اقشاری هستند که مردم آنها را قبول دارند و حرف‌شان را می‌پذیرند. بنابراین چون در مواجهه مستقیم با مردم هستند و به نوعی یک حرفه صف است، دلیل دیگری بر اهمیت توجه مسوولان بر صاحبان این شغل شریف است. در تاریخ کشورمان هم پزشکان مورد عنایت ویژه بوده‌اند. پادشاهان و مسوولان و حکمرانان همیشه با نگاه خاصی پزشکان را مورد عنایت قرارمی‌داده‌اند.

و این منبعث از فهم اثر وجودی آنها و جایگاه اجتماعی پزشکان بوده و هست. پزشک همانند یک بازرگان و همانند یک مهندس و همانند دیگر صاحبان حرف نیازهایی دارد و جایگاهی در اجتماع دارد. من معتقدم که با یک کار تحقیقاتی مستمر می‌توان هر ساله جایگاه این حرفه را در کشور از این زاویه مورد مطالعه قرار داد، یعنی آیا پزشکان از شأن و جایگاهی که در جامعه دارند، راضی هستند و یا اینکه وضعیت موجود را کمتر از استحقاق خود می‌دانند. من در اینجا به هیچ‌وجه به حقوق ماهانه و وضعیت ماهانه عنایت ندارم، بلکه جایگاه اجتماعی یک پزشک مدنظرم است.

مشاهده می‌شود که در بسیاری از موارد، مباحث تخصصی حرفه پزشکی توسط افراد غیرمتخصص در جامعه در رسانه‌های جمعی به بحث گذاشته می‌شود و اظهارنظرهایی در این زمینه‌ها می‌شود که مالامال از اشتباهات علمی است و پزشکانی که این مشکلات را می‌فهمند، آن را نمی‌پسندند و از این عارضه در اجتماع شاکی هستند. علاوه بر این آیا در جایگاه‌هایی که باید از پزشکان متخصص برای اداره امور بهره‌ بگیرند، از بهترین‌ها استفاده می‌کنند؟ این جایگاه‌ها می‌تواند در محیط زیست، شهرداری‌ها، روان‌شناسی‌های اجتماعی و... باشد. دیده می‌شود که باز هم آن عنایت لازمه به این قشر فرهیخته آن قدری که باید و شایسته است، صورت نمی‌گیرد.

اعتماد مردم به پزشکان صرفا ناشی از نیاز آنها به اطبا نیست. این اعتماد طی دهه‌ها و سده‌ها تجمع حاصل کرده و شکل یافته است. یک روزه این اعتماد حاصل نشده است، بلکه به دنبال تجربه طولانی مدت و در معرض پزشکان دلسوز، کارا و زحمت‌کش قرار گرفتن به دست آمده است. نکته بسیار مهم در مورد توجه آن است که باید تمام همت خودمان را مبذول کنیم که این اعتماد خدشه‌دار نشود. چه توسط مسوولانی، چه توسط خود پزشکان و چه توسط مردم. این اعتماد منافع و سودهای زیادی در جامعه به دنبال دارد و بنابراین از آسیب‌ به این اعتماد باید هراسان باشیم و دقت لازمه رادر این زمینه داشته باشیم. ما نباید به پزشک شکل بازرگانی که صرفا یک محموله برای صادرات دارند، بنگریم. بازرگانانی که فقط یک محموله صادراتی دارند به یک نوع عمل می‌کنند و بازرگانانی که می‌خواهند مسیر صادراتی را بازداشته باشند و محموله‌ها و کشتی‌های بعدی صادرات را به خریدار ارسال دارند به نوعی کاملا متفاوت عمل می‌کنند. در مورد حرفه پزشکی هم این گونه است.

