یکشنبه, ۷ بهمن, ۱۴۰۳ / 26 January, 2025
نگاهی به وظایف مجلس استیضاح در خانه ملت
مجلس به عنوان بارزترین تجلیگاه اراده مردم از حق <استیضاح> وزیران برخوردار است و می‌تواند از هیات وزیران یا هر یک از وزیران در مورد سیاست‌ها و یا عملکرد مشخصی توضیح بخواهد. استیضاح از مهم‌ترین وظایف نمایندگان مجلس و موثرترین ابزار نظارتی در کار دستگاه‌های اجرایی است که علا‌وه بر تعامل سازنده و جدی با دولت و نظارت بر کارکرد مدیریت ارشد در بدنه اجرایی کشور، سبب پویایی و نشاط مجلس و نیز اطمینان خاطر مردم به عنوان رای‌دهندگان به نمایندگان برای انجام وظایف قانونی آنها می‌شود.
در حقیقت استیضاح دولت بخشی از وظایف مهم نمایندگان در دفاع از حقوق ملت تلقی می‌شود.
نمایندگان ملت در مجلس شورای اسلا‌می، همچنین این اختیار را دارند که رئیس‌جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مورد استیضاح قرار دهند. نمایندگان مجلس شورای اسلا‌می در طول هفت دوره عمر مجلس، با استفاده از این حق خود، ۱۶وزیر را برای توضیح پیرامون برخی سیاست‌ها و عملکردهای آنها به مجلس فرا خواندند.
از بین وزیران استیضاح شده ، تنها ۳ وزیر رای اعتماد نیاوردند و از ادامه کار در مقام وزارت باز ماندند.
<ایرج فاضل> وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دولت پنجم (اکبر هاشمی رفسنجانی)، <عبدالله نوری> وزیر کشور کابینه دولت هفتم(محمد خاتمی) و <احمد خرم> وزیر راه و ترابری دولت هشتم(خاتمی)، وزیرانی هستند که به ترتیب در مجالس سوم، پنجم و هفتم استیضاح شدند و نمایندگان مجلس به <عدم اعتماد> آنها رای مثبت دادند. از میان وزیران استیضاح شده، احمد خرم با ۱۸۸رای مخالف ابقا، به عنوان بیشترین رای منفی در بین استیضاح‌شدگان از مقام وزارت برکنار شد. بیشترین تعداد استیضاح وزرا مربوط به مجلس ششم است و این دوره با چهار مورد استیضاح در صدر قرار دارد.
در مجلس دوم نیز هیچ استیضاحی انجام نشد. پس از نخستین استیضاح در مجلس هفتم و مطرح شدن استیضاح وزیر آموزش و پرورش و همچنین زمزمه استیضاح برخی وزرای دیگر دولت هشتم، <حضرت آیت‌الله خامنه‌ای> رهبر معظم انقلا‌ب با ارسال نامه‌ای خطاب به رئیس‌مجلس شورای اسلا‌می فرمودند: <در شرایط کنونی که ماه‌های آخر ماموریت خطیر دولت در حال سپری شدن است استیضاح وزیران هیچ سودی برای کشور و دستگاه‌های مسوول ندارد و متقابلا زیان‌های محتمل آن بسیار و خطرات آن هشدار دهنده است.>
