هنر متعهد از دیدگاه شهید مظلوم آیت الله بهشتی

یکی ازموضوعات مهمی که درعرصه فرهنگ و هنر جامعه امروزمامطرح وموردنقدوبررسی است , تعهد درهنر است

باتوجه به ضرورت آگاه سازی نسل جوان به ویژه نسل دوم انقلاب که ازجریانهای فرهنگی نامطلع می باشندوآنگونه که شایسته است بادیدگاههای اندیشمندان اسلامی درباره رابطه هنروتعهدآگاه نیستندبررسی دیدگاههای شهیدمظلوم آیت الله بهشتی درباره (هنرمتعهد)رابسیارراهگشامی دانیم.

یکی ازموضوعات مهمی که درعرصه فرهنگ وهنرجامعه امروزمامطرح وموردنقدوبررسی است ,(تعهد)درهنر است.

تعهدومسئولیت درهنر,جلوه های مختلف ومتنوع هنررااز هدفمندی ,ارزش مداری ,جهت گیری های سالم وسازنده درمسیر اصلاح جوامع بشری ورهنمون شدن انسان به رشدوکمال معنوی و صعودبه قله های رفیع ایمان وصلاح وفلاح برخوردارمی سازدواز سقوط هنروهنرمنددرمردابهای عفن بی هویتی ,سرگشتگی , ناامیدی ,پوچ گرایی وازخودبیگانگی مصون می دارد۰

درنگاه تفکروفرهنگ اسلامی ,هنروتعهدباهم رابطه وپیوندی نزدیک وناگسستنی دارندوبه دو(بال)درپرنده ای می مانندکه (پرواز)بزرگترین وزیباترین جلوه وجودی اش راتشکیل می دهدوبا این نمودوجلوه است که می زیدوهستی وبودخودرادرگستره حیات تثبیت می کند۰

همان سان که پرنده فاقددوبال ,فاقدپروازاست وبه طورطبیعی محکوم به فناست ,فقدان دوبال مکمل هنروتعهد,پرنده روح وجان انسان راازپروازوزیستن وتداوم رشدوبالندگی باز می دارد۰

درنقطه مقابل تفکروفرهنگ اسلامی ,تفکروفرهنگ غرب قرار داردکه رابطه بین هنروتعهدرانفی می کندوبه تبلیغ وترویج بی وقفه (هنرغیرمتعهد)می پردازد۰

هنرغیرمتعهدیا(هنربرای هنر),تفکراکثرمکتب های ادبی غرب راتشکیل می دهد۰این مکتب هاباجنبه های تعلیمی درادبیات مخالفندومعتقدندکه بایدهنروهنرمنددرمسیررشدوکمال جوامع انسانی هیچ تحرک وفعالیتی نداشته باشندوبه طورمطلق ,رهاو بی قید,وبدون پذیرش مبانی رشدوکمال معنوی واحساس مسئولیت دربرابرآنچه برانسان می گذرد,به ارائه هنرخوددرتمام جلوه هاو نمودهابدون توجه به ارزش هاوضدارزشهاوخوب وبدهاومشروع و نامشروعهامبادرت ورزند!

بدیهی است این نگرشهای ناپایدارونامطبوع به (هنر),از جهان بینی غرب نشات می یابدوفیلسوفان ومتفکران دنیای غرب بنیان وپشتوانه اصلی نظریه هنرغیرمتعهدیاهنربرای هنرراتشکیل می دهند۰همین بنیان وپشتوانه ,تبیین گراصلی سایرارزشهاو هنجارهای غربی همچون (آزادی غربی )می باشدوازهمین روست که آزادی غربی ,ازهرقیدوبندوصلاح ورشدی رهاست وبه هرج و مرج جنسی وفسادوتباهی منتهی گشته است.

