مهار خشم و پرخاشگری

خشم یكی از پیچیده ترین هیجان های انسانی است و واكنش طبیعی به ناكامی و بدرفتاری محسوب می شود همه ما در طول زندگی خود مواقعی با برخی موقعیت ها مواجه شده ایم كه خشم ما را برانگیخته است مشكلی كه در خشم وجود دارد این است كه گرچه خشم قسمتی از زندگی ما را تشكیل می دهد, اما می تواند ما را از رسیدن به اهدافمان بازدارد

به همین دلیل هیجان خشم افراد را دچار تضاد می كند. از یك طرف خشم پاسخ طبیعی انسان می باشد و از طرف دیگر می تواند منجر به اختلال در روابط بین فردی ما و به هم ریختگی ساختار درونی و روانشناختی ما شود و همچنین مانع دستیابی به اهدافمان می شود. با این حال می توان گفت «به خشم آمدن سهل و آسان است ولی به موقع خشمگین شدن و در جای مناسب به خشم آمدن سخت است.»

تعریف خشم

ارائه تعریفی برای خشم، كار دشواری است، زیرا هنگامی كه افراد خشمگین می شوند، از نظر دلیلی كه به خاطر آن عصبانی می شوند و چگونگی پاسخی كه به خشم می دهند، بسیار متفاوتند. (راسل و فهر، ۱۹۹۰) با این حال در اینجا به چند تعریف از خشم و پرخاشگری اشاره می كنیم:«به طور كلی پرخاشگری، رفتارهای تهاجمی و خصمانه و واكنشی نسبت به ناكامی و سركوبی امیال است كه زاییده تعامل پیچیده بین وضعیت محیطی و تغییرات بیوشیمیایی و عوامل فرهنگی و پاسخ های آموخته شده است و به صورت ضرب و جرح و آزار و اذیت و تخریب و صدمه رسانی به دیگران بروز می كند. می توان پرخاشگری را واكنشی دفاعی دانست كه هدف آن رفع مانع و حذف عامل تهدید است.»«پرخاشگری رفتاری است به منظور آسیب رساندن یا معدوم ساختن كسی یا چیزی. پرخاشگری اغلب به صورت خشونت و عمل تخریبی، علیه افراد یا اموال، جلوه گر می شود. تكانش های پرخاشگرانه گاه به صورت عملی (تخریب و آسیب رساندن به خود و دیگران) و گاه به صورت كلامی صورت می گیرد.»

علائم و نشانه های خشم و پرخاشگری

علائم و نشانه های خشم و پرخاشگری همانند تعریف آن متعدد و متنوع است. توجه به پیشینه رفتار و موقعیت زمانی و مكانی شخص باید دقیقاً مطالعه شود. علائم پرخاشگری را می توان به دو دسته الف- پرخاشگری نسبت به خود ب- پرخاشگری نسبت به دیگران طبقه بندی كرد. پرخاشگری به خود به صورت احساس خستگی و فرسودگی، دروغگویی، نگاههای تند و خشن، به هم فشردن دندانها، پیدایش چین و چروك در صورت، بالا رفتن ضربان قلب، افزایش فشار خون، اختلال در دستگاه گوارش، كاهش دقت، گریه، گوشه گیری، خودخوری، تكانش در رفتار و حالات دفاعی بروز می كند. پرخاشگری نسبت به دیگران به صورت ایجاد مزاحمت برای اطرافیان، سرزنش دیگران، به هم ریختگی نظم، دزدی، تخریب، ضرب و جرح، استهزاء دیگران، جنگ و ستیز و درگیری، فحاشی، نادیده گرفتن دیگران، تجاوز، شكستن اشیاء ،سلطه جویی و زمینه سازی برای ایجاد درگیری مشاهده می شود.

علل خشم و پرخاشگری

علل پرخاشگری را می توان از دیدگاههای غریزی، زیستی و محیطی بررسی كرد:

علل غریزی:

لورنز، كردارشناس معروف، معتقد است كه غریزه پرخاشگری در تمام حیوانات و از جمله انسان به طور ارثی وجود دارد و یك ویژگی طبیعی است.فروید، پرخاشگری را حالتی غریزی و ذاتی می داند و اعتقاد دارد كه كودك از بدو تولد كم و بیش برای بروز رفتارهای پرخاشگرانه آمادگی دارد.

علل زیست شناختی:

هورمون های مختلف و مواد شیمیایی مغز با پرخاشگری ارتباط دارند. میزان بالاتر هورمون تستوسترون در جنس نر نسبت به ماده كه جنس نر معمولاً پرخاشگرتر از ماده است یكی از دلایل نقش هورمون ها است. پایین بودن سطح گلوكز خون عامل دیگر مرتبط با پرخاشگری است.

علل محیطی و یادگیری :

نظریه پردازان یادگیری اجتماعی پرخاشگری را رفتاری می دانند كه در نتیجه پاداش و تنبیه و نیز از طریق تقلید از الگوها آموخته می شود. دیدن صحنه های خشونت آمیز و پرخاشگرانه توسط افراد از تلویزیون با نشان دادن رفتارهای پرخاشگرانه آن افراد همبستگی مثبت وجود داشته مخصوصاً زمانی كه رفتار پرخاشگرانه همراه با تقویت مثبت و همراه با بدست آوردن اهداف مورد نظر بوده باشد.

ارزیابی خشم

قبل از ارائه راههای رویارویی با خشم بهتر است كه احساس خشم خود را با سئوال های زیر مورد ارزیابی قرار دهید. میزان موافقت و مخالفت خود را به جمله های زیر مشخص كنید.

۱- معمولاً بیشتر از اكثر مردم خشمگین می شوم.

۲- خشمگین كردن من كار آسانی است.

۳- از این كه به این اندازه احساس خشم به من دست می دهد، متعجبم.

۴- اگر چیزی مانع اجرای برنامه هایم شود خشمگین می شوم.

۵- وقتی معطلم كنند، عصبانی می شوم.

۶- وقتی مردم بی انصافی می كنند خشمگین می شوم.

۷- وقتی مردم دوروبرم هستند مرا ناراحت می كنند. عصبانیتم فروكش كند

۸- وقتی عصبانی می شوم، ساعت ها طول می كشد.

۹- وقتی مجبورم با افراد بی صلاحیت كار كنم خشمگین می شوم.

كاملاً موافقم،موافقم،مخالفم،كاملاً مخالفم

جمله های ۱ و ۲ و ۳ «میزان تحریك خشم» را می سنجند. میزان تحریك خشم به شدت، دوام و فراوانی خشم شما بستگی دارد. جمله های ۴ و ۵ و۶ «دامنه» عواملی را می سنجد كه شما را خشمگین می كند. جمله های ۷ و ۸ و ۹ گرایش شما را به داشتن چهره ای خصمانه می سنجند.

نگاهی به پاسخ های مقابله ای دانشجویان به خشم

دانشجویان دانشگاهی كه در یك بررسی شركت كردند گزارش دادند كه پاسخ های زیر به آنان كمك كرد تا در هنگام خشم احساس بهتری داشته باشند (م.ب. هرسین، ۱۹۹۲):

* ورزش كردن

* خود را سرگرم مسأله ای كردن

* سعی در فكر كردن به چیزی دیگر

دانشجویان اشاره كردند كه اگر در هنگام خشم كارهای زیر را انجام می دادند، احساس بدتری پیدا می كردند:

* دزدیدن یا برداشتن چیزی از فردی كه او را خشمگین ساخته بود.

* فكر كردن درباره موضوعی كه او را خشمگین ساخته بود.

* صدمه جسمانی وارد كردن به كسی كه او را خشمگین ساخته بود.