در بعضی از کشورهای پیشرفته کاری کرده‌اند که حتی در دوران بحران هم توانسته‌اند به تحقیق و تولید علمی ادامه دهند. شاهد این موضوع این است که بسیاری از دستاوردهای علمی حول و حوش جنگ‌های جهانی رخ داده است. در وسط جنگ جهانی یا یک سال پس از آن اختراعات و کشفیاتی به ثبت رسیده که موجب تعجب است. ما در کشور خودمان همیشه که دستخوش این نوسانات اجتماعی بوده است و خواهد بود، چه کار بکنیم که کمترین عارضه را در زمینه خدمت‌رسانی پزشکان داشته باشیم؟ جامعه اخیرا با یک بحران رو به رو شد. آیا شایسته است که برای برون رفت از این بحران، جامعه پزشکی را آسیب بزنیم و مساله‌دار و زخم‌خورده بکنیم، چون که در حال حاضر پزشکان برای ما در اولویت، نیستند و اولویت، برون رفت از این بحران است؟ به نظر من به هیچ وجه این گونه نیست. فراموش نکنیم که قبل از این بحران به پزشکان نیاز داشته‌ایم.

درعین این بحران به پزشکان نیاز داریم و پس از آن هم باز به پزشکان نیاز خواهیم داشت. لذا پزشکان را باید به عنوان قشری در نظر بگیریم که وظیفه بسیار خطیر و مقدس درمان بندگان خدا را بر عهده دارند. حال اگر ما درمان این افراد را نپسندیم یا در دسته‌بندی‌های سیاسی در ذهن خود طبقه‌بندی‌ای برای افراد داشته باشیم نباید از پزشک انتظار داشته باشیم که همانند مسوولان سیاسی نگاه بکند و به بعضی از بیماران رسیدگی لازم نداشته باشد و به بعضی دیگر بیشتر توجه مبذول دارد. یا آنکه پزشک وارد مباحث امنیتی و انتظامی بشود. به هیچ‌وجه نباید چنین انتظاراتی از پزشکان داشته باشیم. از طرف دیگر همگی اذعان دارند که پزشکی ایران جزو‌ افتخارات ایران است. همه شاهد آن بوده و هستیم که حتی از خارج از کشور برای دریافت درمان به ایران می‌آیند.

چون به درمان و خدمات پزشکان ایرانی اعتماد دارند. در این قسمت من به این بحث تاکید می‌کنم که باید تلاش کنیم که به‌رغم بحران‌های اجتماعی، علی‌رغم رفتن یک رییس جمهور و آمدن رییس‌جمهور دیگر، پسندیدن یک رییس جمهور یا نپسندیدن یک رییس جمهور دیگر و این نوسانات که در جامعه ما بوده، هست و خواهد بود، همگی چه تصمیم‌سازان و چه افراد دخیل در صف یا ستاد پزشکی تلاش کنند تا شرایط پزشکی کشور را از تمامی ابعاد ارتقا بخشند، چون پزشکی کشور ارتباط مستقیم با سلامتی اعضای جامعه و فرزندان ما و تک تک بندگان خدا دارد. باید سعی کنیم که این نوسانات اقتصادی، سیاسی، نظامی، فرهنگی و... حداقل تاثیر را بر این امر پرارزش داشته باشد. باید تلاش کنیم، استمرار رشد و اعتلای پزشکی کشور مورد وقفه و دست‌خوش نوسان قرار نگیرد.

در انتها از خداوند تبارک و تعالی خواستارم بهترین نعمات خود را به مردم کشور ما که استحقاق بهترین‌ها را دارند، ارایه کند. از پزشکان محترم و افراد شاغل در ابعاد مختلف حرف پزشکی تقاضا می‌کنم که شغل‌شان برایشان عادی و روزمره نشود و هر روز شبیه یک پزشک جوان تازه قسم خورده به این شغل با ارزش بنگرند و بپردازند و ازمسوولان کشور هم می‌خواهم که نگاهی طولانی مدت و تاریخی به بحث پزشکی در کشور داشته باشند. اجازه ندهند که مقاطع کوتاه و گذرا به این حرفه پرارزش آسیب وارد کند و رسالت مهم خود را درک کنند.

دکتر سعید سمنانیان

استاد دانشگاه تربیت مدرس