در هفت دوره مجلس پس از پیروزی انقلا‌ب اسلا‌می، دو وزیر در مجلس اول، سه وزیر در مجلس سوم، دو وزیر در مجلس چهارم، دو وزیر در مجلس پنجم، چهار وزیر در مجلس ششم و سه وزیر در مجلس هفتم استیضاح شدند. <آموزش و پرورش>، وزارتخانه‌ای است که سه بار وزیرانش استیضاح شدند و از این حیث در راس وزارتخانه‌ها قرار دارد. به نظر می‌رسد صرفنظر از حساسیت بیش از حد این وزارتخانه، انتظارات عموم مردم و مطالبات معلمان، باعث توجه بیشتر نمایندگان به این جایگاه برای طرح استیضاح وزیر آن شده است. هرچند که وزرای آن هر بار مجددا رای اعتماد آوردند. وزرای مسکن، راه و ترابری، کشور، بهداشت و درمان نیز طی هفت دوره مجلس شورای اسلا‌می هر یک دو بار استیضاح شدند. همچنین وزرای صنایع، معادن، پست، ارشاد و جهاد کشاورزی در طول ادوار مجلس شورای اسلا‌می، یک بار مورد استیضاح قرار گرفتند. بررسی این آمار و تامل در وزارتخانه‌هایی که وزرایش هیچگاه استیضاح نشدند، حکایت از این واقعیت دارد که سیاست‌ها و عملکرد وزارتخانه‌هایی که خدمات مستقیمی به مردم ارائه می‌کردند، بیش از همه مورد توجه و نظارت نمایندگان مجلس قرار گرفته است. مقایسه آماری رای اعتماد وزرای استیضاح شده در بدو تشکیل کابینه و جلسه استیضاح آنها نشان می‌دهد که بدون استثنا از میزان رای اعتماد آنها کاسته شده است.
طبق اصل ۸۹قانون اساسی، <استیضاح> هیات‌وزیران یا وزیر، با امضای حداقل ۱۰ نفر و استیضاح رئیس‌جمهور با امضای یک سوم نمایندگان قابل طرح در مجلس است.
براساس این اصل، هیات وزیران یا هر یک از وزرا ۱۰روز پس از طرح استیضاح و رئیس‌جمهور یک ماه بعد از طرح آن باید در مجلس حاضر شوند و در خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهند.
این قانون تصریح کرده است، در صورت حضور نیافتن هیات‌وزیران یا وزیر برای پاسخ، نمایندگان مزبور درباره استیضاح خود توضیحات لا‌زم را می‌دهند و در صورتی که مجلس مقتضی بداند اعلا‌م رای اعتماد خواهد کرد. اگر مجلس رای اعتماد نداد، هیات‌وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل می‌شود.
در هر دو صورت وزرای مورد استیضاح نمی‌توانند در کابینه‌ای که بلا‌فاصله بعد از آن تشکیل می‌شود عضویت پیدا کنند.
بند ۲این اصل در مورد استیضاح رئیس‌جمهور نیز آورده است...در صورتی که پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیس‌جمهور، اکثریت دو سوم کل نمایندگان به عدم کفایت رییس جمهور رای دادند مراتب جهت اجرای بند ۱۰ اصل یکصد و دهم به اطلا‌ع مقام رهبری می‌رسد.
بر اساس اطلا‌عات مندرج در مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلا‌می، میزان آرای وزرای استیضاح شده به شرح ذیل است:
▪ مجلس اول:
(وزرای کابینه در دوران نخست‌وزیری
میرحسین موسوی، چهارمین نخست‌وزیر پس از انقلا‌ب)
<-شهاب‌الدین گنابادی> وزیر مسکن و شهرسازی در تاریخ ۱۳آبان ۶۱ استیضاح شد که از آرای به گلدان ریخته شده، تعداد ۱۰۱رای مخالف برکناری، ۷۵رای موافق و ۱۲رای نیز ممتنع بود. در نتیجه گنابادی به فعالیت خود در دولت ادامه داد. گنابادی در ابتدای ورود به کابینه برای اخذ رای اعتماد، تعداد ۱۳۲ موافق، ۱۵مخالف و ۱۲ممتنع داشت.
