نگاهی به تحولات لبنان در سا لروز ترور رفیق حریری

با ترور رفیق حریری در ١٤ فوریه ی ٢٠٠٥ کشور لبنان پس از گذشت ١٠ سال ثبات نسبی, مجددا دچار تلاطم و ناآرامی شد

برخی بر این عقیده‌اند که سوریه مسوول اصلی ترور حریری بوده است، چرا که این کشور حضور نظامی-اطلاعاتی گسترده‌ای در لبنان داشته و شکاف میان حریری و دمشق بر سر اصلاحیه‌ی قانون اساسی مورد حمایت سوریه که اجازه می‌داد دوره‌ی ریاست جمهوری امیل لحود، رییس جمهور لبنان و از حامیان اصلی سوریه افزایش یابد، گسترده‌ شده بود.

هرچند این عده می‌کوشند با بزرگ نمایی اختلافات حریری با دولت لبنان و سوریه، دولت لبنان و در نهایت سوریه را در ترور وی متهم سازند اما حقیقت آن است که حریری علی رغم اختلافاتی که با دولت لبنان داشت، در صحنه‌ی سازندگی این کشور فردی موثر و پر تلاش بود. با حضور و همکاری نیروهای سوریه در لبنان که آرامش را به آنجا بازگردانده بودند، وی توانست در پیشبرد اهداف خود موفق باشد. افزون بر آن وی فردی بود که مقاومت لبنان در برابر اشغالگری صهیونیست‌ها را متعلق به همه‌ی ملت لبنان می‌دانست نه متعلق به یک قشر و گروه یا مذهب خاص.

نکته شایان توجه این است که نباید منافع رژیم صهیونیستی و غرب خصوصا فرانسه و آمریکا را در تفرقه اندازی میان لبنان و سوریه نادیده انگاشت و ترور رفیق حریری و حوادث پس از آن را فارغ از منافع آنها بررسی کرد.

حل قضیه‌ی فلسطین به شدت با دو کشور سوریه و لبنان گره خورده است ( اردن و مصر دو کشور دیگر همجوار با فلسطین اشغالی با پیمان صلحی که با رژیم صهیونیستی منعقد کرده‌اند، برای صهیونیست‌ها فعلا مشکل آفرین به شمار نمی روند) بنابراین برای حل این قضیه‌، در آغاز باید این گره خوردگی سوریه و لبنان را بگشایند.

جامعه‌ی لبنان، جامعه‌ای طایفه گراست و عرق ملی در آن از درجه‌ی چندم اهمیت برخوردار است. با نگاه به این موضوع، ایجاد اختلافات قومی و طایفه‌یی در لبنان می‌تواند، تحقق اهداف غرب و صهیونیست‌ها را تسریع بخشد.

تحولات لبنان در سه دهه‌ی اخیر بیانگر آن است که همه‌ی ترورها در زمانی رخ داده که اختلافات قومی در لبنان شروع شده است و خود این ترورها نیز عامل شدت بخش تشنجات و اختلافات داخلی گشته است.

با صدور قطعنامه‌ی ‌١٥٥٩ تلاش غرب برای تفرقه افکنی در لبنان وارد مرحله‌ی جدیدی شد. استعفای رفیق حریری در مخالفت با حضور سوریه و ابقای امیل لحود در پست ریاست جمهوری لبنان را برخی در همین راستا می‌دانند. حال آنکه رفیق حریری پیشتر نیز چنین اقدامی را در سابقه‌ی خود داشته است.

ترور رفیق حریری در فضایی انجام گرفت که بذر تفرقه با قطعنامه‌ی شورای امنیت در جامعه‌ی لبنان پاشیده شده بود. با ترور رفیق حریری انگشت اتهام غرب به سوی سوریه دراز شد تا جامعه‌ی لبنان را در موضوع حضور یا عدم حضور سوریه به چالش کشاند.

به نظر می‌رسد در پشت پرده‌ی ترور رفیق حریری، غرب و صهیونیست‌ها حضوری قوی و پر رنگ داشتند. موضعگیری شتاب آلود مجموعه‌ی غرب اعم از سازمان ملل متحد و دولتمردان کشورهای غربی شکی در آن باقی نمی نهد. این ترور بی شک اقدامی جنایتکارانه و محکوم است اما این اقدام شتاب زده در متهم ساختن سوریه نشانگر آن بود که هدف اولیه و اصلی از ترور حریری، بی ثباتی در جامعه‌ی لبنان بوده تا با دامن زدن به آتش اختلافات داخلی زمینه‌ی خروج نیروهای سوریه از لبنان فراهم گردد.

