چگونه نفس خود را حفظ کنیم

انسان باید در تمام لحظات زندگی مراقب و مواظب کردار و رفتار و گفتار خود باشد تا بتواند خود را به سلامت به مقصد برساند و هم چنین سالک باید بداند که خدای تبارک و تعالی پیوسته مراقب افعال و اعمال اوست و هیچ کاری از نظر او پنهان نیست

انسان باید در تمام لحظات زندگی مراقب و مواظب کردار و رفتار و گفتار خود باشد تا بتواند خود را به سلامت به مقصد برساند و هم چنین سالک باید بداند که خدای تبارک و تعالی پیوسته مراقب افعال و اعمال اوست و هیچ کاری از نظر او پنهان نیست. مرابطه مصدر باب مفاعله و به معنای نگهبانی و دیدبانی کردن است. مرابطه یا مرابطین یعنی نگهبانان و دیده بانان نامیده می‌شوند. عقل آدمی در سیر و سلوکش به جانب عالم آخرت می‌تواند با سرمایه عمر، کالاهای سودمندی برای خود کسب کند. عقل در واقع تاجرآخرت و سرمایه عمر است.عقل در این تجارت می‌بایست نفس را شریک خود قرار دهد. نفس رابطه نزدیکی با بدن و قوای بدن دارد و فی الواقع حد فاصل بین عقل و بدن است؛ چون عقل ذاتا و فعلا مجرد است، اما نفس از نظر ذات، مجرد و از نظر فعل مادی است، یعنی باید با آلات و ابزار بدن کارهای خود را انجام بدهد. پس عقل اگر بخواهد از سرمایه خود سود ببرد باید نفس را در این تجارت به یاری بگیرد و شریک خود قرار دهد اما ازآنجا که نفس موجودی است سرکش و دارای هوا و هوس های زیاد است.قرآن مجید در آیه ۲۰۰ سوره آل عمران می‌فرماید: ای کسانی که ایمان آورده اید صبر کنید و ایستادگی ورزید و از مرزها نگهبانی کنید و از خدا پروا نمایید امید است که رستگار شوید. عقل در مبارزه با نفس و در دفاع مقدس مجبور است به چهار عمل دست بزند.

مشارطه یعنی شرط‌بندی کردن و تعهد گرفتن؛ مرحوم نراقی اول رحمة الله می‌فرماید بهتر است انسان پس از ادای فریضه صبح و تعقیبات آن بنشیند و با نفس خود مذاکره کند و به او بگوید ای نفس! من به جز عمر سرمایه دیگری ندارم این سرمایه بسیار گرانبهاست. پیامبر گرامی اسلام(ص) فرموده است: ارزش هیچ چیزی به اندازه ارزش عمر نیست، مگر بهشت. اگر این سرمایه ام تباه و دستم از آن کوتاه شود،راه تجارت آخرت به رویم بسته می‌شود تا زنده‌ایم می‌توانیم کاری بکنیم و چون مردیم دیگر کاری نمی‌توان انجام داد. حضرت علی(ع) فرمود: بندگان خدا! اکنون هشیار باشید که زبانها باز است و بدن‌ها سالم و اندام‌ها نرم.اول باید با نفس مشارطه کرد سپس در مورد هر یک از اعضای هفت گانه بدن که وسایل ووسایط ثواب و عقاب هستند، یعنی چشم، گوش، زبان، شکم و دست و پا توصیه و سفارش نمود.

مراقبه به معنای مواظب بودن و زیر نظر گرفتن است.مراقبه در دو مورد استعمال می‌شود یکی این که انسان نفس خود را زیر نظر بگیرد و دیگری آن که خداوند، هر انسان، بلکه هرموجودی را زیر نظر دارد. سالک راه حقیقت یابد به هر دو معنا توجه کامل داشته باشد و اعمال خود را زیر نظر بگیرد و هیچ آنی ازآن غافل نباشد، زیرا ممکن است با یک غفلت کوتاه و یا یک بی توجهی گذرا، در دام ده‌ها مفسده و گناه بیفتد. غفلت در طریقت بسیار خطرناک است. قرآن می‌فرماید؛ همانا خداوند مراقب شماست آیا نمی‌داند که خداوند می‌بیند خداوند خیانت چشم‌ها و آنچه را که در دلها مخفی است می‌داند. من به شما از رگ گردن نزدیک ترم. امام حسین(ع) در دعای عرفه می‌فرماید: کور باد چشمی که تو را بر خود مراقب نمی‌بیند.

محاسبه یعنی به حساب نفس رسیدن یا نفس را به حساب کشیدن؛ همان طور که تاجر در آخر هر روز یا هر ماه و یا هر سال به حساب سرمایه و دخل و خرج خود می‌رسد تا ببیند سود برده یا زیان. همچنین عاقل و سالک راه حق باید در هر شب به حساب اعمال و کارهایی که در روز انجام داده است رسیدگی کند تا ببیند آیا نفس به تعهدات خود عمل کرده است یا خیر و آیا در روزی که بر او گذشته سود برده است یا زیان. رسول خدا(ص) فرمود: به حساب نفستان برسید پیش ازآن که به حسابتان برسند و خودتان را بسنجید با معیار حق پیش از آن که شما را بسنجند.در بسیاری از روایات آمده است که معیار سنجش در روز قیامت وجود مبارک امیر المومنین(ع) است. امام صادق(ع)فرمود؛پس به حساب خود برسید پیش ازآنکه به حسابتان برسند همانا برای قیامت پنجاه ایستگاه بازرسی است که توقف در هر ایستگاه هزار سال طول می‌کشد. سپس آیه قرآن را تلاوت فرمودند؛در روزی که مقدارآن پنجاه هزار سال است.

معاتبه یعنی عتاب و خطاب کردن و با درشتی سخن گفتن و سرزنش کردن؛ معاتبه در صورتی است که عقل به حساب نفس برسد و او را در انجام و ظایف بندگی مقصر بیابد. در این هنگام مورد عقاب و سرزنش قرار می‌دهد به او می‌گوید، ای نفس اماره! چرا به من خیانت کردی؟ چرا به تعهدات عمل نکردی؟ چرا سرکشی کردی و خود را مستحق عذاب آخرت کردی و مرتکب معصیت شدی؟ آیا تصور کردی که خدا تو را نمی‌بیند و یا به کیفر گناه نمی‌کشد؟