۲< -علی‌اکبر ناطق نوری> وزیر کشور در تاریخ ۱۵آبان ۶۲برای پاسخگویی به سوالا‌ت استیضاح‌کنندگان به مجلس رفت و در پایان بعد از رای‌گیری با ۷۲رای موافق استیضاح، ۱۴۶رای مخالف و ۱۳رای ممتنع مجددا رای اعتماد آورد و وزیر باقی ماند. ناطق نوری در ابتدای ورود به کابینه برای اخذ رای اعتماد، ۱۷۴رای موافق ۶رای مخالف و ۶رای ممتنع داشت.
▪ مجلس دوم:
(کابینه میرحسین موسوی) هیچ وزیری استیضاح نشد.
▪ مجلس سوم:
(استیضاح یک وزیر از دولت پیشین و دو وزیر از کابینه چهارمین رئیس‌جمهور، هاشمی رفسنجانی. یادآور می‌شود از سال ۱۳۶۸با اصلا‌ح قانون اساسی، پست نخست‌وزیری حذف و رئیس‌جمهور مسوول تشکیل کابینه شد.)
۱< -بهزاد نبوی> وزیر صنایع سنگین در تاریخ ۲۹مرداد ۶۸مورد استیضاح قرار گرفت و در جریان رای‌گیری، ۱۳۲نماینده رای اعتماد دادند، ۷۳ نماینده مخالف ابقای وی بودند و ۲۱نفر نیز رای ممتنع دادند. ۲۲نماینده نیز از رای دادن خودداری کردند. در نتیجه بهزاد نبوی وزیر باقی ماند.
نبوی وزیر کابینه میرحسین موسوی بود که رای اعتماد خود را نیز از مجلس دوم با اخذ ۱۵۹موافق، ۶۵مخالف و ۳۴ممتنع کسب کرده بود.
۲<-ایرج فاضل> وزیر بهداشت در تاریخ ۲۳دی ماه ۱۳۶۹استیضاح شد و با توجه به اینکه ۱۱۵نماینده مخالف ادامه مدیریت وی و ۱۱۴نماینده موافق ادامه فعالیت او بودند،از ادامه فعالیت به عنوان وزیر بهداشت بازماند. در این رای‌گیری ۱۷نماینده رای ممتنع دادند.
این وزیر در بدو ورود به کابینه برای اخذ رای اعتماد از مجلس، ۱۶۵موافق، ۸۶مخالف و ۹رای ممتنع داشت.
۳<-محمدعلی نجفی> وزیر آموزش و پرورش در اردیبهشت ۱۳۷۱استیضاح شد که این طرح ۱۹۷رای مخالفت، ۱۱۷رای موافق و ۱۱رای ممتنع داشت در نتیجه محمدعلی نجفی همچنان وزیر باقی ماند.
نجفی در ابتدای ورود به کابینه برای اخذ رای اعتماد از مجلس، با ۱۶۰ موافق، ۸۶مخالف و ۱۲رای ممتنع برای نشستن بر صندلی وزارت تایید شد.
▪ مجلس چهارم:
( کابینه دور دوم ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی)
۱< -محمد سعیدی‌کیا> وزیر راه و ترابری در ۱۱ اسفند ۱۳۷۱استیضاح شد و از مجموع ۲۴۲نماینده حاضر در مجلس ۱۲۱نفر به او رای عدم اعتماد دادند. سعیدی‌کیا که تنها یک رای دیگر می‌توانست او را از ادامه کار در پست وزارت باز دارد، در جلسه رای اعتماد اولیه برای ورود به کابینه از مجلس قبلی ۲۲۲موافق، ۲۱مخالف و ۹ممتنع داشت.
۲< -حسین محلوجی> وزیر معادن و فلزات نیز از دیگر وزرای استیضاح شده در مجلس چهارم است که در ۲۳آذر ۱۳۷۳برای پاسخگویی به سوالا‌ت نمایندگان به مجلس آمد و از ۲۰۴رای ماخوذه ۹۸رای به عدم اعتماد او رای دادند، بنابراین محلوجی در سمت خود ماندگار شد.