به هر حال، ترور رفیق حریری منجر به برگزاری تظاهرات‌ اعتراض آمیز گسترده‌ای بر ضد سوریه در بیروت شد که تظاهر کنندگان در آن خواستار استعفای دولت طرفدار سوریه شدند.

در ‌٢٨ فوریه‌ی ‌٢٠٠٥ بیش از ‌٧٠ هزار نفر در میدان شهدای بیروت تظاهرات کردند که منجر به استعفای عمر کرامی و کابینه‌اش که حامی سوریه بود، شد. با این حال کابینه کرامی براساس قانون اساسی تا زمان تشکیل کابینه جدید باید موقتا امور را اداره می‌کرد.

در پاسخ به این تظاهرات ضد سوری، حزب‌الله تظاهرات گسترده‌ای در ‌٨ مارس ‌٢٠٠٥ در بیروت به پا کرد که در آن از سوریه حمایت شد و اسراییل و آمریکا به مداخله در امور داخلی لبنان متهم شدند. حزب‌الله دومین هدف قطعنامه‌ی ‌١٥٥٩ شورای امنیت بود که در آن خواسته شده بود همه‌ی شبه نظامیان لبنانی خلع سلاح شوند. این تظاهرات بسیار گسترده‌تر از تظاهرات‌های قبلی بود و برآورد شده است که بیش از یک میلیون نفر در آن شرکت داشتند.

در ‌١٤ مارس ‌٢٠٠٥ درست یک ماه پس از ترور حریری تظاهراتی با حضور بین ‌٨٠٠ هزار تا ‌١/٢ میلیون نفر در میدان شهدای بیروت برپا شد. تظاهرکنندگان که از همه‌ی فرقه‌های قومی مذهبی لبنان بودند خواستار مشخص شدن حقیقت قتل حریری و استقلال لبنان از اشغال سوریه شدند. تظاهرکنندگان خواستار کشوری دارای حاکمیت، دموکراتیک، متحد و مستقل از نفوذ و هژمونی سوریه بودند.

هفته‌های پس از تظاهرات بمب‌هایی در مناطق مسیحی نشین بیروت منفجر شدند. اگر چه خسارات این انفجارها بیشتر مادی بود اما این اقدامات خطر بازگشت لبنان به آشوب‌های فرقه‌یی را افزایش می‌داد.

پس از هفته‌ها مذاکره‌ی ناموفق درباره‌ی تشکیل دولت جدید، عمر کرامی، نخست وزیر از سمت خود برای سومین بار در ‌١٣ آوریل ‌٢٠٠٥ استعفا داد. دو روز بعد، نجیب میقاتی از تجار میلیونری که در آمریکا تحصیل کرده و وزیر پیشین حمل و نقل و خدمات عمومی بود به عنوان نخست وزیر منصوب شد. این شخص که میانه‌رو و طرفدار سوریه بود، از طریق حمایت اپوزیسیون توانست مقام خود را حفظ کند.

در طول اولین دور انتخابات پارلمانی پس از خروج نیروهای سوریه از لبنان در مه ‌٢٠٠٥، ائتلاف ضد سوریه متشکل از احزاب سنی، دروزی و مسیحی به رهبری سعد حریری، پسر رفیق حریری توانست اکثریت کرسی‌های پارلمان جدید را از آن خود کند. این ائتلاف علاقمند به این بود که در برخی حوزه‌ها با حزب‌الله و جنبش امل متحد شود. این ائتلاف موفق نشد اکثریت دو سوم پارلمان را که برای برکناری امیل لحود لازم بود، بدست آورد چرا که "جنبش میهن پرستی آزاد" به رهبری ژنرال بازنشسته ارتش میشل عون توانسته بود رای مناطق کوهستانی لبنان را به خود اختصاص دهد. عون برجسته‌ترین چهره‌ی مسیحی در پارلمان جدید بود. وی که پیشتر به عنوان فردی شدیدا ضد سوری شناخته می‌شد اکنون با سیاستمدارانی که پیشتر طرفداران پر و پا قرص سوریه شناخته می‌شدند، متحد شده بود که از جمله می‌توان به سلیمان فرانجیه و میشل مور اشاره کرد. پایگاه انتخاباتی ائتلاف عون در شمال لبنان قرار داشت.