متاسفانه نظریه منحط هنربرای هنریاهنرغیرمتعهد,سالهای طولانی برسرزمین وجامعه ماچنگ ودندان انداخته وتوسط جریانهای روشنفکری غرب گراوازخودبیگانه تبلیغ وترویج می شود۰

این نظریه اگرچه پیشینه اش به قبل ازپیروزی انقلاب اسلامی برمی گرددوپدیده جدیدی محسوب نمی شود,لکن بامطرح شدن جامعه مدنی که به مروربه طوررهاشده وبدون نظارت وبرخلاف وعده های داده شده برای تحقق جامعه مدنی مبتنی براسلام یعنی مدینه النبی ,سرازجامعه مدنی غربی درآوردوهمه چیزدرمسیر تحقق اهداف وآرمانهای جریانهاواحزاب وابسته به غرب سامان یافت جانی دوباره گرفت وتوسط روشنفکرنمایان غرب زده درسطح مطبوعات مطرح وتبلیغ شد۰

باتوجه به ضرورت آگاه سازی نسل جوان به ویژه نسل دوم انقلاب که ازجریانهای فرهنگی نامطلع می باشندوآنگونه که شایسته است بادیدگاههای اندیشمندان اسلامی درباره رابطه هنروتعهدآگاه نیستندبررسی دیدگاههای شهیدمظلوم آیت الله بهشتی درباره (هنرمتعهد)رابسیارراهگشامی دانیم ۰

شهیدمظلوم آیت الله بهشتی (هنر)را سه گونه تقسیم بندی می کندومعتقداست که هنرها ازاین سه نوع کلی خارج نمی باشند:

۱) هنرخلاصه شده درسکس وبرهنگی وابتذال که بخش عظیم هنردردنیای امروزراتشکیل می دهد۰این هنررامی توان (هنرغربی ) نامید,زیرابنیان هنرغربی راابتذال وسکس وبرهنگی تشکیل می دهد۰این هنرکه برارکان (آزادی غربی )بنامی شودهمه چیزرادر بی بندوباری ورهابودن انسان درنیل به تمتعات جنسی وشهوانی خلاصه می کندوجلوه های مختلف هنررابه سوی تحقق این هدف متضادبامقام رفیع انسان درآفرینش جهت دهی می نماید۰

۲) هنرمختص به نظامهای سیاسی وحکومتی ظلم گستر۰

این هنرکه معروف است به (هنرثناگویی وستایشگری ),در خدمت دربارسلاطین وپادشاهان ستمگرقرارداردودراعصار مختلف به توجیه ظلم وفسادحکام جوروسیاست های ضدانسانی آنها می پردازد۰درعصرکنونی ,این هنردرقالب های وشیوه های جدید همان هدف وماموریت ضدانسانی رابرای توجیه استبدادواستعمارو گسترش خوی سلطه جویی سران دولتهای استکباری دنبال می کند۰

۳) (هنرانسانی )که باانگیزه رشداستعدادهای نهفته در فطرتهای پاک وسالم درمسیرنیل به حیات پویاوسعادت آمیزدنیایی ودست یابی به فلاح ورستگاری درحیات جاودان آخرت ,به نقش آفرینی می شهیدمظلوم آیت الله بهشتی هنرنوع سوم را هنرموردنظراسلام می داندواعلام می نمایدکه این هنرباتمام جلوه هاونمودهایش از دیدگاه فرهنگ وتفکراسلامی ,(مطلوب )می باشد۰

شهیدبهشتی پس ازاین تقسیم بندی کلی ,بااعلام این حقیقت که (اسلام ,هنرپرور,هنردوست وهنرخواه است ),به بررسی هنرمورد نظرفرهنگ وتفکردینی می پردازد۰

الف) تعالیم وآموزه های اسلامی درتمام جنبه هاوشئون فردی , اجتماعی ,سیاسی ,فرهنگی واقتصادی ,به دنبال ساختن وپروردن انسان است. بدون هیچ استثنا,هرچه درمتون دینی ومیراث های فرهنگی اسلام می یابیم درمسیررشدوکمال وسلامت روح وروان انسانهابه نقش آفرینی می پردازندوجهت وهدف اصلی همه آنها شخصیت سازی انسان به طور(جامع )برای تحقق زندگی سالم وپاک (مادی )و(معنوی )است.

این جهت دهی سازنده رابه وضوح وصراحت درتعالیم فردی و عبادی اسلام مشاهده می کنیم وآنچه به عنوان هدف غایی ازاذکار, رازونیازها,نمازوروزه هاوسایرعبادات به طورملموس ومشهود می یابیم ,رشدوکمال انسان وپرورش یافتن تمام خصال وصفات درونی اودرمسیرتحقق یک زندگی سالم است . اگرچه درتعالیم سیاسی ,اجتماعی ,فرهنگی واقتصادی اسلام این وضوح وصراحت به چشم نمی آید,لکن درنهایت آنچه ازآنها حاصل می شودهمانا(تقرب )به درگاه حضرت پروردگاروتحقق حیات سالم مادی ومعنوی است.

مااین جهت دهی وهدفمندی درباره تعالیم غیرعبادی اسلام رادر سخنان ورهنمودهای ائمه اطهار(ع )بااشارات مستقیم وغیرمستقیم آن بزرگواران درمی یابیم وازهمین روست که تمام احکام وقوانین و دستورالعملهای اسلامی دارای یک هدف (واحد)می باشندوآن تحقق رشدوسعادت ورستگاری انسانهادر(دنیا)و(آخرت ) است.

(هنر)باتوجه به اهمیت خاص ونقش تعیین کننده ای که درزندگی انسان ایفامی نماید,بایددرهمان مسیرسالم ورشدیابنده موردنظر فرهنگ وتفکراسلامی حرکت نمایدوتنهادراین حالت است که می توان آن راهنرسالم ومتعهدنامید.

نگرش اسلام به هنر,بسیاراساسی وهدفمنداست .اسلام به هنر به عنوان یک (سرگرمی )وابزاری جهت (دم غنیمتی )نمی نگرد۰از دیدگاه اسلام ,هنرباید(انسان ساز)باشد,همان گونه که همه پدیده های حیات بایددرخدمت ساختن وپروردن انسان باشند.

شهیدمظلوم آیت الله بهشتی به این نگرش بنیادین اندیشه و تفکراسلامی به (هنر)توجه ای عمیق دارندوهنرراباتوجه به این دیدگاه وحیانی والهی تبیین می نمایند.

شهیدبهشتی دربیانی ژرف درباره این نگرش چنین می گوید:

(وقتی اسلام می خواهدبه نیازهنری انسان بنگرد,کاملاامتوجه است که هنر,نردبان عروج وتکامل باشد,نه وسیله سقوط وتباهی . هنری باشدکه انسان راانسان ترکند,نه اینکه به حیوانیت وسبعیت , یاحیوانیت شهوت یاحیوانیت طاغوتی وجباریت بکشاند)

ب- شهیدبهشتی بین هنرانسان پرور و هنری که آدمی رابه سوی حیوانیت جنسی وسبعیت سوق می دهد, تفاوت اساسی قائل است ۰این تفاوت بنیادین به نقش تعیین کننده هرکدام ازاین دونوع هنردرپیوندتنگاتنگی که باعواطف ونیازهای روحی ومعنوی انسانهادارند,ارتباط پیدامی کند.

انسان موجودی است که باعواطف واحساسات انسانی خویش می زیدوچنانچه اوراازاین نیازهای حیاتی جداسازیم ,محکوم به فنا ونابودی است ۰همه مکتب هاومسلکها,به نقش عواطف انسان در سالم سازی وبالندگی حیات دنیایی اومعترفندوآدمی رابااین درون مایه های تحرک زاورشدآفرین می شناسند۰آنچه موجب اختلاف این مسلکهاباتعالیم حیاتبخش اسلام می گردد,جهت دهی ونوع پرورش آنهاست ۰اسلام معتقداست که عواطف انسانی همچنان که فلسفه اصلی ایجادوتعبیه آنهادروجودانسان توسط خالق یکتاایجاب می کند,بایدبه سوی صلاح وپاکی جهت دهی شوندوپرورش یابند, لکن مکتب هاومسلکهای ساخته دست بشربه جزمعدودی ,به دلیل وابستگی های سیاسی اندیشه وتفکرات فرهنگی شان به نظامهای حکومتی استکباری ,به رهاسازی عواطف انسان درمسیر(آزادی جنسی )معتقدندوطبیعی است که این تفکربه بقای نظامهای استعماری وتداوم وگسترش اسارتهای پیداوپنهان انسانهادرچنبره قدرت آنهایاری می رساند.

شهیدمظلوم آیت الله بهشتی بابیانی کوتاه وعمیق تفاوت اساسی بین این دونوع (هنر)رااینگونه مطرح می نماید:

(خیلی فرق است بین هنری که نیازهای ارزنده عاطفی ونیازهای ذوقی ومعنوی انسان رانوازش وتغذیه می کند,وبین هنری که انسان رابه سمت لهوولعب وفسادجنسی یافسادطاغوتی سوق می دهد۰)

شهیدبهشتی هنرنوع اول را(هنرتعالی بخش )می نامد,یعنی همان هنری که با(تعهد)و(مسئولیت )قرابت وپیوندی ریشه دارو طبیعی داردوهمانندهمه داده هاوموهبت های الهی نمی تواندمسیری غیرازتعالی ورشدوبالندگی انسانهاراطی نمایدوتنهاازاین طریق است که هنرمندان وهنرپروران می توانندبابهره وری صحیح از ابزارکارآمدونقش آفرین هنرکه شکرگزاری عملی دربرابراین نعمت الهی محسوب می شود,احساس آرامش کنند.

شهید بهشتی این هنرونقش حیاتی آن رااینگونه ترسیم می نماید:

(هنر,هنرتعالی بخش ,هنری که کمک کندبه انسان تااززباله دان زندگی منحصردرمصرف اوج بگیرد,بالابیایدومعراج انسانیت رابا سرعت بیشتردرنوردد,این هنر,هنراسلامی است ۰این هنر,هنریست که موردتشویق وتقدیراسلام است ۰)

جامعه امروزمابه شدت به تبیین ابعادگوناگون این (هنر) نیازمنداست ۰این نیازوقتی بیشتراحساس می شودکه به وضوح تحرکهای مخرب جریانهای فرهنگی وهنری وابسته به (غرب )راکه سوق دهنده جوانان ودانشجویان است به مهالک (آزادی غربی )در جلوه های مختلف که (فسادجنسی )ازمهمترین وخطرناک ترین آنها محسوب می شوددرمحیط های آموزشی به ویژه دانشگاههامشاهده می کنیم.

(تعهدومسئولیت )در(هنر),جلوه های مختلف هنرراازهدفمندی ,ارزش مداری ,جهت گیری های سالم وسازنده درمسیراصلاح جوامع بشربرخوردار می سازدوازسقوط هنروهنرمنددرمرداب های عفن بی هویتی ,سرگشتگی ,ناامیدی ,پوچ گرایی واز خودبیگانگی مصون می دارد

شهیدمظلوم آیت الله بهشتی (هنر)راسه گونه تقسیم بندی می کند:

۱) هنرخلاصه شده درسکس وبرهنگی وابتذال که (هنرغربی )است وبخش عظیم هنردردنیای امروز راتشکیل می دهد.

۲) هنرمختص به نظامهای سیاسی وحکومتی ظلم گسترکه (هنرثناگویی وستایشگری )نام دارد.

۳) (هنرانسانی )که باانگیزه رشداستعدادهای نهفته درفطرت های پاک وسالم درمسیرنیل به حیات پویاو سعادت آمیزمادی ومعنوی به نقش آفرینی می پردازد.

جامعه امروزمابه شدت به تبیین ابعادگوناگون هنر متعهدوتعالی بخش نیازمنداست. این نیازوقتی بیشتراحساس می شودکه به وضوح تحرکهای مخرب جریانهای فرهنگی وهنری وابسته به (غرب )رادر محیط های آموزشی به ویژه دانشگاههامشاهده می کنیم.