مادر، جنین و خون‌های ناجور

شاید تا به حال شنیده باشید که نوزاد مادری بعد از تولد به علت زردی شدید در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان بستری شده و باید تحت نظارت دقیق قرار گیرد. حتی گاهی هم لازم می‌شود تا خون …

شاید تا به حال شنیده باشید که نوزاد مادری بعد از تولد به علت زردی شدید در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان بستری شده و باید تحت نظارت دقیق قرار گیرد. حتی گاهی هم لازم می‌شود تا خون نوزاد به کل عوض شود. این به دلیل ناسازگاری گروه خونی مادر و جنین است.

تعریف ناسازگاری خونی

ناسازگاری Rh جنین که به نام اریتروبلاستوزیس فتالیس هم خوانده می‌شود به معنی ناسازگاری گروه خونی مادر و جنین است که منجر به تخریب گلبول‌های قرمز جنین طی بارداری و پس از تولد می‌شود که در اثر پادتن‌های منتقله از خون مادر است. اگر مادر دارای گروه خون Rh منفی و پدر Rh مثبت باشد جنین ممکن است گروه خونی Rh مثبت داشته باشد. طی زایمان، ممکن است که مقدار اندکی از خون نوزاد از طریق جفت وارد جریان خون مادر شود و در نتیجه بدن مادر شروع به تولید پادتن‌هایی بر ضدRh مثبت می‌کند. این پادتن‌ها پس از زایمان تولید می‌شوند.

تخریب گلبول‌‌ها و به دنبال آن آنمی همولیتیک، به ندرت در بارداری اول دیده می‌شود چون انتقال گلبول قرمز Rhمثبت جنین به مادر Rhمنفی موقع تولد انجام گرفته و زمان کافی برای حساس شدن مادر و ایجاد آنتی بادی و انتقال آن به جنین وجود ندارد. بنابراین بچه اول معمولا دچار مشکلی نمی‌شود ولی در بارداری‌های بعدی این پادتن‌های موجود در خون مادر با عبور از جفت، گلبول‌های قرمز جنین دوم را تخریب می‌کنند. کم‌خونی ناشی از این پدیده ممکن است آنقدر شدید باشد که باعث مرگ جنین ‌شود. اگر جنین زنده بماند، پادتن‌ها می‌توانند طی فرآیند زایمان به بدن نوزاد انتقال یافته و باعث ایجاد یرقان (زردی) و سایر علائم در مدت کوتاهی پس از تولد ‌شوند. از جمله عوامل خطر این ناسازگاری را می‌توان به این صورت نام برد:

- همه بارداری‌های پس از بارداری اول با جنین دارای گروه خون متفاوت از نظر Rh با مادر.

- سابقه تزریق خون، خون‌های تزریقی ممکن است حاوی گروه‌های خونی ناسازگار باشند بدون اینکه تشخیص داده شوند.

چه علائمی دارد؟

ناسازگاری Rh طی بارداری، شامل کاهش رشد جنین و حرکت جنین است اما پس از تولد شامل رنگ‌پریدگی، یرقان (زردی چشم‌ها و پوست ) که طی ۲۴ ساعت اول پس از تولد بروز می‌کند، کبودی یا نقاط خون‌ریزی در پوست (بدون توجیه، تورم بافتی (ادم)، مشکل تنفسی، تشنج، نبود حرکت طبیعی در نوزاد و ضعیف بودن رفلکس‌های نوزادی است.

مراقبت‌های پیشگیرانه و درمانی

- اگر مادر باردار دارای گروه خون Rh منفی باشد، گاماگلوبولین ضدRh در هفته ۲۸ بارداری و طی ۷۲ ساعت پس از زایمان، سقط یا بارداری نابجا یا ختم بارداری به هر شکل دیگر به وی تزریق خواهد شد.

- ممکن است عیار پادتن‌ها طی بارداری اندازه گیری شود تا مشخص شود بدن مادر پادتن ضدRh تولید می‌کند یا خیر. این کار از تشکیل پادتن‌هایی که ممکن است جنین‌های بعدی را تحت تأثیر قرار دهند پیشگیری می‌کند.

- اگر به دلیل بالا بودن عیار این پادتن‌ها در مادر آمنیوسنتز ضرورت یابد، این اقدام از هفته ۲۸ بارداری باید شروع شود.

- آزمایش‌هایی جهت تعیین گروه خون مادر، پدر و نوزاد انجام شده و میزان پادتن‌های ضدRh در مادر اندازه‌گیری می‌شود و کم‌خونی همولیتیک در نوزاد مشخص می‌شود.

- ممکن است لازم باشد تا آمنیوسنتز انجام شود. در این روش مقدار کمی مایع آمنیوتیک از داخل کیسه آمنیون که اطراف جنین داخل رحم را احاطه کرده جهت اقدامات تشخیصی با سوزن بیرون کشیده می‌شود. گاهی لازم است حتی به جنین داخل رحم خون تزریق شود. اما گاهی هم لازم است تا خون جنین پس از تولد به طور کامل تعویض شود. نوزاد تا دو هفته پس از تعویض خون در بیمارستان می‌ماند.

- اگر مادر دارای گروه خون Rh منفی باشد، باید این موضوع را در هر مراجعه پزشکی با پزشک یا فرد مسوول مراقبت‌های پزشکی در میان بگذارد.

این موضوع باید حتما در سوابق پزشکی فرد ثبت شود. مادر باید از یک دستبند یا گردنبند هشداردهنده طبی که حاوی مشکلات طبی اوست استفاده کند. شرکت در برنامه مراقبت‌های قبل از زایمان در سراسر بارداری لازم است. توجهات پزشکی در مراحل اولیه بارداری جهت تعیین خطر ناسازگاری Rh ضروری است.

مژگان کریمی