سعد حریری و ولید جنبلاط با حزب‌الله و جنبش امل متحد شد تا پیروزی‌های عمده‌ی خود در جنوب و بقاع را حفظ کنند.

پس از انتخابات، حزب "جنبش آینده" (المستقبل) به رهبری سعد حریری که اکنون نیروی سیاسی غالب در لبنان بود، فواد سنیوره را که پیشتر وزیر امور دارایی لبنان بود به نخست وزیری برگزید. دولت وی پس از اخذ رای اعتماد پارلمان علیرغم عدم حمایت ژنرال عون آغاز به کار کرد.

از زمان قتل حریری تاکنون ‌١٣ نفر بر اثر ‌١٤ انفجاری که در مناطق مسیحی نشین و ضدسوری رخ داده است، کشته شده‌اند. از مهمترین ترورهایی که در لبنان به وقوع پیوسته، ترور جبران توینی، مدیر روزنامه‌ی النهار لبنان و نماینده‌ی مجلس این کشور در منطقه مسیحی نشین مکالیس در حومه بیروت بود.

قتل توینی در شرایطی روی داد که دتلف مهلیس سرپرست گروه تحقیق بین‌المللی درباره‌ی ترور رفیق حریری، ساعاتی بعد گزارش دوم خود را درباره‌ی ترور حریری تقدیم کوفی عنان، دبیرکل سازمان ملل کرد.

پیش از این، مهلیس در گزارشی مقدماتی به نقش مقام‌های امنیتی سوریه در ترور حریری اشاره کرده بود.

از همان زمانی که مهلیس تحقیق درباره‌ی ترور رفیق حریری را آغاز کرد، افزون بر انفجارهای متعدد، چندین عمل تروریستی هم در لبنان رخ داد که هدف تمام آنها چهره‌های معروف مخالف سوریه در لبنان بود. از این رو، برخی از محافل لبنانی دولت سوریه را به دست داشتن در این قتل‌ها متهم می‌کردند، اتهامی که بلافاصله از سوی سوریه تکذیب شده‌اند.

در مورد قتل جبران توینی هم انگشت اتهام به سوی دولت سوریه اشاره رفت. ولید جنبلاط، رهبر دروزی‌های لبنان و از شخصیت‌های مخالف سوریه، رسما دولت بشار اسد را مسوول مرگ توینی دانست.

مهلیس در ‌٢١ اکتبر ‌٢٠٠٥ اولین گزارش خود را منتشر کرد. وی در گزارش خود نظام امنیتی سوریه و نظام امنیتی پیشین لبنان را به دخالت و مشارکت در ترور حریری متهم کرد.

بنا بر گزارش مهلیس چهار مقام امنیتی لبنان که اکنون در بازداشت به سر می برند، زمینه‌های این ترور را فراهم کرده بودند. این چهار نفر که در اول سپتامبر ‌٢٠٠٥دستگیر شدند عبارتند از: ژنرال جمیل السید، رییس سابق سازمان امنیت ملی، ژنرال علی حاج، رییس پلیس سابق، سرتیپ رایموند آزاد، رییس سابق اطلاعات ارتش و مصطفی حمدان، فرمانده گارد ریاست جمهوری.

در این میان اظهارات عبد‌الحلیم خدام، معاون پیشین رییس جمهور سوریه نه تنها معادلات سوریه و لبنان بلکه معادلات اعراب و اسراییل و حتی عراق را نیز متأثر کرد.

عبدالحلیم خدام در ماه ژوئن ‌٢٠٠٥ از عضویت در دولت سوریه استعفا داد و اکنون در پاریس زندگی می‌کند اما واقعیت آن بود که خدام پس از آن از سوریه رفت که تمام مناصب و اختیارات وی از او سلب شده بود. در واقع علت تصمیم خدام این بود که در آخرین جلسه حزب بعث (کنگره دهم) تمام اختیارات وی از او گرفته شد و در عمل از قدرت کنار گذاشته شد لذا حرکت خدام نوعی انتقام از اسد به شمار می‌رود.

خدام زمانی مسؤول امور لبنان در دولت سوریه بود و برای چند دهه قدرت اصلی حاکم بر امور لبنان بود اما پیش از مرگ حریری این پرونده از وی گرفته شد و سپس از معاونت رئیس جمهوری و معاونت حزب نیز کنار گذاشته شد. پس از این برخوردها خدام نه تنها تصمیم گرفت که از حمایت از بشار اسد دست بکشد بلکه با استقرار در پاریس پیام مخالفت با اسد و حکومت وی را اعلام کرد، زیرا پاریس و دولت فرانسه در خط اول همکاری با آمریکا برای بیرون راندن سوریه از لبنان قرار داشتند.

سخنان عبدالحلیم خدام درباره‌ی برخورد تهدیدآمیز بشار اسد با رفیق حریری افزون بر آنکه دولت اسد را در موقعیت شکننده‌تری قرار داده، از یک سو موقعیت منتقدان سوریه در لبنان نظیر جناح حریری را تقویت کرده است و از سوی دیگر بر سرنوشت گروه‌های هم پیمان سوریه در لبنان به ویژه جنبش حزب‌الله بدون تأثیر نخواهد بود.

حزب‌الله لبنان، در سال‌های گذشته با مقاومت خود در برابر اشغال جنوب لبنان توسط ارتش اسراییل که در نهایت منجر به خروج نظامیان اسراییلی از جنوب لبنان در سال ‌٢٠٠٠ میلادی شد، به یک وجهه‌ی ملی دست یافته که مورد رضایت مخالفان داخلی و خارجی این گروه از جمله آمریکا و فرانسه نیست و اکنون آمریکا و فرانسه درصدد هستند با حذف سوریه از معادلات لبنان، فشار بر حزب الله را نیز تشدید کنند.

برای حزب‌الله موضع‌گیری در برابر اظهارات خدام دشوار است و اگر چنین موضعی اتخاذ کند، از سوی نیروهای ملی لبنان که روز به روز بر حرارت ضد سوری آنها افزوده می‌شود، متهم خواهد شد که به جای دفاع از منافع لبنان و حساسیت در برابر قتل شخصیت‌های لبنانی، توجه خود را به تبرئه‌ی سوریه از اتهام‌های وارده و دفاع از منافع کشور در برابر پایمال شدن منافع لبنان معطوف کرده است.

حزب‌الله در آغاز کار کمیته‌ی تحقیق بین‌المللی، سعی کرد موضعی احتیاط‌آمیز در برابر موضوع دخالت سوریه در قتل حریری اتخاذ کند ولی در ماه‌های اخیر به طور مکرر آمریکا و هم‌پیمانان غربی آن به ویژه فرانسه و بریتانیا را متهم کرده است که با دستاویز قرار دادن ترور حریری قصد فتنه‌انگیزی در لبنان و سوریه و به هم زدن مناسبات گرم دو کشور را دارند. از همین رو هنگامی که دولت فواد سنیوره، نخست‌وزیر لبنان، از شورای امنیت سازمان ملل خواست تا با برگزاری دادگاهی بین‌المللی برای محاکمه متهمان قتل حریری و سایر چهره‌های سیاسی و مطبوعاتی که پس از مرگ وی به قتل رسیدند پاسخ مثبت دهد، حزب‌الله به همراه جنبش شیعی امل، وزیران متبوع خود را از کابینه‌ی سنیوره خارج کرد تا آن را از پیگیری تشکیل دادگاه بین‌المللی منصرف کنند.

در مجموع اظهارات خدام از آنجا که به تضعیف دولت بشار اسد منجر می‌شود، گروه‌های فلسطینی و لبنانی نزدیک به سوریه نیز از این آسیب بی‌بهره نخواهند ماند؛ لذا آمریکا از این رویکرد حمایت می‌کند ضمن آنکه تصور آمریکا این است که با تضعیف یا حذف حکومت بشار اسد، عقبه‌ی مخالفان مسلح آمریکا در عراق به ویژه القاعده تضعیف خواهد شد.