محلوجی در ابتدای ورود به کابینه برای اخذ رای اعتماد از مجلس، ۱۶۶موافق ۵۴مخالف و ۳۸ممتنع داشت.
▪ مجلس پنجم:
(کابینه دور اول ریاست جمهوری سیدمحمد خاتمی)
۱< -عبدالله نوری> وزیر کشور در ۳۱خرداد ۱۳۷۷استیضاح شد که در این جلسه ۱۳۷تن از نمایندگان، موافق طرح استیضاح ، ۱۱۷تن مخالف و ۱۱نفر نیز رای ممتنع دادند. بنابراین مجلس با ادامه فعالیت او به عنوان وزیر کشور موافقت نکرد. نوری در ابتدای ورود به کابینه برای اخذ رای اعتماد از مجلس ۱۵۳موافق، ۸۹مخالف و ۲۱رای ممتنع داشت.
۲< -عطاالله مهاجرانی> وزیر فرهنگ و ارشاد اسلا‌می در ۱۱اردیبهشت ۱۳۷۸ برای استیضاح به مجلس رفت و از مجموع آرای ماخوذه، ۱۳۵نفر موافق ادامه فعالیت او بودند و ۱۲۱نفر نیز با ابقای او در پست وزارت مخالف بودند بنابراین مهاجرانی همچنان وزیر باقی ماند.
مهاجرانی در ابتدای ورود به کابینه در جلسه رای اعتماد وزرا از مجلس، با کسب ۱۴۴رای کمترین آرای موافق در بین کابینه دولت هفتم را داشت. وی در این رای‌گیری ۹۶رای مخالف و ۲۰رای ممتنع آورد.
▪ مجلس ششم:
(کابینه دومین دور ریاست جمهوری سیدمحمد خاتمی)
۱< -علی عبدالعلی‌زاده> وزیر مسکن و شهرسازی در تاریخ ۱۲خرداد ۱۳۸۱ استیضاح شد و از مجموع آرای ماخوذه، ۱۱۹رای مخالف استیضاح ، ۱۱۴رای موافق و ۱۲رای نیز ممتنع بود بنابراین وزیر به سمت خود ابقا شد و طرح استیضاح وی رای نیاورد.
عبدالعلی‌زاده در ابتدای ورود به کابینه در جلسه رای اعتماد خود از مجلس، ۱۵۳رای موافق، ۸۶مخالف و ۱۴رای ممتنع داشت.
۲< -مسعود پزشکیان> وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در تاریخ ۲۷خرداد ۱۳۸۲برای پاسخگویی به مجلس رفت و پس از رای‌گیری، ۱۷۰رای کبود ، ۶۰رای سفید و ۵رای زرد همچنان وزیر باقی ماند.
وی در ابتدای ورود به کابینه در جلسه رای اعتماد به وزرا، ۱۶۸موافق ، ۷۵مخالف و ۱۵رای ممتنع داشت.
۳< -مرتضی حاجی> وزیر آموزش و پرورش از جمله وزرای استیضاح شده مجلس ششم بود که ۹شهریور ۱۳۸۲برای توضیح در برابر نمایندگان در مجلس حاضر شد.
در جلسه اسیتضاح او، ۶۷نماینده به برکناری وزیر و ۱۵۹تن به ابقای او رای دادند و ۱۰نماینده نیز رای ممتنع داشتند در نتیجه استیضاح او رای نیاورد و حاجی در سمت خود ابقا شد.
حاجی هنگام ورود به کابینه برای اخذ رای اعتماد از مجلس ۱۵۵رای موافق، ۹۰رای مخالف و ۱۶رای ممتنع داشت.
۴< -احمد معتمدی> وزیر پست و تلگراف و تلفن در ۱۴آبان ۱۳۸۲برای پاسخگویی به طرح استیضاح در مجلس حاضر شد و با اخذ ۱۴۲رای کبود در برابر ۶۱ رای سفید در پست وزارت ابقا شد. این رای‌گیری همچنین ۱۱رای ممتنع داشت. معتمدی در ابتدای ورود به کابینه در جلسه رای اعتماد از مجلس، ۱۷۵ رای موافق، ۷۱رای مخالف و ۱۲رای ممتنع داشت.