مراحل مواجهه با خشم

هنگامی كه خشمگین هستید تنها این مراحل را بگذرانید: اول این كه خشم خود را بپذیرید با خود بگویید «الان من خشمگین هستم» دوم این كه «تصمیم بگیرید كه چه كاری باید در مورد خشم خود بگیرید كه به نفعتان باشد» ممكن است پرخاش كنید یا شاید پاسخی منفعل یا بدون جرأت بدهید سوم این كه بعد از پایان یافتن ماجرا به هر شكلی كه انجام گرفت خود را آرام نگهدارید و سعی در فراموش كردن آن داشته باشید.

راهبردهای مهار خشم

* درست واكنش نشان دهید. این خشم در وجود شماست نه دیگران، درست است كه این خشم بدون وقت قبلی و دریافت دعوتنامه به سراغتان آمده اما دیگران كه گناهی ندارند. به آنها بگویید «كمی عصبانیم» یا «شما مرا عصبانی كردید» این یك بیان هیجانی و احساسی است و خیلی بهتر از برخوردهای غیرمنطقی است.

* منطقی باشید. قسمت بزرگی از خشم و ناراحتی به خاطر این است كه نمی خواهیم كوتاه بیاییم. این «بایدها و نبایدها» هستند كه ما را خشمگین می سازند.

* ارزیابی خشم، اگر نمی توانید جلوی خشم خود را بگیرید. بهترین كار دانستن میزان آن است. آن را به حد بهنجار پشت خطوط قرمزتان منتقل كنید، مثلاً از یك مقیاس ۱۰ نمره ای برای ارزیابی میزان خشمتان استفاده نمایید.

* تأثیرات جسمانی. در هنگام خشم به آنچه برای بدنتان رخ می دهد، توجه داشته باشید. هر چه به نمره ۱۰ از نظر میزان خشم نزدیكتر باشید، تظاهرات بدنی شما شدیدتر و مخربتر خواهد بود.

خشمگین شدن چیز بدی نیست. جالب است بدانید كه برخی اوقات خشم به عنوان یك هیجان لازم است، فقط باید زمان و مكان مناسب را انتخاب نمایید.

*بچه بازی در آورید. اگر به هیچ روشی نتوانسته اید خشمتان را تخلیه و یا مهار نمایید، می توانید یواشكی بچه بازی درآورید! به چیزی لگد بزنید، مشت پرتاب كنید، فریاد بزنید و كارهایی از این قبیل، فقط به خود یا چیزی آسیب وارد نكنید.

* فراموش كنید. حالا دیگر آنچه نمی بایست، روی داده است، پس این قیافه را به خود نگیرید، كینه ای بودن چیز خوبی نیست.

باورهای منجر به خشم

* باید بهترین باشم. بعضی وقت ها ما توقع داریم همه دوستمان داشته باشند و هنگامی كه دیگران این گونه رفتار نمی كنند، از كوره در می رویم در حالی كه دیگران هیچ وظیفه ای در قبال دوست داشتن ما ندارند.

* كنترل همه چیز باید در دست من باشد. همیشه ما توانایی مقابله و چارجویی برای مشكلات و رویدادها را نداریم و این امر ما را عصبی می كند، باید بپذیریم كه حل و فصل همه امور هیچ گاه از عهده یك نفر ساخته نیست.

* باید از دیگران دفاع كنیم. بهتر است نقش سازمان یونسكو را برای دیگران بازی نكنید، كاسه داغ تر از آش شدن یكی از علل خشمگین شدن ماست، چرا كه اغلب به ما چنین اجازه ای نمی دهند.

* من نباید خشمگین شوم. از عصبانی شدن می ترسید؟ چرا مگر می شود كه كسی به یك هیجان بنیادی پاسخ ندهد و آن را سركوب كند. شما كه كوه یخ نیستید.

* آخر این كه: خشمگین و عصبانی شدن مشكل نیست نابجا و بی موقع خشمگین شدن مشكل است پس بجا و بموقع و به طور مناسب خشم خود را نشان دهید.

منابع دردفتر روزنامه موجود است.