▪ مجلس هفتم:
(استیضاح وزرای کابینه خاتمی دولت هشتم و دولت نهم محمود احمدی نژاد)
۱< -احمد خرم> وزیر راه و ترابری در ۱۲مهر ۱۳۸۳در مجلس شورای اسلا‌می استیضاح شد و نمایندگان با ریختن ۱۸۸رای مخالف ابقای وزیر و ۵۹رای موافق ادامه فعالیت او و ۹رای ممتنع به گلدان‌ها وی را از مقام وزارت برکنار کردند. وی در ابتدای ورود به کابینه رای اعتماد خود برای تصدی مسوولیت وزارت راه را از مجلس دوره قبل(مجلس ششم ) گرفته بود و با اخذ ۱۸۶رای موافق، ۵۸مخالف و ۱۴ممتنع وزیر شد.
۲< -محمدرضا اسکندری> وزیر جهاد کشاورزی دومین وزیری بود که در مجلس هفتم استیضاح شد. اسکندری در تاریخ ۲۶مهر ماه ۱۳۸۵با اخذ ۱۴۲رای کبود در برابر ۹۸ رای سفید در پست وزارت باقی ماند و طرح استیضاح او رای نیاورد.
آرای اسکندری هنگام اخذ رای اعتماد از مجلس در بدو ورود به کابینه، ۲۱۴موافق ، ۴۵مخالف و ۲۴رای ممتنع بود.
۳< -محمود فرشیدی> وزیر آموزش و پرورش نیز آخرین وزیری است که در مجلس هفتم استیضاح شده است. وی در تاریخ ۲۶اردیبهشت ۱۳۸۶با حضور در مجلس از عملکرد خود دفاع کرد و پس از رای‌گیری با اخذ ۱۳۲رای کبود در برابر ۸۹رای سفید در مقام وزارت ابقا شد. ۱۷نماینده نیز به طرح استیضاح او رای ممتنع دادند. فرشیدی در ابتدای ورود به کابینه در جلسه اخذ رای اعتماد از مجلس، با ۱۳۶رای موافق، ۹۱رای مخالف و ۲۱رای ممتنع وزیر شد.
● جمع‌بندی
استیضاح وزیران از این جهت که نمایندگان قبلا ساعت‌ها وقت برای رای اعتماد به آنها صرف کرده‌اند و باید دوباره همان چرخه با صرف وقت بیشتری تکرار شود، به خودی خود پسندیده نیست. به ویژه آن که طرح موضوع استیضاح وزیر، تا مدت‌ها سبب بروز نگرانی و دغدغه خاطر در وزارتخانه مورد نظر می‌شود ولی از این منظر که نمایندگان مجلس به عنوان وکیلا‌ن و نمایندگان مردم برای نظارت بر کار دولت و دستگاه‌های اجرایی برگزیده شده‌اند و وظیفه حراست از حقوق مردم بر عهده آنها گذاشته شده، لا‌جرم باید در این بخش با جدیت عمل کنند.
نمایندگان مجلس به عنوان پل ارتباطی و نظارتی مردم، موظفند با سیاست و عملکردهای نادرست دستگاه‌های اجرایی مقابله و آنها را وادار به اصلا‌ح کنند، از این رو اقدام به استیضاح کاری بسیار پسندیده و شایسته است.
بنابراین نمایندگان محترم مجلس باید فارغ از هرگونه جناح‌بندی‌های سیاسی و تنها با توجه به منافع مردم و کشور از این حق قانونی و ابزار نظارتی خود استفاده کنند.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلا‌می محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلا‌ب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلا‌می سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست